Γιατί ορισμένοι μισούν τους πλούσιους;

Το ερώτημα είχε θεωρηθεί ότι είχε περάσει στην σοσιαλιστική «προιστορία» των καθεστώτων του λεγομένου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Το  ερώτημα επανέρχεται, επισημαίνει ο σημαντικός, σύγχρονος φιλελεύθερος κοινωνιολόγος Ολιβιέ Γκαλάντ, σε δημοσίευσή του στο περιοδικό «Κοινωνικές Επιστήμες» και «Τέλος». Επανέρχεται σε ορισμένες δυτικές κοινωνίες, όπου δεσπόζει ο καθολικισμός και στις οποίες διατυπώνεται μια γενικόλογη αποστροφή προς τον πλούτο. Το κείμενο, μακριά από χυδαίες ιδεολογικές χρήσεις, διαγιγνώσκει – από τον μάλλον ταπεινού εισοδήματος κοινωνικό επιστήμονα – ότι υπάρχει μια ομολογία σε μια ορισμένη ερμηνεία του Χριστιανισμού και σε ορισμένες σέκτες της ριζοσπαστικής αριστεράς, που, κατά την γνώμη του, υποβιβάζουν τον μαρξικό λόγο στον γνωστό μικρομεσαίο μορφασμό.

Το κίνημα που διαμαρτύρεται για τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού είναι μια ευκαιρία να ενεργοποιηθεί ξανά ένα παλιό γαλλικό αντανακλαστικό, αυτό του μίσους των πλουσίων, το μίσος για τον πλούτο που ορισμένοι έχουν συσσωρεύσει στο πορτοφόλι τους, διαπιστώνει ο Γκαλάντ, ο οποίος παραθέτει αποσπάσματα από δηλώσεις διαδηλωτών σε κεντρικούς δρόμους του Παρισιού.

«Διεκδικούμε ότι δεν θέλουμε πλέον δισεκατομμυριούχους στη Γαλλία. Θέλουμε μια Γαλλία χωρίς δισεκατομμυριούχους. Όσοι έχουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο, αλλά είναι βρικόλακες», αναφέρει μια συνδικαλίστρια των NUPES (του αντιστοίχου Σύριζα),  η οποία προξενεί την εύλογη αντίδραση του Γκαλάντ, που αναρωτιέται  «Δεν διευκρινίζει με ποια μέσα θα πραγματοποιηθεί η εξάλειψη των δισεκατομμυριούχων».

Στην συνέχεια, το συγγραφικό μέλημα του Γκαλάντ μετατοπίζεται στον Ζκ Λε Γκοφ, τον Μαξ Βέμπερ και τον θεωρητικό «αντίπαλο» του φιλελεύθερου Βέμπερ, τον Καρλ Μαρξ.

Πιο συγκεκριμένα, στο μικρό του βιβλίο αφιερωμένο στη σχέση του Χριστιανισμού με το χρήμα κατά τον γαλλικό Μεσαίωνα, που τιτλοφορείται το «Πουγκί και η ζωή», ο μεγάλος μεσαιωνικός ιστορικός Ζακ Λε Γκοφ μάς υπενθυμίζει ότι,  από την αρχή, ο Χριστιανισμός αντιτάχθηκε στο χρήμα. Παραθέτει, δε, την περίφημη περικοπή από το Ευαγγέλιο του Αγίου Ματθαίου, σύμφωνα  με την οποία «κανείς δεν μπορεί να υπηρετεί δύο κυρίους: είτε θα μισήσει τον έναν και θα αγαπήσει τον άλλον, είτε θα προσκολληθεί στον έναν και θα περιφρονήσει τον άλλο. Δεν μπορείτε να υπηρετήσετε τον Θεό και τον Μαμωνά».

Το μίσος για τους πλούσιους είναι πιθανώς πιο διαδεδομένο σε χώρες με παλιά καθολική παράδοση, όπως η Γαλλία, ακόμα κι αν η χώρα είναι σήμερα πολύ έντονα εκκοσμικευμένη.

Στη διάσημη μελέτη του για την προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, ο Μαξ Βέμπερ δείχνει ότι ο Προτεσταντισμός θεωρητικοποιεί την ιδέα ότι οι άνθρωποι, αντιμέτωποι με την αγωνία του προορισμού τους στον κόσμο, κατασκευάζουν στον κόσμο τα σημάδια της εκλογής τους με τη δουλειά τους και την επαγγελματική τους επιτυχία. Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Γκαλάντ, ο προτεσταντισμός δεν μπορεί να εξηγήσει πραγματικά την επέκταση του καπιταλισμού και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ακόμη και εκεί όπου δεν βασιλεύει η προτεσταντική ηθική της αυστηρής εργασίας.

Η καθολική ηθική, η ηθική του καθολικισμού, σε ορισμένα σημεία της, δείχνει αποστροφή προς την συσσώρευση μεγάλου πλούτου σε ορισμένα χέρια. Κατά τον Γάλλο φιλελεύθερο κοινωνιολόγο, ο πλούτος αυτός αντιμετωπίζεται με μια υπέρμετρη δυσπιστία, όπως συμβαίνει σε ορισμένες, άλλες αναγνώσεις του χριστιανισμού, και αναφέρει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την ρωσική ορθοδοξία.

Τελικά, ο μαρξισμός και η καθολική και σε ορισμένες περιπτώσεις η ορθόδοξη ηθική μπορεί να μην απέχουν τόσο πολύ, τουλάχιστον από ορισμένες απόψεις.

Κατά τον κοινωνικό επιστήμονα, ο μαρξισμός, ο οποίος άσκησε μεγάλη επιρροή στη Γαλλία στο πεδίο των ιδεών, έχει ανακυκλώσει μέρος της χριστιανικής ηθικής που καταδικάζει το χρήμα και αυτούς που το κάνουν να αποδώσει καρπούς. Η εξύψωση της αξίας της εργασίας, που από μόνη της δημιουργεί πλούτο, και η ιδέα ότι ένα μέρος της δημιουργικής εργασίας (υπεραξία) κλέβεται από τους καπιταλιστές, θυμίζουν τις νουθεσίες ιεροκηρύκων και θεολόγων του Μεσαίωνα κατά των τοκογλύφων. Όπως γράφει ο Ζακ Λε Γκοφ, «ο Μαρξ, στο Κεφάλαιο, μπόρεσε να ανακαλέσει το μερίδιο της τοκογλυφίας που παρέμενε στον καπιταλισμό».

Η προβληματική σχέση ορισμένων με τον πλούτο μπορεί να εντοπιστεί, κατά βάση, σύμφωνα με τον συγγραφέα, σε αυτήν την διασταύρωση της μαρξικής θεωρίας με ορισμένες καθολικές και ορθόδοξες ερμηνείες της Αγίας Γραφής. Το μελέτημα πρόκειται να ολοκληρωθεί σε δύο συνέχειες, με την δεύτερη να εκκρεμεί, αλλά το ουσιώδες είναι ότι η έντονη αυτή εχθρότητα προς τον πλούτο και τους πλουσίους δεν μπορεί να ερμηνευθεί ικανοποιητικά μόνον με όρους ατομικής ψυχολογίας ή αυστηρά με όρους οικονομικής επιστήμης. Το πρόβλημα είναι κυρίως ιδεολογικό και άρα, δεν μπορεί παρά να αντιμετωπιστεί με όρους ιδεών, ιδίως στην εκπαίδευση των νεότερων γενεών.