Τι είναι η σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς στην Κίνα;

Η δεύτερη πιο ισχυρή οικονομία του πλανήτη φέρει τον εξ ορισμού αντιφατικό όρο «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς». Ο όρος επαναλαμβάνεται αυτούσιος σε όλα τα ντοκουμέντα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, ακόμη και στη συνεδριακή απόφαση του πρόσφατου τακτικού Συνεδρίου. Μια εισαγωγή επιχειρείται σε αυτό το κεφαλαιώδες ζήτημα διεθνούς πολιτικής και οικονομίας, δεδομένου ότι αφορά άμεσα τις ζωές του σχεδόν 1,5 εκατομμυρίου Κινέζων και εκατοντάδων εκατομμυρίων στο εξωτερικό.

Το μοντέλο αυτό συνδυάζει, πράγματι, τις βασικές αρχές της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς με το οικονομικό σοσιαλιστικό ιδεώδες της κοινωνικοποίησης των μεγάλων μέσων παραγωγής.

Ιδεολογικά μιλώντας, πρόκειται ήδη για μία ήττα του σοσιαλισμού στην πράξη. Η επανάσταση του 1949, που έφερε το Κομμουνιστικό Κόμμα στην εξουσία, αδυνατεί να εκβάλει στην κοινωνικοποίηση των παραγωγικών μέσων, διότι, πρωταρχικά, καταπνίγει κάθε ατομική προσπάθεια στη σφαίρα της οικονομίας.

Ωστόσο, στην κινεζική περίπτωση, η ίδια η ιστορική διαδρομή του σοσιαλιστικού εγχειρήματος δηλοί μια διαφορετική πραγματικότητα, ταυτόχρονα οικονομική και πολιτική.

Πιο συγκεκριμένα, το 1949, η κινεζική εξουσία γίνεται σοσιαλιστική και το εγχείρημα του Μάο στην τεράστια αυτή χώρα εγγράφεται στην προοπτική της αταξική και ακρατικής κοινωνίας του κομμουνισμού. Ενδιάμεσο στάδιο ανάμεσα στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, που αντιστοιχεί στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, και στην κοινωνία της γενικευμένης αυτοδιεύθυνσης των εργαζομένων είναι ο σοσιαλισμός. Ο Μάο και οι συνοδοιπόροι του το γνωρίζουν άριστα αυτό και, με αξιοπρόσεκτη πνευματική και πολιτική εντιμότητα, μιλούν για «δυσχέρειες» και «αντικειμενικά προβλήματα» κατά την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής οικονομίας, από την πρώτη ημέρα ανάληψης της εξουσίας.

Για τον Μεγάλο Τιμονιέρη, το ίδιο το κέρδος είναι υλοποιημένη υπεραξία. Κατά συνέπεια, η λειτουργία της ελεύθερης αγοράς έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον άμεσα κοινωνικό χαρακτήρα της ανθρώπινης εργασίας, δηλαδή με το γεγονός ότι η παραγωγή πραγματοποιείται συλλογικά σχεδιασμένα με σκοπό την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.

Όμως, οι διακηρύξεις του πολλαπλά αντιφατικού σταδίου του σοσιαλισμού εμφανίζονται από τα πρώτα χρόνια της οικοδόμησής του. Στις αρχές και στα μέσα της δεκαετίας του ’60,  ο Μάο διαπιστώνει τη μεγάλη βραδύτητα στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κινεζικής οικονομίας και αρχίζει έναν μακρύ κύκλο διαβουλεύσεων με ορισμένους στενούς συνεργάτες του, έχοντας προηγουμένως εκκαθαρίσει πολλές εστίες διαφωνιών, εντός και εκτός του μοναδικού κόμματος.

Το ζωτικό ζήτημα παραμένει ανοιχτό με την κινεζική οικονομία να παρουσιάζει μια ερμαφρόδιτη εικόνα. Οι δομές της οικονομικής παραγωγής παραμένουν ιδιωτικές, παραπέμπουν δηλαδή σε ελεύθερη οικονομία της αγοράς, αλλά συμβαδίζουν με προσπάθειες βίαιης κολλεκτιβοποίησης της αγροτικής οικονομικής ζωής.

Η διαβόητη εργατοαγροτική συμμαχία δεν έρχεται και δεν επιβεβαιώνεται στην πράξη, παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις και δεσμεύσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Έως τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και το θάνατο του Μάο, η ηγεσία του ΚΚ Κίνας υποστηρίζει πως «η πολιτική κοινωνικών αλλά και πολιτικών συμμαχιών οφείλει να προσαρμοστεί στα σύγχρονα (σοσιαλιστικά) δεδομένα. Να στραφεί πρωτίστως στο ίδιο το εσωτερικό της πολυπληθούς αλλά και πολυδιαιρεμένης πλέον εργατικής τάξης, εξασφαλίζοντας την πολιτική της έκφραση. Και μέσω αυτής να αποταθεί στα εναπομείναντα αυτοαπασχολούμενα παλαιά μεσαία στρώματα της πόλης και της υπαίθρου, καθώς και σε ειδικές κοινωνικές κατηγορίες όπως η διανόηση και οι γυναίκες».

Η ένταση είναι παραπάνω από προφανής: βίαιη «σοσιαλιστικοποίηση» σε μια κοινωνία και οικονομία, που την αρνείται στην πράξη.

Το τοπίο αποσαφηνίζεται, όμως, στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και τη λεγόμενη «δεξιά» στροφή του Κόμματος. Στο τιμόνι της χώρας βρίσκεται ο Ντεγκ Σιάο Πινγκ, ο οποίος ηγείται της προσπάθειας φιλελευθεροποίησης της οικονομίας.

Πράγματι, ο νέος ηγέτης εγκαινιάζει μια πολιτική ανοίγματος προς τη Δύση και φιλελευθεροποίησης της κινεζικής οικονομίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ψήφιση νόμων  που επιτρέπουν το δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία.

Η σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, ωστόσο, διαφέρει από τον σοσιαλισμό που ασκείται στην Ευρώπη και την Αμερική, στην οποία επικρατεί η κοινωνική οικονομία της αγοράς. Η σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας βασίζεται σε μια συνέχεια πολιτικής διακυβέρνησης, η οποία εδράζεται στον έλεγχο των θεσμών από ένα μόνο κόμμα. Η δημόσια ιδιοκτησία παραμένει σημαντική και κεντρική, σε αντίθεση με τις χώρες που χρησιμοποιούν Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα και ορισμένες άλλες παραχωρήσεις. Η κυβερνητική ρύθμιση της οικονομίας της αγοράς με μακροοικονομικά μέσα είναι απαραίτητη σε μια σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς.

Αυτή η σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς ταιριάζει στα δεδομένα της παγκόσμιας οικονομία με έναν ιδιαίτερο τρόπο, δίνοντας βαρύτητα στην τεχνολογική πρόοδο, αλλά και διατηρώντας το μονοκομματικό πολιτικό σύστημα.

Έκτοτε, ένας ατελής καπιταλισμός χωρίς δημοκρατία εγκαθιδρύεται και φθάνει ως τις ημέρες του Προέδρου Σι Τζινπίνγκ, την περίπτωση του οποίου πρόκειται να δούμε σε αυριανό θέμα, με δεδομένη μάλιστα και την απόφασή του να εξάγει σε παγκόσμια κλίμακα το οικονομικό υπόδειγμά του.