Bloomberg: Μένει ή φεύγει ο Ερντογάν;

Του Bobby Ghosh

Μεταξύ των πολλών γενικών εκλογών διεθνούς σημασίας τις οποίες αξίζει να παρακολουθήσει κανείς φέτος, της Νιγηρίας, που έχουν προγραμματιστεί για τον Φεβρουάριο, θα είναι μακράν εκείνες με τη μεγαλύτερη συμμετοχή ανθρώπων. Του Πακιστάν, οι οποίες αναμένονται μέχρι τον Οκτώβριο, θα είναι πιθανώς οι πιο “θορυβώδεις”. Οι πιο σημαντικές, ωστόσο, θα λάβουν χώρα αναμφισβήτητα στις 18 Ιουνίου, όταν ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα διεκδικήσει να επεκτείνει την πολιτική κυριαρχία του στην Τουρκία σε μια τρίτη δεκαετία.

Συμφέροντα

Το αποτέλεσμα θα διαμορφώσει τους γεωπολιτικούς και οικονομικούς υπολογισμούς στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα, καθώς και σε πρωτεύουσες σε όλη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και την Αφρική. “Αυτό που συμβαίνει στην Τουρκία δεν θα μείνει μόνο στην Τουρκία”, λέει ο Ζίγια Μεράλ, ανώτερος συνεργάτης στο Royal United Services Institute for Defense and Security Studies. “Η Τουρκία μπορεί να είναι μια μεσαία δύναμη, ωστόσο οι μεγάλες δυνάμεις έχουν συμφέροντα που επηρεάζονται από το αποτέλεσμα των εκλογών της”.

Η επιρροή της Άγκυρας στις παγκόσμιες υποθέσεις επιβεβαιώνει τα επιτεύγματα του Ερντογάν κατά τη μακρά θητεία του στο τιμόνι της χώρας. Ακόμη κι έτσι, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, οι εκλογικές του προοπτικές προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα. Και όσοι εύχονται να εγκαταλείψει τον προεδρικό θώκο στις 19 Ιουνίου, δεν μπορούν να είναι αταλάντευτα αισιόδοξοι για το ποιος ή τι θα ακολουθήσει.

Οι δυτικοί ηγέτες θα χαρούν να δουν την πλάτη ενός αποχωρούντος Ερντογάν. Έχει υπονομεύσει την ασφάλεια του ΝΑΤΟ αποκτώντας συστήματα πυραυλικής άμυνας από τη Ρωσία, έχει απογοητεύσει και οργίσει τη συμμαχία εμποδίζοντας την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, έχει απειλήσει επανειλημμένα να πλημμυρίσει την Ευρώπη με πρόσφυγες και, τους τελευταίους μήνες, εκτοξεύει ολοένα και πιο απειλητική πολεμική ρητορική κατά της Ελλάδας. Οι σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο έντασης που κορυφαίοι Τούρκοι αξιωματούχοι κατηγορούν συστηματικά τις ΗΠΑ ότι υποστήριξαν στο παρελθόν ή υποστηρίζουν και σήμερα ένα πραξικόπημα κατά του Ερντογάν, καθώς και για συνενοχή με τρομοκρατικές ομάδες.

Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα ένιωθαν καλύτερα χωρίς την διαταρακτική επιρροή του Ερντογάν στις παγκόσμιες υποθέσεις, ειδικά καθώς εντείνεται η αντιπαράθεσή τους με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Η χρησιμότητά του ως συνομιλητής είναι περιορισμένη: αν και βοήθησε στη σύναψη συμφωνίας για τη διασφάλιση της συνεχούς ροής σιτηρών και φυτικών ελαίων από την Ουκρανία το περασμένο καλοκαίρι, ο Ερντογάν δεν είχε καμία περιοριστική επιρροή επί του “αγαπητού του φίλου” Βλαντιμίρ.

Δεν υπάρχει επίσης και καμία προοπτική “αυτοσυγκράτησης” του Ερντογάν. Αν και πολλοί από τους κύκλους εξωτερικής πολιτικής της Ουάσιγκτον και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών προσκολλώνται στην ελπίδα ότι μπορεί να επανέλθει εγγύτερα προς τους ίδιους, η κοσμοθεωρία του Ερντογάν είναι “πολύ πιο ριζοσπαστική απ’ όσο νομίζουν οι περισσότεροι Δυτικοί”, λέει ο πολιτικός αναλυτής Σελίμ Κορού. Οι φιλοδοξίες του για την εγγύς γειτονιά της Τουρκίας, όπου η Άγκυρα ασκεί ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή, δεν είναι να συμπληρώσει την αμερικανική και ευρωπαϊκή επιρροή, “είναι να τις αντικαταστήσει και να τις αντιρροπίσει”, συνεχίζει ο Κορού.

Εάν ο Ερντογάν ηττηθεί, λέει ο Σινάν Ουλγκέν, διευθυντής της δεξαμενής σκέψης EDAM με έδρα την Κωνσταντινούπολη, “ο διάδοχός του θα μεταμορφώσει την Τουρκία σε έναν διαφορετικό παράγοντα εξωτερικής πολιτικής, πιο άνετο με τη θέση της χώρας ως κράτους – μέρους της Δύσης”.

Ρίζες

Ακόμη όμως κι αν συμβεί αυτό, κανείς δεν πρέπει να περιμένει μια γρήγορη στροφή 180 μοιρών. Ο Ερντογάν είχε στη διάθεσή του 20 χρόνια για να εμποτίσει τους τουρκικούς θεσμούς – την κυβέρνηση, τον στρατό, τον ακαδημαϊκό κόσμο, το θρησκευτικό κατεστημένο και τα μέσα ενημέρωσης – με τη ριζοσπαστική κοσμοθεωρία του. Αν υπάρξει νέος πρόεδρος στις 19 Ιουνίου, θα χρειαστεί να διαλύσει το οικοδόμημα το οποίο έχτισε ο Ερντογάν. Το έργο θα είναι ακόμη πιο δύσκολο γιατί το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξής (AKP) του θα παραμείνει μια ουσιαστική παρουσία στο κοινοβούλιο, η οποία σίγουρα θα αντισταθεί με μανία στην αλλαγή.

Αξίζει να θυμηθούμε ότι ο Ερντογάν χρειάστηκε το μεγαλύτερο μέρος μιας δεκαετίας (της πρώτης του στην εξουσία) προκειμένου να υπονομεύσει το κοσμικό “βαθύ κράτος” που έχτισε ο Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας – και το ΑΚP είχε άνετες πλειοψηφίες στο κοινοβούλιο σε όλη εκείνη την περίοδο. Ένας Ηρακλής μπορεί να διστάσει να καθαρίσει τους στάβλους της Ανατολίας μετά την αποχώρησή του.

Αξιοσημείωτη αντοχή

Όλα αυτά υποθέτοντας ότι οι ψηφοφόροι θα απομακρύνουν τον Ερντογάν, κάτι που δεν είναι σίγουρο. Οι Τούρκοι έχουν επαμφοτερίζουσες απόψεις για τον πρόεδρό τους και τις πολιτικές του. Μια έρευνα στα τέλη Οκτωβρίου από τη Metropoll έδειξε ότι οι θετικές γνώμες για τον Ερντογάν άγγιζαν έως και το 47,6%, από περίπου 39% πριν από έναν χρόνο. Αυτό θα ήταν αξιοσημείωτο για οποιονδήποτε ηγέτη ο οποίος βρίσκεται στα πράγματα τόσον καιρό όσο εκείνος – στις δημοκρατίες, τα αρνητικά αισθήματα έναντι των παγιωμένων στην εξουσία ηγετών τείνουν να διευρύνονται με τον καιρό – είναι όμως εντελώς εκπληκτικό για κάποιον που προεδρεύει εν μέσω ενός οικονομικού χάους.

Αυτό το χάος είναι κυρίως δικής του κατασκευής: τα “μαγικά” του Ερντογάν σχετικά με τα επιτόκια έχουν συμβάλει σημαντικά στον εκπληκτικά υψηλό πληθωρισμό, στην εξασθένηση της τουρκικής λίρας και στις αναιμικές επενδύσεις. Και γι’ αυτό, σύμφωνα με άλλες δημοσκοπήσεις, η πλειοψηφία των Τούρκων αισθάνεται ότι η χώρα τους βαδίζει σε λάθος κατεύθυνση.

Και η αντιπολίτευση;

Γιατί, λοιπόν, πολλοί εξακολουθούν να προσβλέπουν στον Ερντογάν ώστε να διορθώσει την πορεία της Τουρκίας; Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο ότι δεν ξέρουν ποιος θα είναι εκείνος που θα αναλάβει να αμφισβητήσει το ισχυρό κράτημα των ηνίων εκ μέρους του. Τα κύρια κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν σχηματίσει ένα ενιαίο μέτωπο γνωστό ως “Τραπέζι των Έξι”, ωστόσο λιγότερο από έξι μήνες πριν την ημέρα των εκλογών, δεν έχουν ακόμη ανακοινώσει τον υποψήφιό τους για την προεδρία της Τουρκίας. Οι δύο κορυφαίοι υποψήφιοι προέρχονται από το ηγετικό κόμμα της αντιπολίτευσης, το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP): ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρεμ Ιμάμογλου και ο μακροχρόνιος ηγέτης του κόμματος, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.

Το Τραπέζι των Έξι άργησε επίσης να αρθρώσει μια σαφή στρατηγική για τη βελτίωση της οικονομίας της Τουρκίας. Στις αρχές του περασμένου μήνα, το CHP αποκάλυψε τελικά κάτι που έμοιαζε με οικονομική ατζέντα, ωστόσο αυτή ήταν γεμάτη με υποσχέσεις του αέρα για μεγάλες επενδύσεις και ελάχιστη προσοχή στις λεπτομέρειες. Το πιο αξιοσημείωτο στην εκδήλωση παρουσίασης ήταν η παρουσία του οικονομολόγου Ντάρον Ατσέμογλου του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Το Καλό Κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ, εταίρος και εκείνο στο “Τραπέζι των Έξι”, συγκαταλέγει μεταξύ των ηγετών του τον καθηγητή επί ζητημάτων ιδιωτικών κεφαλαίων του Wharton, Μπιλγέ Γιλμάζ.

Ο αντίπαλος που θα προτιμούσε ο Ερντογάν θα ήταν ο Κιλιτσντάρογλου, ένας κάπως άχρωμος βετεράνος που έχει ηγηθεί του CHP για 12 χρόνια. Πολλοί Τούρκοι πολιτικοί αναλυτές λένε ότι ο νεότερος, πιο χαρισματικός Ιμάμογλου θα ήταν ο ισχυρότερος αντίπαλος. Κέρδισε τη δημαρχία της Κωνσταντινούπολης το 2019 διεξάγοντας μια περιεκτική, αισιόδοξη εκστρατεία, ακόμη και μετά από μια επανάληψη των εκλογών στην οποία τον εξανάγκασε η άρνηση του Ερντογάν να αποδεχθεί τα αποτελέσματα της πρώτης ψηφοφορίας.

Ο πρόεδρος και το κόμμα του έχουν ξοδέψει μεγάλη ενέργεια για να κρατήσουν εκτός νυμφώνος τον Ιμάμογλου. Τον περασμένο μήνα, ο δήμαρχος καταδικάστηκε για την ασήμαντη κατηγορία της εξύβρισης των στελεχών της εκλογικής επιτροπής, ωστόσο η ετυμηγορία ένωσε την αντιπολίτευση πίσω του και πιθανόν να ενίσχυσε τις πιθανότητές του να είναι τελικά υποψήφιος πρόεδρος. “Υπάρχει τώρα ένα ισχυρό αφήγημα γύρω από τον Ιμάμογλου”, λέει η Αϊσέ Ζαρακόλ, καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. “Η ορμή της στιγμής είναι μαζί του”. Οι εκλογικοί κανόνες επιτρέπουν στον δήμαρχο να είναι υποψήφιος για την προεδρία της χώρας ενώ οι δικηγόροι του θα αμφισβητούν με νομικά μέσα την καταδίκη του.

Στοίχημα

Ωστόσο, τα ισχυρά ποσοστά του Ερντογάν υποδηλώνουν ότι θα μπορούσε να επικρατήσει επί οποιουδήποτε αντιπάλου, ειδικά εάν η οικονομία δείξει σημάδια ανάκαμψης την άνοιξη. Ο πρόεδρος υπολογίζει σε επενδύσεις και τραπεζικές καταθέσεις από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, καθώς και στις υποσχέσεις του Πούτιν να μετατρέψει την Τουρκία σε κόμβο για τις εξαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας. Ο Ερντογάν έχει επίσης μιλήσει για ευρήματα φυσικού αερίου της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα, ενθαρρύνοντας τις εικασίες για απροσδόκητα μελλοντικά έσοδα. Τον περασμένο μήνα ανακοίνωσε αύξηση στον κατώτατο μισθό κατά 55%. Την περασμένη εβδομάδα, αύξησε τους μισθούς και τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων.

Επιπλέον όλων των παραπάνω, ο ίδιος και το κόμμα του επικαλούνται τους παλιούς, δοκιμασμένους μπαμπούλες της κουρδικής τρομοκρατίας και της δυτικής απιστίας, καθώς και τροπάρια “πολέμου των πολιτισμών” σχετικά με τους κινδύνους της ομοφυλοφιλίας για την οικογένεια και τις ισλαμικές αξίες. Οι απειλές κατά της Ελλάδας, εξάλλου, στοχεύουν στην εκτόξευση της εθνικιστικής ζέσης.

Αυτές οι τακτικές βοήθησαν τον Ερντογάν να κερδίσει εκλογές στο παρελθόν. Ίσως τα καταφέρει και πάλι. Μέχρι να ψηφίσουν οι Τούρκοι, οι δυτικοί ηγέτες θα κάθονται σε “καρφιά”.