Η θεσμικά «αμαρτωλή» διαδρομή του τουρκολιβυκού μνημονίου

Το μνημόνιο που υπεγράφη χθες ανάμεσα στην Τουρκία και την Λιβύη καταγγέλλεται από την ελληνική πλευρά ότι αποτελεί συνέχεια του θεσμικά έωλου τουρκο – λιβυκού μνημονίου το 2019 και ότι υπογράφεται από την λιβυκή κυβέρνηση, γεγονός που ώθησε το κοινοβούλιο της βορειοαφρικανικής χώρας να το καταγγείλει ως παράνομο.

Ο καχύποπτος αναγνώστης είναι άκρως πιθανόν να δυσπιστήσει και να θεωρήσει πως τα παραπάνω δεν είναι παρά ισχυρισμοί μια κυβέρνησης που βλέπει τα συμφέροντά της να υπονομεύονται από το μνημόνιο.

Ωστόσο, τα πράγματα υπερβαίνουν κατά πολύ τη συνήθη καχυποψία, που υπαινίσσονται «εθνικιστικές εξάρσεις», και γειώνονται στην υπάρχουσα νομική και πολιτική πραγματικότητα, δεδομένου ότι και το μνημόνιο του 2019, στο οποίο εδράζεται το μνημόνιο του 2022, είναι θεσμικά διάτρητο και η κυβέρνηση της Λιβύης, που συνυπέγραψε το μνημόνιο συνεργασίας, είναι αντιμέτωπη με σοβαρά ζητήματα συνεργασίας.

Το θεσμικά έωλο μνημόνιο του 2019

Η ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών τονίζει πως «το τουρκο-λιβυκό “μνημόνιο” του 2019 είναι παράνομο, άκυρο και ανυπόστατο. Ως εκ τούτου, ουδείς έχει κανένα δικαίωμα να το επικαλείται. Οποιαδήποτε αναφορά ή ενέργεια σε εφαρμογή του εν λόγω “μνημονίου” θα είναι εκ των πραγμάτων παράνομη και αναλόγως της βαρύτητας της, θα υπάρξει αντίδραση τόσο σε διμερές επίπεδο, όσο και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΝΑΤΟ».

Η τοποθέτηση αυτή της ελληνικής πλευράς ταυτίζεται πλήρως με την πραγματικότητα και κινείται μακριά από δήθεν «εθνοκεντρικές» ή, πολύ περισσότερο, «εθνολάγνες» προσεγγίσεις.

Το ελληνικό ΥΠΕΞ σημαδεύει σωστά, γιατί, πράγματι, το τρέχον μνημόνιο βασίζεται στη Συνθήκη για τα Θαλάσσια Όρια που συνάπτουν πριν από τρία χρόνια Τουρκία και Λιβύη. Στόχος είναι η δημιουργία μιας Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στη Μεσόγειο. Λογικό παρακολούθημα της Συμφωνία είναι η δημιουργία μιας νέας ενεργειακής ζώνης ανάμεσα στις δύο χώρες, στην οποία επρόκειτο να διεκδικήσουν «ενεργειακά δικαιώματα» εντός της ΑΟΖ της Ελλάδας.

Η συμφωνία καταγγέλλεται άμεσα από τη χώρα μας, αλλά αποτελεί και αντικείμενο σφοδρότατης κριτικής και εκ μέρους άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως είναι η Ιταλία, αφού δημιουργεί νέα δεδομένα στη Μεσόγειο, στον τομέα της ενέργειας.

Το μνημόνιο, που επικαλούνται Τουρκία και Λιβύη, είναι θεσμικά διάτρητο, τόσο από την άποψη του διεθνούς, όσο και από τη σκοπιά του εσωτερικού (λιβυκού) δικαίου.

Το μνημόνιο προσκρούει στο διεθνές δίκαιο και, πιο ειδικά, στο Δίκαιο της Θάλασσας, όπως καίρια επισημαίνει το ελληνικό ΥΠΕΞ, κατά την Σύμβαση του Montego Bay του 1982.

Επιπλέον, μέσω του μνημονίου, σχεδιάζεται η δημιουργία ΑΟΖ που να συνδέει την Τουρκία και την Λιβύη. Αυτή παραβλέπει το γεγονός ότι η Κρήτη, η Κάσος, η Κάρπαθος, το Καστελόριζο και η Ρόδος αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής εθνικής επικράτειας.

Συμμετρικά, παραβιάζεται και η ΑΟΖ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού η Ελλάδα είναι χώρα μέλος της ΕΕ και τα νοτιοανατολικά σύνορά της συμπίπτουν με αυτά της ΕΕ.

Για αυτόν τον λόγο, η ΕΕ απορρίπτει και καταδικάζει το μνημόνιο μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας. Ένα μνημόνιο που δεν μπορεί να παράξει έννομα αποτελέσματα ως προς τρίτες χώρες και οργανισμούς, όπως είναι, στην προκειμένη περίπτωση, η Ελλάδα και η ΕΕ.

Ακόμη, το μνημόνιο έχει ένα σαφώς έωλο υπόβαθρο και από τη σκοπιά του δικαίου της Λιβύης. Η σύναψή του δεν γίνεται από τα αρμόδια όργανα του λιβυκού κράτους. Ενός κράτους που κυβερνάται από μία ιδιότυπη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας.

Ποιος κυβερνά και υπογράφει συμφωνίες στη Λιβύη;

Πράγματι, η Λιβύη δεν κυβερνάται από μια κυβέρνηση άμεσα ή έμμεσα εκλεγμένη από το λαό.

Η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας ήταν προσωρινή κυβέρνηση για που συγκροτήθηκε σύμφωνα με τους όρους της πολιτικής συμφωνίας της Λιβύης, πρωτοβουλία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η οποία υπεγράφη τον Δεκέμβριο του 2015.  Η συμφωνία επικυρώθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, και μάλιστα ομόφωνα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας χαιρέτισε τη συγκρότηση Συμβουλίου Προεδρίας για τη βορειοαφρικανική χώρα.

Όμως, η Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας λήγει το 2017, δηλαδή δύο χρόνια πριν από τη σύναψη του μνημονίου, το οποίο αποτελεί τη βάση του σημερινού δεύτερου μνημονίου ενεργειακής συνεργασίας με την Τουρκία.

Σήμερα, στην ηγεσία της Λιβύης βρίσκεται ένας εκλεκτός της Τουρκίας και του Προέδρου Ερντογάν προσωπικά.

Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον Μοχάμεντ αλ Μενφί, έναν διπλωμάτη καριέρας, με προϋπηρεσία και στην Ελλάδα, ο οποίος δεν έχει εκλεγεί άμεσα ή έμμεσα από το λαό, αλλά έχει επιλεγεί ως ο επικεφαλής του Προεδρικού Συμβουλίου, στο πλαίσιο του Λιβυκού Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου.

Όμως, εκλογές δεν έχουν γίνει ακόμη στο λιβυκό έδαφος. Οι εκλογές εκκρεμούν. Ο αλ Μενφί έχει δεσμευθεί να τις κάνει εντός του τρέχοντος έτους, αλλά δεν έχει τηρήσει ακόμη τη δέσμευσή του.

Συνεπώς, η άμεση, χθεσινή αντίδραση της Βουλής της Λιβύης δεν ήταν τυχαία, ούτε έγινε σε θεσμικό κενό, με έναν τρόπο αυθαίρετο. Η Βουλή παρακάμφθηκε κατά τη σύναψη του νέου μνημονίου και αποφάνθηκε ότι το μνημόνιο είναι πλήρως «αυθαίρετο».

Φαίνεται, ακόμη, ότι, με βάση όσα μεταδίδουν διεθνή μέσα ενημέρωσης, το σήριαλ των αρμοδιοτήτων και της παραβίασής τους εντός της Λιβύης έχει ακόμη αρκετά επεισόδια μπροστά του.