Politico: Γιατί το σκάνδαλο Qatagate ήταν αναπόφευκτο

Είναι το σκάνδαλο που όλοι είδαν να έρχεται.

Οι ισχυρισμοί για διαφθορά και ξέπλυμα βρώμικου χρήματος οδήγησαν έναν αντιπρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη φυλακή και έφεραν σε αμηχανία το μόνο άμεσα εκλεγμένο θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σφραγισμένα γραφεία και βαλίτσες γεμάτες μετρητά. Οι λεπτομέρειες μπορεί να μην ήταν προβλέψιμες, αλλά ο τελικός απολογισμός ήταν: Οι αγωνιστές της διαφάνειας προειδοποιούσαν για χαλαρούς κανόνες στο Κοινοβούλιο εδώ και χρόνια.  

Εάν «το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δέχεται επίθεση», όπως το είπε η Πρόεδρος Ρομπέρτα Μέτσολα τη Δευτέρα, αυτό είναι τουλάχιστον εν μέρει το αποτέλεσμα σκληρής αντίστασης σε οποιαδήποτε προσπάθεια να κλείσουν οι πύλες. Ξανά και ξανά, τα μέλη του κοινοβουλίου αντιστέκονται σε προτάσεις για να ρίξουν περισσότερο φως στο έργο τους και απέκρουσαν την έλλειψη επιβολής των κανόνων που ήδη ισχύουν — ενώ ταυτόχρονα επωφελούνται από προνόμια και προνόμια που θα έκαναν ένα μέλος της οικογένειας των Βοργίας να κοκκινήσει. 

Οι ευρωβουλευτές λαμβάνουν ακαθάριστο μισθό περίπου 9.400 ευρώ το μήνα, αλλά τους επιτρέπεται επίσης να κατέχουν δεύτερη (και τρίτη και τέταρτη και …) θέσεις εργασίας. Και περίπου το ένα τέταρτο των ευρωβουλευτών κάνει ακριβώς αυτό, σύμφωνα με ανάλυση της ΕΕ του 2021 της Διεθνούς Διαφάνειας . Ένας βουλευτής – ο Ιταλός Σάντρο Γκόζι – είχε 20!, κερδίζοντας τουλάχιστον 360.000 ευρώ το χρόνο (και ίσως το διπλάσιο), σύμφωνα με τις εθελοντικές οικονομικές δηλώσεις του. Ένας βοηθός του είπε αργότερα ότι αυτές οι αποκαλύψεις είχαν κατατεθεί εσφαλμένα και οι αριθμοί που εμφανίζονται δεν ήταν ακριβείς. 

Αυτό, σημείωσε η Διεθνής Διαφάνεια, ανοίγει την πόρτα σε κάθε είδους σύγκρουση συμφερόντων. Για παράδειγμα, η Miapetra Kumpula-Natri, μια Φινλανδή σοσιαλίστρια «η οποία κατέχει αμειβόμενες θέσεις στα διοικητικά συμβούλια δύο ενεργειακών εταιρειών στη χώρα καταγωγής της ενώ υπηρετούσε ως Μέλος της Επιτροπής Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας».

«Το σύστημα απλά δεν λειτουργεί», δήλωσε ο Vitor Teixeira, ανώτερος υπεύθυνος πολιτικής στη Transparency International EU. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα, είπε, όταν πρόκειται να πιάσουμε και στη συνέχεια να τιμωρήσουμε όσους παραβιάζουν τους κανόνες. Μια δικαιολογία για την αλλαγή στους κανόνες για τις αποδείξεις είναι ότι τουλάχιστον είναι ειλικρινής — ως επί το πλείστον, κανείς δεν έλεγχε ούτως ή άλλως. 

Ή πάρτε το θέμα των παράπλευρων εργασιών. Τουλάχιστον η Kumpula-Natri κατέγραψε την εργασία της στις ενεργειακές εταιρείες. Όπως επισημαίνει η Διεθνής Διαφάνεια, οι περισσότερες εθελοντικές αποκαλύψεις είναι «χωρίς νόημα» – με τους ευρωβουλευτές να αναφέρουν απλώς πράγματα όπως «οικονομική δραστηριότητα», «ελεύθερος επαγγελματίας» ή «ιδιοκτήτης εταιρείας συμβούλων» ως τίτλοι εργασίας. Ένας ευρωβουλευτής, ο Πολωνός Radosław Sikorski, είπε ότι κέρδιζε 40.000 ευρώ το μήνα για απροσδιόριστες «συμβουλευτικές υπηρεσίες».  

Ακόμη και όταν οι ευρωβουλευτές πιαστούν στα “πράσα” , δεν είναι πιθανό να προκύψει τίποτα. Το Κοινοβούλιο έχει έναν Κώδικα Δεοντολογίας που περιγράφει λεπτομερώς τι μπορούν και τι δεν μπορούν να κάνουν οι ευρωβουλευτές — αλλά η επιτροπή των ευρωβουλευτών που είναι επιφορτισμένη με την επιβολή των κανόνων συχνά, δεν το κάνει.

Το 2018, για παράδειγμα, ο Γερμανός ευρωβουλευτής Markus Ferber έγραψε στους CEOs διαφημίζοντας τις υπηρεσίες του ως σύμβουλος. Η προσφορά: βοήθεια για την εφαρμογή νέων οικονομικών κανόνων που βοήθησε να γραφτούν, μια κραυγαλέα σύγκρουση συμφερόντων. Ο τότε Πρόεδρος του Κοινοβουλίου Αντόνιο Ταγιάνι «κατέληξε στο συμπέρασμα ότι επί του παρόντος δεν υπάρχει παραβίαση του Κώδικα Συμπεριφοράς», είχε πει ένας βοηθός.

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας θητείας του Κοινοβουλίου, από το 2014 έως το 2019, μια συμβουλευτική επιτροπή διαπίστωσε ότι 24 ευρωβουλευτές είχαν παραβιάσει τον κώδικα δεοντολογίας, διαβιβάζοντας σύσταση για δράση στον πρόεδρο. Οι παραβιάσεις κυμαίνονταν από τη μη ορθή αναφορά ταξιδιού στο εξωτερικό έως την κατάχρηση κεφαλαίων του Κοινοβουλίου, αλλά τελικά καμία δεν επικυρώθηκε επίσημα — μια απόφαση που ανήκει αποκλειστικά στα χέρια του προέδρου του Κοινοβουλίου. Αν ήταν, η μέγιστη τιμωρία θα ήταν η ανάκληση μέρους του μισθού τους για 30 ημέρες.

Επίσης, αποθαρρύνεται η καταγγελία. Το 2019, το Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ των προτύπων σε επίπεδο ΕΕ για την προστασία των ατόμων που αναφέρουν παραβιάσεις των νόμων του μπλοκ — αλλά αρνήθηκε να εφαρμόσει δικά του μέτρα προστασίας. Εάν ένας βοηθός του Κοινοβουλίου αναφέρει ανάρμοστη συμπεριφορά, δεν είναι εγγυημένο ότι θα διατηρήσει τη δουλειά του. Εάν οι αποκαλύψεις οδηγήσουν στην απομάκρυνση του αφεντικού τους ή εάν το αφεντικό καθαριστεί και δεν θέλει πια τον βοηθό, ο βοηθός είναι μόνος του/της — και είναι απίθανο να βρει άλλον εργοδότη στο Κοινοβούλιο.

Υπήρξαν τρεις υποθέσεις καταγγελιών το 2016 και οι τρεις έχασαν τη δουλειά τους, σύμφωνα με γραπτές απαντήσεις από τη γραμματεία του Κοινοβουλίου σε διαδικασία απαλλαγής για τον προϋπολογισμό. Από τότε, υπήρξε μόνο μία άλλη υπόθεση καταγγελίας, το 2021.

Γι’ αυτό ο Βέλγος πρωθυπουργός Αλεξάντερ Ντε Κρου είχε δίκιο όταν είπε στους δημοσιογράφους ότι, όσον αφορά το σκάνδαλο του Κατάρ, «η βελγική δικαιοσύνη κάνει αυτό που εκ πρώτης όψεως δεν έχει κάνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». 

«Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει πολλά μέσα για να αυτορρυθμιστεί», πρόσθεσε. «Αποδεικνύεται ότι πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για ένα σύστημα αυτορρύθμισης που βασίζεται σε εθελοντικές προσπάθειες, το οποίο σαφώς δεν ήταν αρκετό».

Ως απάντηση στο σκάνδαλο, η Μέτσολα δεσμεύτηκε τη Δευτέρα να τερματίσει το «business as usual» και υποσχέθηκε νέες προστασίες στους καταγγέλλοντες και αυξημένη διαφάνεια στην άμεση ή έμμεση επαφή με ξένους παράγοντες. Τόνισε επίσης το γεγονός ότι εκείνοι που διακινούσαν σακούλες με μετρητά βρέθηκαν τελικά αντιμέτωποι με τη δικαιοσύνη. «Πάντα θα υπάρχουν κάποιοι για τους οποίους μια τσάντα με μετρητά αξίζει πάντα το ρίσκο», είπε. «Αυτό που είναι ουσιαστικό είναι αυτοί οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι θα τους πιάσουν».

Εν τω μεταξύ, η Πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εξέφρασε νέα αποφασιστικότητα για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου φορέα δεοντολογίας που θα αστυνομεύει όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. 

Το πρόβλημα για τη Μέτσολα, το όργανό της και για τους Ευρωπαίους πολίτες γενικότερα, είναι ότι —όπως έχουν επανειλημμένα δείξει το Κοινοβούλιο και τα μέλη του— η διαφάνεια δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με τη λογοδοσία και οι κανόνες δεν μεταφράζονται πάντα σε επιβολή.  

«Θα ταράξουμε αυτό το Κοινοβούλιο και αυτή την πόλη», είπε η Μέτσολα στους συγκεντρωμένους ευρωβουλευτές τη Δευτέρα στο Στρασβούργο. «Και χρειάζομαι τη βοήθειά σας για να το κάνω».  

Αν η ιστορία είναι κάποιος οδηγός, είναι απίθανο να την καταλάβει.