Η γεωπολιτική του Μουντιάλ

Από τη σύστασή της, η FIFA, η Διεθνής Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία, θέτει ως έναν από τους βασικότερους στόχους την προαγωγή των ειρηνικών σχέσεων μεταξύ λαών και εθνών. Η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου υπάγεται στον τομέα των άμεσων αρμοδιοτήτων της FIFA. Το Μουντιάλ είναι η κορυφαία οργάνωση του αληθινού «βασιλιά των σπορ», του ποδοσφαίρου, ανεξάρτητα βέβαια από τις ευλόγως σεβαστές προτιμήσεις κάθε φιλάθλου.

Η FIFA δεν φτιάχτηκε χθες, ούτε το Μουντιάλ αρχίζει σήμερα. Η FIFA δημιουργείται το 1901 και το πρώτο Μουντιάλ διεξάγεται το 1930, πριν από σχεδόν έναν αιώνα.

Γρήγορα, όμως, οι πολιτικές ηγεσίες αντιλαμβάνονται την κοινωνική, πολιτική και οικονομική διάσταση του ποδοσφαίρου.

Λίγο πιο πριν από τον κόσμο των πολιτικών, την πολυεπίπεδη σημαντικότητα του ποδοσφαίρου την έχουν αντιληφθεί και, περαιτέρω, την έχουν κατανοήσει άνθρωποι του επιχειρηματικού κόσμου. Κινούνται, χωρίς να το καταφέρνουν ακόμη, προς την απόκτηση ποδοσφαιρικών σωματείων. Το κίνητρο όμως δεν είναι αποκλειστικά οικονομικό. Η τάξη των νέων αστών δεν στερούνται πλούτου. Στερούνται όμως κοινωνικής αναγνώρισης και συμβολικού κύρους. Η διακριτική επίδειξη του πολυτελούς ρολογιού χειρός σηματοδοτεί αυτό που ονομάζομε σήμερα στην κοινωνιολογία status symbol, αλλά δεν είναι επαρκής για την πλατιά αναγνώριση της κοινωνικοοικονομικής ανωτερότητας. Το ποδόσφαιρο είναι το λαϊκότερο άθλημα, η απόκτηση μιας ποδοσφαιρικής ομάδας έχει το εχέγγυο της πολύτιμης κοινωνικής αναγνώρισης.

Στο επίπεδο όμως του Μουντιάλ, τα δεδομένα είναι σαφώς πιο μεγάλα. Δεν γίνεται πλέον λόγος για συλλόγους, αλλά για τις εθνικές ομάδες ολόκληρων χωρών και οι φίλαθλοι δεν μετριώνται πλέον σε χιλιάδες, αλλά σε δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Το 1934 είναι αποκαλυπτικό, με τη «βιβλική» έννοια. Η Ιταλία αναλαμβάνει να διεξάγει το δεύτερο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου. Στην εξουσία βρίσκεται ο πρώην εκλεκτός της πολιτικής καρδιάς της Μελόνι. Ο Μουσολίνι διεκδικεί σθεναρά την ανάληψη της διοργάνωσης για τη γειτονική μας χώρα και τα καταφέρνει. Οι αντιδημοκρατικές μέθοδοι διακυβέρνησης είναι γνωστές στην Ευρώπη του μεσοπολέμου, η οποία έχει αρχίσει να θορυβείται από τις φασιστικές ιδέες. Μια προπαγανδιστική καταιγίδα πέφτει στα ιταλικά στάδια, προκειμένου να εξιλεωθεί πολιτικά το καθεστώς στα μάτια των υπολοίπων Ευρωπαίων. Στη σχετική βιβλιογραφία, το φαινόμενο αποκαλείται το «ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο».

Η γεωπολιτική διάσταση του Μουντιάλ αποκτά όμως το μεγαλύτερο εύρος της, όταν η παγκόσμια οργάνωση ιδωθεί στο επίπεδο των δύο μεγάλων στρατοπέδων που κόβουν τον πλανήτη στη μέση: τον «ελεύθερο δυτικό κόσμο» και τον επίγειο «σοσιαλιστικό παράδεισο» της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφόρων της.

Οι ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις μεταξύ Σοβιετικών και Δυτικών καθηλώνουν ακόμη και τους σοβιετικούς ηγέτες, που στο εσωτερικό των χωρών τους διδάσκουν την αλλοτρίωση του ανθρώπου από το ποδόσφαιρο. Μεγάλοι ηττημένοι δεν είναι όμως οι Δυτικοί. Ηττημένοι και αδικημένοι είναι οι σπουδαίες ποδοσφαιρικές ομάδες της σοσιαλιστικής Ανατολής. Η πρώην Γιουγκοσλαβία δεν στέφεται ποτέ πρωταθλήτρια κόσμου και η πρώην Σοβιετική Ένωση διαμαρτύρεται για κάποια «φάλτσα σφυρίγματα», που κοστίζουν προκρίσεις σε κρίσιμους ημιτελικούς.

Μετά την κατάρρευση, το σημερινό Μουντιάλ είναι επίσης χαρακτηριστικό της γεωπολιτικής πτυχής του ποδοσφαίρου. Στο Κατάρ των σχεδόν τριών εκατομμυρίων κατοίκων, το καθεστώς είναι κατ’ ευφημισμόν δημοκρατικό και στοιχειώδη ατομικά δικαιώματα είναι terra incognita με αλλεπάλληλες αποφάσεις που  λαμβάνει ο οίκος των Αλ Θανί.

Το Κατάρ όμως είναι πάμπλουτο σε ενεργειακά κοιτάσματα και το πετρέλαιο αναβλύζει από παντού. Ο δυτικός κόσμος υφίσταται τις ενεργειακές συνέπειες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Δεν είναι βέβαια η ενέργεια το μόνο κίνητρο ανάθεσης του Μουντιάλ στο αραβικό εμιράτο. Είναι, ωστόσο, σίγουρα από τα βασικότερα. Υπάρχει διαπιστωμένη ένδεια ενέργειας. Άρα, ένδεια ύλης. Πριν όμως από την ένδεια ύλης, προϋπάρχει ένδεια ιδεών.

Αυτό όμως είναι ένα άλλο, θεμελιακό ζήτημα, που μας άγει μακριά από τη γεωπολιτική του Μουντιάλ.