Απελπισμένος ο Ερντογάν οδεύει προς δύο κρίσιμες στιγμές το 2023

Η Τουρκία οδεύει προς δύο κρίσιμες στιγμές το 2023: τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές τον Ιούνιο και την εκατονταετηρίδα από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29 Οκτωβρίου. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ταλαιπωρημένος από τις αυξανόμενες οικονομικές προκλήσεις που επηρεάζουν τις αξιολογήσεις του, είναι απελπισμένος στην προσπάθεια να αξιοποιήσει αυτή τη ροή γεγονότων για να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας του στις επερχόμενες εκλογές.

Σε μια ομιλία σαν προεκλογικό μανιφέστο που εκφώνησε στις 28 Οκτωβρίου με το σύνθημα “αιώνας για την Τουρκία”, προσπάθησε να απευθυνθεί στη βάση του και τους απογοητευμένους ψηφοφόρους δίνοντας υποσχέσεις για ένα καλύτερο και λαμπρότερο μέλλον. Αν και τίποτα δεν ήταν καινούργιο στα έργα και τις ιδέες που διατύπωσε, η ενίσχυση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών μέσω ενός νέου συντάγματος ήταν κεντρικό θέμα στο μήνυμά του. Την επόμενη μέρα, σε συνδυασμό με τους εορτασμούς για την ενενηκοστή ένατη επέτειο από την ίδρυση της Δημοκρατίας, συμμετείχε στην τελετή κυκλοφορίας του πρώτου ηλεκτρικού οχήματος της Τουρκίας, του TOGG, δηλώνοντας ότι είναι “η εκπλήρωση ενός ονείρου εξήντα ετών” και μια απόδειξη της επιτυχίας της Τουρκίας υπό τη διακυβέρνησή του.

Αυτά τα δύο προσεκτικά στημένα γεγονότα ρίχνουν φως σε ένα μέρος από το μέλλον της Τουρκίας. Ωστόσο, ήρθαν μετά από κάτι πολύ διαφορετικό και λιγότερο εμπνευσμένο. Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) της Τουρκίας, του οποίου προεδρεύει ο Ερντογάν, και ο μικρότερος εταίρος του, το Κόμμα Εθνικού Κινήματος (MHP), ψήφισαν ένα νέο νομοσχέδιο στο κοινοβούλιο στις αρχές Οκτωβρίου, το οποίο υποτίθεται ότι έχει σχεδιαστεί για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Υπεγράφη κατεπειγόντως σε νόμο από τον Ερντογάν στις 18 Οκτωβρίου, εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις του στην ελευθερία της έκφρασης στη χώρα.

Οι ακτιβιστές για τα δικαιώματα των μέσων ενημέρωσης και η αντιπολίτευση τον αποκαλούν νόμο λογοκρισίας, ενώ ορισμένοι Τούρκοι παρατηρητές τον έχουν περιγράψει ως εξέλιξη της στρατηγικής λογοκρισίας της κυβέρνησης από “μικροδιαχείριση και καταστολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έως μικροδιαχείριση και στραγγαλισμό ανθρώπων”. Η αξιωματική αντιπολίτευση, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), έχει ήδη υποβάλει αίτημα για την κατάργησή του από το Συνταγματικό Δικαστήριο. Ωστόσο, η σύνθεση του δικαστηρίου καθιστά δύσκολο το να υποθέσει κανείς ότι θα διανοούνταν να ασκήσει κριτική σε οποιαδήποτε χρηματοδοτούμενη από τα ΑΚΡ και ΜΗΡ νομοθεσία.

Ο νόμος ενισχύει τον έλεγχο στις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τους διαδικτυακούς ιστότοπους ειδήσεων. Παρατηρεί σε μεγάλο βαθμό την ελευθερία της έκφρασης στην Τουρκία, καθιστώντας την έναν νέο δείκτη των ήδη υποχωρούντων δημοκρατικών διαπιστευτηρίων της χώρας. Υπάρχει επίσης μια πιθανή οικονομική επίπτωση για την Τουρκία, δεδομένου του βαθμού στον οποίο οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) έχουν φτάσει να βασίζονται στην αδιάλειπτη πρόσβαση στις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τις δραστηριότητές τους, οι οποίες θα μπορούσαν όλες να επηρεαστούν από αυτή τη νομοθεσία. Το ίδιο ισχύει για την τουρκική κοινωνία γενικότερα, η οποία έχει αγκαλιάσει σταθερά τον ψηφιακό τομέα ως μέρος της καθημερινότητάς της.

Η ανάγκη ρύθμισης του περιεχομένου του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι μια κατανοητή ανησυχία, αλλά είναι, ταυτόχρονα, ένα δίκοπο μαχαίρι. Η Τουρκία πρέπει να επιτύχει τη σωστή ισορροπία και να διαφυλάξει τις βασικές ελευθερίες που ωφελούν την κοινωνία με περισσότερους από έναν τρόπους. Ενώ η διατήρηση της υπεροχής των πληροφοριών θα είναι βασικός παράγοντας για την κυβέρνηση ενόψει των εκλογών του επόμενου έτους, μένει να φανεί εάν η σύνεση θα καθοδηγήσει την εφαρμογή του νέου νόμου. Η βιασύνη με την οποία εγκρίθηκε η νομοθεσία με κομματικό τρόπο ενάντια στον σάλο της αντιπολίτευσης και η έλλειψη διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη υποδηλώνουν το αντίθετο.

Με την πρώτη ματιά, η υπόθεση αυτού του επιχειρήματος είναι έγκυρη. Η παραπληροφόρηση είναι ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο πρόβλημα. Αλλά όπως πάντα, ο διάβολος είναι στις λεπτομέρειες.

Για αρχή, η νέα τουρκική νομοθεσία είναι δρακόντεια από πολλές απόψεις. Εισάγει ποινές φυλάκισης για τη διάδοση παραπλανητικών ειδήσεων. Ένα υποπροϊόν μιας τέτοιας απειλής φυλάκισης είναι ότι θα δώσει αυτόματα κίνητρα στην αυτορρύθμιση μέσω του εκφοβισμού, γεγονός που θα μειώσει το περιθώριο για δημόσιο διάλογο.

Σε συνδυασμό με αυτό το μειονέκτημα, υπάρχει επίσης η πραγματικότητα ότι ο νόμος περιέχει διφορούμενα μηνύματα όπως η διάδοση παραπλανητικών ειδήσεων, η δημόσια τάξη, η εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια και η πρόθεση να προκληθεί δημόσια αναταραχή, φόβος ή πανικός. Αυτά τα αδικήματα θα χρησιμεύσουν ως βάση για ποινικές διώξεις, με την επιφύλαξη της ερμηνείας ενός ολοένα και πιο πολιτικοποιούμενου δικαστικού συστήματος. Το πρόβλημα εκεί είναι εμφανές.

Η πρώτη δοκιμασία του νόμου τέθηκε σε κίνηση μέσω μήνυσης που κατατέθηκε στην εισαγγελία κατά του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, για διάδοση ψευδών ειδήσεων. Η μήνυση προήλθε από τον μηχανισμό ασφαλείας της Τουρκίας ως αντίδραση στους ισχυρισμούς του Κιλιτσντάρογλου ότι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ήταν συνένοχοι στο εμπόριο ναρκωτικών και στις δραστηριότητες ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Ακολούθησε η πρώτη σύλληψη σε ξεχωριστή υπόθεση σχετικά με το φερόμενο έγκλημα της διάδοσης παραπληροφόρησης.

Τέλος, ο νόμος επιβάλλει επίσης εκτεταμένες απαιτήσεις στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τις οποίες αναμένεται να δρουν ως φύλακες, που κυμαίνονται από την αφαίρεση περιεχομένου έως την κοινή χρήση λεπτομερών πληροφοριών σχετικά με λογαριασμούς χρηστών, με βαριά πρόστιμα να κρέμονται σαν δαμόκλειος σπάθη σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.

Το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχει εγκριθεί αυτός ο νόμος εντείνει τις ανησυχίες. Η Τουρκία θα διεξαγάγει διπλές εκλογές – προεδρικές και κοινοβουλευτικές – το 2023. Οι τρέχουσες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αυτή θα μπορούσε να είναι η πιο σημαντική εκλογική πρόκληση που αντιμετώπισε ο Ερντογάν στη διακυβέρνησή του, η οποία διήρκεσε πάνω από είκοσι χρόνια. Και η πρόσφατη καταδίκη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, πιθανού διεκδικητή της προεδρίας για λογαριασμό της ενωμένης αντιπολίτευσης στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, σε περισσότερα από δύο χρόνια φυλάκισης για προσβολή δημοσίων προσώπων δείχνει ήδη τους άνισους όρους ανταγωνισμού.

Με τα περισσότερα κορυφαία παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης να έχουν μετατραπεί σε κυβερνητικά φερέφωνα, ο ρόλος των πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ελεύθερη ροή πληροφοριών και ιδεών έχει αυξηθεί στην Τουρκία. Έχουν γίνει το μέσο με το οποίο μπορούν ελεύθερα να εκφραστούν και να διαδοθούν εναλλακτικές απόψεις έναντι του κυβερνητικού αφηγήματος. Αυτό τα καθιστά ζωτικής σημασίας, ειδικά κατά τη διάρκεια κρίσιμων πολιτικών συγκυριών, όπως οι επερχόμενες εκλογές, θέτοντας περαιτέρω αμφιβολίες για την πραγματική πρόθεση και το χρονοδιάγραμμα του νόμου.