Πόλεμος στην Ουκρανία: Αναζητώντας την επισιτιστική ανεξαρτησία λόγω της κρίσης του σιταριού

Το διαφαινόμενο κι επερχόμενο έλλειμμα σιταριού, οδηγεί χώρες κυρίως της Μέσης Ανατολής να ενισχύουν την επισιτιστική ανεξαρτησία τους ώστε να το αντιμετωπίσουν, αλλά πάρα τις ενθαρρυντικές πρωτοβουλίες, οι υπάρχουσες προκλήσεις καθιστούν σχεδόν αδύνατη την επισιτιστική κυριαρχία — προς το παρόν.

Στην σκιά του πολέμου στην Ουκρανία και της αναμενόμενης έλλειψης εισαγωγών σιταριού φέτος, οι περισσότερες κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής έχουν θέσει την ανεξαρτησία των τροφίμων στην κορυφή της ατζέντας τους.

«Οι προσπάθειες στη Μέση Ανατολή έχουν διπλασιαστεί μετά την παγκόσμια πανδημία και την κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας», είπε στη DW ο Νιλ Κουίλιαμ, συνεργάτης στο Πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στο κέντρο σκέψης Chatham House με έδρα το Λονδίνο.

Ο Λίβανος

Ένα παράδειγμα είναι ο Λίβανος του οποίου η παραγωγή σιταριού καλύπτει 50.000 εκτάρια, ενώ 180.000 εκτάρια θα χρειάζονταν για να προμηθεύονται αρκετά για τον πληθυσμό των 6,5 εκατομμυρίων.

«Για δεκαετίες, ο Λίβανος ήταν εισαγωγέας σιταριού μεγάλης κλίμακας, καθώς κόστιζε λιγότερο η εισαγωγή από το να φυτέψει σιτάρι, αλλά λόγω της κρίσης, αναγκαζόμαστε να βρούμε εναλλακτικά σχέδια», δήλωσε ο Αμπντάλα Νασρεντίν, εκπρόσωπος του λιβανικού υπουργείου Γεωργίας, προσθέτοντας πως  «ήδη έχει ανατεθεί σε διεθνείς ΜΚΟ να ελέγξουν πού το έδαφος είναι αρκετά γόνιμο, αλλά για αυτό θα χρειαστούμε χρηματοδότηση».

Ωστόσο , απαιτούνται οικονομικές και διαρθρωτικές αλλαγές προτού είναι πιθανό να προέλθει περισσότερη οικονομική βοήθεια από την Παγκόσμια Τράπεζα ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).

Τέτοιες αλλαγές φαίνονται τραβηγμένες καθώς η χώρα βρίσκεται τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά στο χείλος της κατάρρευσης.

Η λιβανέζικη λίρα έχει χάσει περίπου το 90% της αξίας της έναντι του δολαρίου ΗΠΑ τα τελευταία τρία χρόνια, καθιστώντας τις εισαγωγές τροφίμων για τον πληθυσμό σχεδόν δυσβάσταχτες. Ωστόσο, αυτό είναι καλό για είδη που καλλιεργούνται στο σπίτι.

Ένα παράδειγμα είναι το έργο κάθετης γεωργίας που ξεκίνησε από τον περιβαλλοντικό μηχανικό Ziad Abi Chaker. Μετατρέπει επίπεδες στέγες στη Βηρυτό σε κάθετους λαχανόκηπους και φυτεύει κάθετες φάρμες κηπουρικής.

Δημιούργησε πέντε φάρμες το 2021 και σχεδιάζει άλλες επτά φέτος.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι ένας συνεταιρισμός παραγωγών σπόρων κειμηλίων που ονομάζεται Buzuruna Juzuruna (Οι σπόροι μας, οι ρίζες μας) ανατολικά της Βηρυτού, ο οποίος έχει επεκταθεί μαζικά από το 2016. «Το 2021, η ζήτηση για τους σπόρους μας ήταν σχεδόν συντριπτική», είπε ένας από τους αγρότες στο μία δήλωση.

Οι αγρότες χαίρονται για την ευκαιρία να βοηθήσουν στην πρόληψη της εξαφάνισης σπάνιων ειδών, καθώς και με την ευκαιρία να αγοράσουν σπόρους σε προσιτές τιμές για σιτάρι, κριθάρι ή λαχανικά.

Μέχρι στιγμής, ωστόσο, τέτοια επιτυχημένα έργα αποτελούν την εξαίρεση. Υπάρχουν τόσα πολλά διαρθρωτικά προβλήματα στον Λίβανο που η επισιτιστική ανεξαρτησία δεν είναι πιθανή στο εγγύς μέλλον.

Επιπλέον, η χώρα δεν εξαιρείται από την κλιματική αλλαγή με βασικές προκλήσεις την ξηρασία, τη λειψυδρία και την αύξηση της θερμοκρασίας.

Αίγυπτος – Καλύτεροι σπόροι, περισσότερη γη

Η Αίγυπτος, η πολυπληθέστερη χώρα της Μέσης Ανατολής με 102 εκατομμύρια κατοίκους, αντιμετωπίζει επίσης προβλήματα με τις προμήθειες σιταριού εν όψει του πολέμου στην Ουκρανία. Ο πληθυσμός αναμένεται να καταναλώσει περίπου 20 εκατομμύρια τόνους φέτος.

Η χώρα παράγει σήμερα 10 εκατομμύρια τόνους ετησίως. Εισάγει τα υπόλοιπα ό,τι χρειάζεται και το 80% των προμηθειών της προέρχεται από την Ουκρανία και τη Ρωσία.

Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, η αιγυπτιακή κυβέρνηση ανέπτυξε ένα σχέδιο τριών βημάτων για την ενίσχυση της τοπικής παραγωγής.

“Φέτος, η κυβέρνηση διέθεσε 250.000 στρέμματα ως νέα γη για καλλιέργεια σιταριού και το επόμενο έτος στοχεύει να την αυξήσει σε 500.000 στρέμματα”, ο Aladdin Hamwieh, βιοτεχνολόγος στο Διεθνές Κέντρο Αγροτικής Έρευνας στις Ξηρές Περιοχές (Διεθνές Κέντρο Γεωργικής Έρευνας) ICARDA), είπε στη DW. «Αυτό προστίθεται στο 1,5 εκατομμύριο στρέμματα που ανέπτυξε η κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια».

Εκτός από την εύφορη κοιλάδα του Δέλτα, σιτάρι φυτεύεται τώρα και στην έρημη περιοχή της Άνω Αιγύπτου, παρόλο που το ξηρό έδαφος χρειάζεται περισσότερα λιπάσματα.

Η κυβέρνηση ενισχύει επίσης την τοπική παραγωγή παρέχοντας στους αγρότες πιστοποιημένους σπόρους που παράγουν υψηλότερες αποδόσεις. Έχει πει ότι θα αγοράσει περισσότερους από έξι εκατομμύρια τόνους σιταριού από ντόπιους αγρότες σε σταθερή τιμή. Αυτό γίνεται για να διασφαλιστεί το τόσο απαραίτητο επισιτιστικό πρόγραμμα της χώρας.

Η αιγυπτιακή κυβέρνηση εφαρμόζει ένα πρόγραμμα επιδότησης τροφίμων για το 70% του πληθυσμού — κυρίως για το ψωμί, μια βασική τροφή που συνήθως καταναλώνεται με κάθε γεύμα.

Μια άλλη σκέψη είναι η ανάμειξη του σιταριού με το κριθάρι στο μέλλον. Η καινοτομία θα χρησιμοποιηθεί επίσης για την ενίσχυση της καλλιέργειας. «Όλο και περισσότερο σιτάρι θα φυτεύεται σε υπερυψωμένα κρεβάτια», είπε ο Hamwieh στη DW. «Αυτή η μέθοδος μπορεί να εξοικονομήσει 25% νερό άρδευσης, απαιτεί 15% λιγότερους σπόρους και αυξάνει την παραγωγικότητα της καλλιέργειας έως και 30%.

Προέβλεψε ότι η αυτάρκεια σιταριού στην Αίγυπτο «μπορεί να μην συμβεί ποτέ», αλλά είπε ότι μια αύξηση στο 70% της τοπικής παραγωγής σιταριού θα θεωρηθεί επιτυχία. Μια αύξηση 20% θα εξισορροπούσε την αυξανόμενη ζήτηση που προκαλείται από την αύξηση του πληθυσμού κατά 2,5%.

Πίσω στις ρίζες

Ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα, ένας από τους κύριους παρόχους οικονομικής βοήθειας στην περιοχή, έχει προειδοποιήσει ότι η επισιτιστική ανασφάλεια είναι μια αυξανόμενη πρόκληση εδώ και χρόνια, βλέπει επίσης ορισμένες πιθανές λύσεις.

«Η εγχώρια γεωργία και τα τρόφιμα μπορούν να αποτελέσουν κινητήρες οικονομικής ανάπτυξης, δημιουργώντας θέσεις εργασίας για εισερχόμενους στην αγορά εργασίας», έγραψε σε ένα δοκίμιο τον περασμένο Σεπτέμβριο  ο Ferid Belhaj, αντιπρόεδρος για την περιοχή Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στην Παγκόσμια Τράπεζα .

Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική «μπορούν να ανακτήσουν την αρχαία ηγεσία τους στη γεωργική καινοτομία επενδύοντας σε πρακτικές και τεχνολογίες αιχμής που ανταποκρίνονται σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα, όπως η υδροπονία, η γεωργία διατήρησης και η ασφαλής χρήση επεξεργασμένου νερού».

Η εταιρεία αγροτεχνολογίας «Pure Harvest» με έδρα το Άμπου Ντάμπι θεωρείται ένας τέτοιος άξονας. Η εταιρεία αναπτύσσει προϊόντα χρησιμοποιώντας υδροπονία που επιτρέπει στις καλλιέργειες να αναπτύσσονται σε διαλύματα ορυκτών θρεπτικών συστατικών αντί για χώμα. Αυτή η τεχνική θεωρείται ευρέως ως καινοτόμος απάντηση στην ερημοποίηση, μια άλλη πρόκληση στη Μέση Ανατολή.

Μέχρι στιγμής, η εταιρεία έχει φτάσει στο Νο 1 σε έναν άλλο τομέα ήδη: Το 2020, η Wafra International Investment Company του Κουβέιτ επένδυσε 100 εκατομμύρια δολάρια στην εκκίνηση, καθιστώντας τη, τη μεγαλύτερη δέσμευση ποτέ σε μια εταιρεία αγροτεχνολογίας στη Μέση Ανατολή.