The Conversation: Γεωπολιτική της Ρωσίας

Ένα πρόσφατο βιβλίο βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η Ρωσία αντιλαμβάνεται τους γείτονές της, πρώην μέλη της Σοβιετικής Ένωσης. Το βιβλίο υπογράφεται από τον Λούκας Ωμπέν, διδάκτορα πολιτικών επιστημών, με έμφαση στις σλαβικές σπουδές. Τα βιβλίο παρουσιάζεται από το «The Conversation» και δείχνει με ποιον τρόπο, σταδιακά, το Κρεμλίνο επιχειρεί από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 να οικοδομήσει μια νέα Ρωσία, διευρυμένη γεωγραφικά και πληθυσμιακά, κατά τα πρότυπα της ρωσικής και της σοβιετικής αυτοκρατορίας.

Από τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, η Ρωσία επιδίωξε να διατηρήσει την επιρροή της στις μετα-σοβιετικές χώρες, είτε πολιτιστικά, στρατιωτικά είτε διπλωματικά. Αυτή η στρατηγική επιρροής περιλαμβάνει τη δημιουργία διακυβερνητικών εργαλείων, την επέκταση των μέσων προπαγάνδας, αλλά και τη χρήση ήπιας και σκληρής δύναμης σε όλη την περιοχή. Η προσέγγιση των χωρών της Βαλτικής με τις ευρωατλαντικές δομές και η γενικότερη επιθυμία για χειραφέτηση αυτών των χωρών σε σχέση με τη Μόσχα έρχονται σε αντίθεση με τη διακρατική ιδέα του «ρωσικού κόσμου». Το ζήτημα της θέσης της Ρωσίας έναντι των πρώην μελών της ΕΣΣΔ αξίζει ιδιαίτερα να εξεταστεί λεπτομερώς ενόψει του πολέμου που εξαπέλυσε στις 24 Φεβρουαρίου στην Ουκρανία.

Εάν οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Ρωσίας είναι παγκόσμιες, τα μέσα ισχύος της είναι επομένως πάνω από όλα περιφερειακά. Περιορίζονται στον μετα-σοβιετικό χώρο ή ακριβέστερα στις δεκατέσσερις χώρες της πρώην ΕΣΔΔ, δηλαδή στα πρώην βήματα της αυτοκρατορίας του Τσάρου Νικολάου Β’. Ως η κύρια οικονομική και στρατιωτική δύναμη στον μετα-σοβιετικό χώρο, η Ρωσία προσπάθησε να επιβληθεί εκεί από το 1991 ως φυσικός κληρονόμος της ΕΣΣΔ. Αυτή η στάση του «μεγάλου αδερφού» έχει τις ρίζες της στην ιστορία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και δείχνει αξιοσημείωτη συνέχεια μέχρι σήμερα. Στον «νοητικό χάρτη» των Ρώσων ηγετών, όσο και στον πληθυσμό, η Ρωσία πρέπει να έχει την πρωτοκαθεδρία της επιρροής σε αυτόν τον χώρο.

Οι ρωσικές ελίτ εξουσίας υιοθέτησαν την έννοια του «σχεδόν ξένου» πολύ νωρίς. Εάν η προέλευσή του είναι αβέβαιη, εντοπίζεται στον πρώην Υπουργό Εξωτερικών Αντρέι Κοζίρεφ το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990. Στη συνέχεια προσδιορίζει τα μετα-σοβιετικά εδάφη στα οποία η Ρωσία επιδιώκει να διατηρήσει επιρροή.

Το 1992, η δημιουργία της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ) από τη Ρωσία από κοινού με τη Λευκορωσία στοχεύει να αποτελέσει το θεμέλιο της. Συγκεντρώνοντας δώδεκα από τα δεκαπέντε μετα-σοβιετικά κράτη, η ΚΑΚ αντιμετώπισε αμέσως την άρνηση των χωρών της Βαλτικής που αποφάσισαν να κοιτάξουν προς τη Δύση. Ήδη, αυτή η στρατηγική βιώνει τις πρώτες της αποτυχίες που συνδέονται με το γεγονός ότι ο μετασοβιετικός χώρος είναι ιδιαίτερα ετερογενής και ότι κάθε κράτος έχει πλέον τα δικά του γεωπολιτικά συμφέροντα. Αργότερα, το Τουρκμενιστάν (2005), η Γεωργία (2008) και η Ουκρανία (2014) αποχώρησαν από τον οργανισμό λόγω διαφωνιών με τη Ρωσία.

Οι ρωσικές αρχές επιδιώκουν επίσης να οικοδομήσουν έναν κοινό οικονομικό χώρο στην περιοχή. Το 1995 δημιουργήθηκε η τελωνειακή ένωση μεταξύ Λευκορωσίας, Καζακστάν και Ρωσίας. Γρήγορα μετονομάστηκε σε Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου (1996), συμμετείχε στην οικοδόμηση της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης το 2014, η οποία συγκεντρώνει την Αρμενία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, τη Λευκορωσία και τη Ρωσία.

Είναι επιτακτική ανάγκη για το Κρεμλίνο η Ρωσία να διατηρήσει μια προνομιακή ζώνη επιρροής, διαφορετικά το ΝΑΤΟ, η ΕΕ και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πλησιάσουν επικίνδυνα στο ρωσικό έδαφος.

Αντιμέτωπη με αυτό που εκλαμβάνεται ως επιθετικότητα, η Ρωσία υψώνει τη φωνή της. Για να διατηρήσει και να ασκήσει την επιρροή του, το Κρεμλίνο συνδέει την έννοια του «εγγύς στο εξωτερικό» με αυτή του «ρωσικού κόσμου». Το τελευταίο αντιστοιχεί σε μια διεθνική πολιτισμική ιδέα που ξεπερνά τα σύνορα της Ρωσίας.

Σύμφωνα με τον Πούτιν, τα δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι που μιλούν, σκέφτονται και αισθάνονται Ρώσικα που ζουν στο εξωτερικό πρέπει να «βαδίσουν μαζί» και «να βοηθήσουν τη μητέρα πατρίδα σε έναν εποικοδομητικό διάλογο με ξένους εταίρους».

Ως εκ τούτου, ο στόχος είναι να μετατραπεί «η παρουσία των Ρώσων στο εξωτερικό σε επιρροή της Ρωσίας στο εξωτερικό».

Οι τακτικές συγκρούσεις αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας (2005-2006, 2007-2008, 2008-2009 και από το 2013) αποκαλύπτουν τις γεωπολιτικές χρήσεις των πόρων από τη Μόσχα με το «εγγύς εξωτερικό».

Επιπλέον, στην κλίμακα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, η «ενεργοποίηση του μετα-αυτοκρατορικού συνδρόμου» από το 2014 από το ρωσικό καθεστώς στοχεύει επίσης να συγκεντρώσει και να κινητοποιήσει τον πληθυσμό των «τεσσάρων Ρωσιών». γύρω από ένα κοινό στόχο: την αποκατάσταση της τσαρικής και σοβιετικής εξουσίας.