Ποιος θα δικάσει τη ρωσική παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της Ουκρανίας;

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προφανώς πληροφορημένη σχετικά με τις απώλειες που υφίσταται εδώ και εννέα μήνες η Ρωσία και με το μάλλον απίθανο ενδεχόμενο να επικρατήσει πλήρως η Μόσχα στο ουκρανικό έδαφος, θέτει, για δεύτερη φορά, ένα καίριο θεσμικό ζήτημα, με το βλέμμα στραμμένο στην επομένη του πολέμου. Ποιος θα δικάσει την παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της Ουκρανίας;

Πιο ειδικά, η Ευρωπαία Επίτροπος υποστήριξε δημόσια πριν από λόγο ότι «η Ρωσία πρέπει να πληρώσει για τα φρικτά εγκλήματά της, συμπεριλαμβανομένου του εγκλήματος της επίθεσης εναντίον ενός κυρίαρχου κράτους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, ενώ συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, προτείνουμε τη σύσταση ενός ειδικού δικαστηρίου, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Εθνών, για τη διερεύνηση και τη δίωξη του εγκλήματος της επιθετικότητας της Ρωσίας. Είμαστε έτοιμοι να αρχίσουμε να συνεργαζόμαστε με τη διεθνή κοινότητα για να λάβουμε την ευρύτερη δυνατή διεθνή υποστήριξη για αυτό το εξειδικευμένο δικαστήριο».

Η διερώτηση της φον ντερ Λάιεν είναι καίρια, διότι αναγνωρίζει ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν έχει την αρμοδιότητα να κρίνει την αρμοδιότητα να αποφανθεί αναφορικά με το εάν η Ρωσική Ομοσπονδία παραβίασε την εθνική κυριαρχία της Ουκρανίας. Το εν λόγω δικαστήριο μπορεί να κρίνει αν υπήρξαν άλλα αδικήματα, όπως είναι τα εγκλήματα πολέμου.

Η αμέσως επόμενη, πιθανή δικαστική προοπτική είναι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αν και η  Ρωσία δεν αποδέχεται στην πράξη και, πιθανότητα, δεν θα αποδεχθεί αύριο την ύπαρξη διεθνούς κοινότητας, με την οποία, λαμπρά, συνδέει η φον ντερ Λάιεν τον πόλεμο και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας.

Ο Β. Πούτιν και το Κρεμλίνο έχουν την πεποίθηση ότι είναι δυνατόν να κινούνται αυθαίρετα, πέρα από κάθε δικαιική ρύθμιση, στη διεθνή σκηνή. Αυτή η «πρωτόγονη» στάση υπαγορεύεται είτε από τα δικά τους συμφέροντα, είτε/και από την πεποίθησή τους ότι δεν υφίσταται καν διεθνή κοινόητα.

Αυτό τους απαλλάσσει, εκτιμούν, από τον διεθνή έλεγχο. Στο διακρατικό επίπεδο, όμως, ο πόλεμος νοείται σήμερα μόνο ως αμυντικός και πάντως ως τελευταία λύση αν προκύπτει αδήριτα ότι δεν υπάρχει καμία άλλη επιλογή για ειρηνική διευθέτηση. Η σημερινή εκδοχή του «δίκαιου πολέμου» στο διακρατικό επίπεδο είναι μόνον ο αμυντικός πόλεμος, δηλαδή η αυτοάμυνα απέναντι σε μια επίθεση. Ο διακρατικός, εξωτερικός πόλεμος έχει εξοβελιστεί ως νομιμοποιημένη επιλογή στις διεθνείς σχέσεις των σύγχρονων κρατών. Η δε ειρηνική επίλυση των διενέξεων αποτελεί, από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έναν από τους κύριους και πιο βασικούς λόγους της διεθνούς κοινότητας.

Κι εδώ υπεισέρχεται το ζήτημα του αρμοδίου δικαστηρίου. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι το ανώτατο δικαστήριο του κόσμου, όπως συχνά και εύστοχα αποκαλείται. Ασχολείται με την επίλυση διαφορών νομικής φύσης μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κρατών.

Η Ευρωπαία Επίτροπος, όμως, έχει δίκιο να επισημαίνει ότι για το ζήτημα της ρωσικής παραβίασης της κυριαρχίας της Ουκρανίας, ίσως χρειαστεί ειδική δικαιοδοτική βαθμίδα, γεγονός που προκαλεί εκνευρισμό σε κυβερνήσεις με φιλορωσικό πρόσημο, όπως είναι αυτή της Ουγγαρίας.

Για να γίνει παραπομπή μιας διαφοράς μεταξύ κρατών πρέπει να ισχύει μία από τις εξής προϋποθέσεις.

Πρέπει και οι δυο χώρες να αναγνωρίζουν τη γενική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, κάτι που προφανώς δεν θα αποδεχθεί η ρωσική πλευρά. Κι υπάρχει ακόμη η περίπτωση οι δυο χώρες να έχουν υπογράψει μια διεθνή συνθήκη, η οποία να προβλέπει την υποχρεωτική παραπομπή στο Δικαστήριο αν υπάρξει διαφορά ως προς τους όρους της συνθήκης, στοιχείο που δεν εντοπίζεται στην περίπτωση της ρωσικής επιθετικότητας.

Συνεπώς, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εκφράζει έναν εύλογο προβληματισμό, που καλό θα ήταν να τον λάβουν υπ’ όψη όλες οι χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης,