Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε την απαγόρευση τοξικών φυτοφαρμάκων για τις μέλισσες

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΔΕΕ) επιβεβαίωσε ότι τα κράτη μέλη δεν θα επιτρέπεται πλέον να χορηγούν παρεκκλίσεις που επιτρέπουν προσωρινά τη χρήση σπόρων που έχουν υποστεί επεξεργασία με «ρητά απαγορευμένα» φυτοπροστατευτικά προϊόντα από τη νομοθεσία της ΕΕ.

Η απόφαση ήρθε στον απόηχο αίτησης ακύρωσης ενώπιον του βελγικού διοικητικού δικαστηρίου σχετικά με την παρέκκλιση που χορήγησε το Βέλγιο για τη χρήση αυτών των τοξικών για τις μέλισσες εντομοκτόνων στα ζαχαρότευτλα. Το αίτημα υποβλήθηκε από τις ομάδες ακτιβιστών Pesticide Action Network (PAN) Europe και Nature & Progrès Belgium μαζί με έναν Βέλγο μελισσοκόμο.

Τα εν λόγω φυτοπροστατευτικά προϊόντα – imidacloprid, clothianidin και thiamethoxam – ανήκουν σε μια κατηγορία φυτοφαρμάκων γνωστών ως νεονικοτινοειδή, τα οποία είναι χημικά παρόμοια με τη νικοτίνη και στοχεύουν τα έντομα.

Τα νεονικοτινοειδή έχουν βρεθεί στο στόχαστρο τα τελευταία χρόνια επειδή συμβάλλουν στην παρακμή των μελισσών διαταράσσοντας την αίσθηση προσανατολισμού, τη μνήμη και τον τρόπο αναπαραγωγής τους.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε μερικούς περιορισμούς στη χρήση των προϊόντων αυτών σε καλλιέργειες που προσελκύουν μέλισσες το 2013, ενώ το 2018 ακολούθησε απαγόρευση όλων των υπαίθριων χρήσεων.

Το 2021, το ΔΕΕ επιβεβαίωσε ότι η Επιτροπή είχε δίκιο να απαγορεύσει τη χρήση των νεονικοτινοειδών στις ελκυστικές για τις μέλισσες καλλιέργειες, αφού η Bayer, ο παραγωγός των φυτοφαρμάκων, άσκησε έφεση.

Η τελευταία απόφαση αφορά έξι άδειες που εκδόθηκαν από το βελγικό κράτος για τη χρήση αυτών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων βάσει «καταστάσεων έκτακτης ανάγκης» – όταν ο κίνδυνος ή η απειλή για τη φυτική παραγωγή ή τα οικοσυστήματα δεν μπορεί να περιοριστεί με άλλα εύλογα μέσα.

Για τον λόγο αυτό, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «όσον αφορά τους σπόρους που έχουν υποστεί επεξεργασία με φυτοπροστατευτικά προϊόντα που περιέχουν ουσίες που απαγορεύονται ρητά, […] ο νομοθέτης [της ΕΕ] δεν είχε την πρόθεση να επιτρέψει στα κράτη μέλη να παρεκκλίνουν από μια τέτοια ρητή απαγόρευση».

Επιπλέον, η απόφαση υπογράμμισε, «την υποχρέωση όλων των κρατών μελών να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την προώθηση της καταπολέμησης των παρασίτων με χαμηλές εισροές φυτοφαρμάκων, δίνοντας προτεραιότητα στις μη χημικές μεθόδους, όπου αυτό είναι δυνατόν».

Οι αγωνιστές χαιρετίζουν την «ανακουφιστική» απόφαση

Οι ομάδες εκστρατείας που ζήτησαν την ακύρωση των παρεκκλίσεων πανηγύρισαν την επιτυχία αυτής της «απόφασης-ορόσημο», υπογραμμίζοντας τις επιπτώσεις της απόφασης του δικαστηρίου σε ολόκληρη την ΕΕ.

«Αυτή η απόφαση-ορόσημο του Δικαστηρίου της ΕΕ βάζει τέλος σε 10 χρόνια κατάχρησης από τα κράτη μέλη, με τις ευλογίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής», δήλωσε ο Hans Muilerman, χημικός υπεύθυνος της PAN Europe.

Ομοίως, ο Marc Fichers, γενικός γραμματέας της Nature & Progrès Belgium, πρόσθεσε ότι «αυτή η επιτυχία θα έχει αντίκτυπο σε ολόκληρη την ΕΕ» και ότι αυτή η «ανακουφιστική» απόφαση «δείχνει ότι το περιβάλλον μετράει περισσότερο από τα κέρδη ορισμένων εταιρειών ζάχαρης και φυτοφαρμάκων».

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της PAN Europe, τα τελευταία τέσσερα χρόνια οι χώρες της ΕΕ χορήγησαν πάνω από 236 παρεκκλίσεις για απαγορευμένα φυτοφάρμακα. Τα νεονικοτινοειδή αντιπροσωπεύουν σχεδόν τα μισά από αυτά (47,5%).

Οι ομάδες κατά των φυτοφαρμάκων υποστήριξαν ότι τα νεονικοτινοειδή χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο προληπτικά μέσω της «επικάλυψης σπόρων» αντί να ψεκάζονται στην καλλιέργεια, πράγμα που σημαίνει ότι εφαρμόζονται απευθείας στους σπόρους – πριν τυχόν επιβλαβή έντομα προσβάλουν το φυτό.

Ως αποτέλεσμα, η σημερινή απόφαση βάζει τέλος σχεδόν στις μισές από τις παρεκκλίσεις που έχουν δοθεί από τα κράτη μέλη στα απαγορευμένα φυτοφάρμακα.

Εκπρόσωπος της CropLife Europe, η οποία εκπροσωπεί την ευρωπαϊκή βιομηχανία φυτοπροστατευτικών προϊόντων, εξέφρασε επίσης την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι η απόφαση «παρέχει περαιτέρω σαφήνεια σχετικά με το πότε μπορούν να επιτραπούν παρεκκλίσεις από τα κράτη μέλη».

Ωστόσο, ο εκπρόσωπος τόνισε ότι οι λόγοι για τους οποίους οι γεωργοί καταφεύγουν σε παρεκκλίσεις είναι «πολλαπλοί», σημειώνοντας ότι η χρήση επανειλημμένων παρεκκλίσεων αποτελεί «σύμπτωμα της κακής εφαρμογής των πτυχών του ισχύοντος κανονισμού».

«Παρόλο που δεν συμφωνούμε με την προσφυγή σε παρεκκλίσεις σε τακτική βάση, πιστεύουμε στην αρχή της πρόσβασης των γεωργών σε εργαλεία για την προστασία των καλλιεργειών τους, όταν δεν έχουν άλλη επιλογή», ανέφεραν.