Φυσικό αέριο: Η απεξάρτηση από τη Ρωσία φέρνει δύσκολες… καραμπόλες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε απόφαση που προβλέπει ότι κάθε χώρα θα κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να μειώσει κατά την περίοδο ανάμεσα στον Αύγουστο 2022 και τον Μάρτιο 2023 την κατανάλωση φυσικού αερίου κατά τουλάχιστον 15% σε σχέση με τον μέσο όρο των πέντε τελευταίων ετών κατά την ίδια περίοδο και φάνηκε να δίνει μία λύση στο πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί, όταν είχε απορριφθεί η πρόταση.

Ούτως ή άλλως το θέμα συζητιέται σχεδόν από την αρχή του πολέμου, μιας και όλη η Ευρώπη δεν είχε προβλέψει ούτε την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά και πως το Κρεμλίνο δεν θα ήταν διαλλακτικό σε κάποια λύση.

Η κλίμακα της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο

Το φυσικό αέριο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Ευρώπη. Καταρχάς αποτελεί το 30% του συνολικού μείγματος πηγών ενέργειας – αν και σε ορισμένες χώρες η βαρύτητά του είναι μεγαλύτερη. Κυρίως χρησιμοποιείται για την παραγωγή θερμότητας σε νοικοκυριά και βιομηχανικούς τομείς, αλλά και στην παραγωγή ενέργειας. Μάλιστα, στην Ευρώπη, σε αντίθεση με άλλες χώρες, είναι συγκριτικά μεγαλύτερη η σημασία του για τα νοικοκυριά, το εμπόριο και τη βιομηχανία σε σχέση με την ενέργεια. Συνολικά, στην ΕΕ το 23% της κατανάλωσης φυσικού αερίου αφορά τη βιομηχανία, το 34% τα νοικοκυριά, το 32% την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το 11% άλλους τομείς. Αυτό έχει και επίδραση στο πώς διαμορφώνεται η ελαστικότητα της ζήτησης.

Πριν από τον πόλεμο η εξάρτηση αρκετών ευρωπαϊκών χωρών από τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία ήταν εντυπωσιακή: 92% για τη Λετονία, 86% για την Αυστρία, 79% για τη Βουλγαρία, 75% για τη Φιλανδία, 61% για την Ουγγαρία, 49% για τη Γερμανία.

Το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία οδήγησε μια μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία και τον Ιούνιο του 2022 οι εισαγωγές από τη Ρωσία ήταν μειωμένες κατά περίπου 60% σε σχέση με τον Ιούνιο του 2021.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι ούτως ή άλλως η ΕΕ είναι σε σημαντικό βαθμό ενεργειακά εξαρτημένη. Το 2020 οι εισαγωγές αντιπροσώπευαν το 57,5% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης στην Ευρώπη. Ειδικά για το φυσικό αέριο η ενεργειακή εξάρτηση για την ίδια χρονιά έφτανε το 84% και την ίδια χρονιά σχεδόν το 40% των συνολικών εισαγωγών αερίου έγινε από τη Ρωσία.

Στην Ευρώπη φτάνει φυσικό αέριο με διάφορους τρόπους. Με αγωγούς έρχεται από τη Ρωσία, τη Νορβηγία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Βόρεια Αφρική και την ευρύτερη περιοχή της Κασπίας. Ρωσικοί αγωγοί έρχονται στην ΕΕ μέσω Γερμανίας (Nord Stream I), Πολωνία, Ουκρανία και Τουρκία. Το Νορβηγικό αέριο έρχεται μέσω Γερμανίας, Ολλανδίας, Βελγίου, Βρετανίας και από τη Δανία όταν ολοκληρωθεί ο βαλτικός αγωγός. Επίσης έρχεται φυσικό αέριο από τη Βόρεια Αφρική και το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας. Συνολικά, οι μη ρωσικοί αγωγοί φέρνουν το 30% των συνολικών εισαγωγών αερίου, οι αγωγοί από τη Ρωσία το 42% και οι τερματικοί σταθμοί για LNG αφορούν το 28%.  Οι αγωγοί χρησιμοποιούνται στο 81% των δυνατοτήτων τους εάν μιλάμε για τη Νορβηγία, και το 50-60% για τους άλλους μη ρωσικούς αγωγούς. Οι ρωσικοί αγωγοί χρησιμοποιούσαν το 2021 το 55% των δυνατοτήτων τους. Τα τερματικά LNG χρησιμοποιούνται στο 39% των δυνατοτήτων τους, όμως έχουν άλλα προβλήματα όπως π.χ. ορισμένα από αυτά δεν είναι ουσιαστικά συνδεδεμένα με δίκτυα που φτάνουν και στην Κεντρική Ευρώπη.  Τον Απρίλιο του 2022, με τον πόλεμο σε εξέλιξη, χρησιμοποιούνταν περίπου το 66% των δυνατοτήτων αποστολής LNG από τους τερματικούς σταθμούς. Ειδικά για την Ισπανία το ποσοστό έφτανε το 78%.

Τι θα σήμαινε η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου

Για να κατανοήσουμε τι θα σήμαινε μια πλήρης διακοπή των ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι το 2021 η συνολικά αγορά φυσικού αερίου στην ΕΕ ήταν 409 bcm (δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα), εκ των οποίων τα 155 bcm προέρχονταν από τη Ρωσία, τα 13,2 bcm σε μορφή LNG.

Τυχόν πλήρης διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου θα ισοδυναμούσε με σοκ προσφοράς ύψους -16,8% για την παγκόσμια αγορά και -34,7% για την ευρωπαϊκή αγορά.

Το πώς θα επιμερίζονταν αυτές οι ελλείψεις στις διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες έχει να κάνει με το πώς χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο – άρα και τις διαφορετικές ελαστικότητες ζήτησης που υπάρχουν –, με την κλίμακα της χρήσης του φυσικού αερίου, αλλά και με τις διαφορετικές δυνατότητες υποκατάστασης.