Ο Τοκβίλ και το Καλάθι του Νοικοκυριού

Ο Τοκβίλ, ο ένας από τους δύο σημαντικότερους φιλελεύθερους στοχαστές του δέκατου ένατου αιώνα, είναι παγκόσμια γνωστός για τις επεξεργασίες του και τις θεωρητικές του καταθέσεις για την διατήρηση του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της φιλελεύθερης κοινότητας σε περιόδους κρίσεις. Πρωταρχική μέριμνα του Γάλλου διανοητή είναι το πώς θα διατηρηθεί ζωντανός και αράγιστος ο κοινωνικός δεσμός σε εποχές δοκιμασίας των φιλελεύθερων θεσμών.

Αν και είναι πλατύτερα διάσημος για τις επεξεργασίες του αναφορικά με την κοινωνία πολιτών και τον ρόλο του τρίτου τομέα στις σύγχρονες, δυτικού τύπου δημοκρατίες, ο φιλελεύθερος θεωρητικός δεν παύει να μην επιδεικνύει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις οικονομικές παραμέτρους του ατομισμού σε συνθήκες κοινωνικοοικονομικής έντασης. Το μεμονωμένο άτομο της φιλελεύθερης πολιτείας παρουσιάζει την τάση να αναδιπλώνεται στον ορίζοντα των ιδιωτικών του αναζητήσεων, με σκοπό την εξεύρεση της πιο συμφέρουσας οικονομικής λύσης για το ίδιο. Αυτή η κίνηση ενίσχυσης του ατομισμού δεν διασφαλίζει όμως, όπως διδάσκει ο Τοκβίλ, την ομαλή κοινωνική αναπαραγωγή και δεν εγγυάται τον κοινό οικονομικό βίο. Για να αποτραπεί αυτή η ενίσχυση του ατομισμού που μπορεί να οδηγήσει σε απειλητική ενδυνάμωση των φυγόκεντρων κοινωνικών τάσεων, ο μεγάλος φιλελεύθερος σημειώνει στο περίφημη συλλογή δοκιμίων υπό τον τίτλο «Μνημόνιο για τη φτώχεια», ότι η κρατική λειτουργία οφείλει να παρεμβαίνει για να αποδεικνύει «την παροδική χρησιμότητά της σε αυτούς τους καιρούς δημοσίων δοκιμασιών». Η άσκηση της κρατικής λειτουργίας κρίνεται απόλυτα χρήσιμη, γιατί οφείλει να επιτυγχάνει δύο ταυτόχρονους στόχους: την διατήρηση του μέγιστου ατομικού οφέλους σε οικονομικό επίπεδο και την προφύλαξη της συλλογικής οικονομικής ευημερίας του φιλελεύθερου συνόλου.

Η κρατική διοίκηση παρεμβαίνει παροδικά στην οικονομία, σύμφωνα με το λεξιλόγιο της εποχής, όταν η κοινωνική κατάσταση (condition sociale) το απαιτεί με σθένος, και η παρέμβαση πρέπει να γίνεται σε καλά οριοθετημένους χώρους που ορίζονται από την ρητή αναγκαιότητα. Στην περίπτωση αυτή, σημειώνει ο Τοκβίλ, η ατομική οντότητα συναινεί στην κρατική επέμβαση και την επικροτεί, γιατί δεν υπονομεύει αλλά προάγει ουσιαστικά την ελευθερία του. Αυτοί οι καιροί της δημόσιας δοκιμασίας φαίνεται ότι ανταποκρίνονται στην τρέχουσα πληθωριστική και οικονομική πραγματικότητα. Η πληθωριστική κρίση, κυρίως εξωγενής και οφειλόμενη στο πολεμικό γεγονός που εξακολουθεί στα ουκρανικά εδάφη, συνεπάγεται την παρέμβαση του κρατικού θεσμού, την οποία επικροτούν οι καταναλωτές. Το παράδειγμα του «Καλαθιού του νοικοκυριού», οσονούπω εφαρμοζόμενο στην πατρίδα του στοχαστή, όπως πρόσφατα ανακοίνωσε ο υπουργός Οικονομίας του Μακρόν, αγκαλιάζεται από τους Έλληνες καταναλωτές. «Ένα στους δύο καταναλωτές αγοράζει πλέον από το Καλάθι του νοικοκυριού», ενημέρωσε χθες ο Υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων κ. Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος, κατά την χθεσινή επίσκεψή του στα καταστήματα δύο κορυφαίων αλυσίδων super market, τα οποία κατέγραψαν την μεγαλύτερη μείωση στις τιμές των προϊόντων του Καλαθιού. Η αλματώδης επιτυχία του μέτρου αυτού έχει ακριβώς να κάνει με το γεγονός ότι «θεραπεύει», ότι συμβάλλει πρακτικά και αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της εξωγενούς πληθωριστικής κρίσης. Ο ιδιώτης καταναλωτής διαπιστώνει ότι το ατομικό συμφέρον υπηρετείται από το «Καλάθι» και επικροτεί στην πράξη το υπουργικό μέτρο. «Αυτό είναι το όφελος του καλαθιού», δήλωσε χθες καίρια ο κ. Άδωνις Γεωργιάδης, «ότι σε εσένα που χρειάζεσαι κάτι και που τα χρήματά σου δεν επαρκούν, σου δίνει την δυνατότητα να επαρκούν».

Φημολογείται ότι η επιτυχημένη ιδέα του Καλαθιού του νοικοκυριού γεννήθηκε μέσα στο υπουργικό γραφείο του κ. Άδωνι Γεωργιάδη. Αν αυτή η φήμη  έχει αντίκρισμα πραγματικότητας, τότε η σημερινή πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων κινείται ακριβώς μέσα στο φιλελεύθερο, τοκβιλιανό πνεύμα για την αποστολή ενός κοινωνικά χρήσιμου και αποδεκτού υπουργού σε περιόδους κρίσεων.