Τέχνη και έγκλημα: Η σκοτεινή πλευρά του εμπορίου αρχαιοτήτων

Για τους περισσότερους ανθρώπους, τα μουσεία είναι χώροι όπου πηγαίνουν για να θαυμάσουν έργα τέχνης ή αρχαία αντικείμενα. Αλλά όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα προτιμούν να τα έχουν πολύ πιο κοντά, πληρώνοντας εκατομμύρια για να εκθέσουν αποκλειστικά κομμάτια στο σαλόνι ή στο γραφείο τους.

Η συλλογή έργων τέχνης και αρχαιοτήτων αξίζει 50 δισεκατομμύρια δολάρια (45 δισεκατομμύρια ευρώ) παγκοσμίως. Αλλά είτε πρόκειται για έναν σπάνιο πίνακα, είτε για ένα μοναδικό γλυπτό, δυστυχώς υπάρχει επίσης μια άσχημη πλευρά στην αγορά τέχνης – και λέγεται παράνομο εμπόριο.

Υπολογίζεται ότι το παράνομο εμπόριο έργων τέχνης αποτελεί περίπου το 5% του συνόλου της βιομηχανίας, και ενώ αυτό μπορεί να φαίνεται μικρό, φαίνεται να είναι ένα επίμονο και αυξανόμενο πρόβλημα που αμαυρώνει όλο και περισσότερο τον κόσμο της τέχνης.

Κατά τη διάρκεια των χειρότερων εξάρσεων της πανδημίας, ολόκληρος ο κόσμος ήταν κλειδωμένος, αλλά το εμπόριο στη μαύρη αγορά αρχαιοτήτων ήταν πιο ενεργό από ποτέ, δημιουργώντας 10 δισεκατομμύρια δολάρια (9 δισεκατομμύρια ευρώ) σε μόλις δύο χρόνια. Οργανισμοί όπως η UNESCO και η INTERPOL επισημαίνουν, τα χρήματα δεν κατευθύνονται στους ανθρώπους των οποίων τα προς το ζην εξαρτώνται από την εξεύρεση πολιτιστικού θησαυρού και ανησυχητικά ποσά εκτρέπονται για τη χρηματοδότηση εγκληματικών δραστηριοτήτων.

Ανεξερεύνητη κληρονομιά

Ο οργανισμός του ΟΗΕ για τον πολιτισμό και την εκπαίδευση, η UNESCO, ηγείται εδώ και δεκαετίες παγκόσμιων προσπαθειών για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς με ασφαλή τρόπο.

Ο Ernesto Ottone Ramirez, Βοηθός Γενικός Διευθυντής Πολιτισμού στην UNESCO είπε στο Euronews ότι η ανακάλυψη νέων τοποθεσιών πολιτιστικής κληρονομιάς και έργων τέχνης καθιστούν πιο δύσκολο τον εντοπισμό της αυθεντικότητάς τους.

“Από 20 ή 30 χρόνια, έχει γίνει μια πολύ μεγάλη αλλαγή σε ορισμένα μέρη της αγοράς και αντιπροσωπεύει το 5% της αγοράς με τεράστιο όγκο χρημάτων που διαπραγματεύονται τώρα, όπου έχει γίνει ευκολότερη η διακίνηση αρχαιοτήτων. Πολλά είναι μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς και υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε. Και ο λόγος είναι πολύ συγκεκριμένος – όλες αυτές οι τοποθεσίες που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί ή βρίσκονται υπό έρευνα δεν είναι εγγεγραμμένες πουθενά, άρα είναι αρχαιότητες που δεν ξέραμε ότι υπάρχουν».

Καταπολέμηση του εγκλήματος των αρχαιοτήτων

Η πώληση κλεμμένων αρχαιοτήτων γίνεται σε παγκόσμια κλίμακα, επομένως χρειάζεται ένα διεθνές δίκτυο επιβολής του νόμου. Εκεί μπαίνει η INTERPOL. Ο οργανισμός διαθέτει ένα ολόκληρο τμήμα αφιερωμένο στην καταπολέμηση των εγκλημάτων κατά των πολιτιστικών αγαθών.

Η διεθνής υπηρεσία καταπολέμησης του εγκλήματος αναφέρει ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει μία άνευ προηγουμένου λεηλασία πολιτιστικής κληρονομιάς από χώρες που έχουν υποστεί πόλεμο. Μέχρι να φτάσουν αυτά τα αντικείμενα σε συλλέκτες ή μουσεία, είναι δύσκολο να πει κανείς αν έχουν ληφθεί παράνομα.

Σε μια προσπάθεια να το καταπολεμήσει αυτό, η INTERPOL κυκλοφόρησε μια εφαρμογή για smartphone που ονομάζεται ID-art που μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό αυτών των λεγόμενων «αρχαιοτήτων αίματος».

«Δεδομένου ότι πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο, οι χώρες πρέπει να συνεργαστούν. Ο ρόλος της INTERPOL είναι πρωτίστως να υποστηρίζει τις χώρες μέλη μας και τις εξειδικευμένες μονάδες μας σε αυτόν τον τομέα», εξηγεί ο Corrado Catesi, Επικεφαλής της Μονάδας Έργων Τέχνης της INTERPOL.

“Με την εφαρμογή ID Art για κινητά, μπορείτε να καταλάβετε εάν ένα αντικείμενο περιλαμβάνεται στη βάση δεδομένων μας. Εάν το αντικείμενο εμφανίζεται, σημαίνει ότι έχει κλαπεί. Το πιο ιδιαίτερο πράγμα, ένα κόκκινο κουμπί, θα σας επιτρέψει να αναφέρετε στην INTERPOL το αντικείμενο που βρέθηκε .

“Το ID Art είναι μια εφαρμογή που είναι ένα τέλειο εργαλείο για αστυνομικούς, τελωνειακούς, εμπόρους έργων τέχνης, [το] ευρύ κοινό ή καλλιτέχνες. Στην Ισπανία και τη Ρουμανία, για παράδειγμα, ορισμένες εξειδικευμένες μονάδες έχουν ήδη ανακτήσει αντικείμενα τέχνης χάρη στην εφαρμογή, ” λέει ο Κάτεσι.

Έγκλημα κατά της ανθρωπότητας

Ενώ η UNESCO και η INTERPOL ευαισθητοποιούν και εκπαιδεύουν τους συλλέκτες έργων τέχνης και το κοινό σχετικά με τα κλεμμένα πολιτιστικά αγαθά, μπορούν να γίνουν περισσότερα για την πάταξη του εγκλήματος;

Η Deborah Lehr από τον Συνασπισμό Αρχαιοτήτων υποστηρίζει ότι η κλοπή πολιτιστικών αγαθών είναι παρόμοια με τη διάρρηξη και δικαιολογεί μια σκληρότερη τιμωρία από ό,τι σήμερα.

“Πρέπει να δούμε μια αναβάθμιση της διεθνούς νομικής δομής. Πρέπει να το δούμε ως έγκλημα. Γι’ αυτό πρέπει να επιβληθούν αυστηρές ποινές. Πρέπει να δούμε μερικά από αυτά γιατί συχνά αυτά τα χρήματα υποστηρίζουν το οργανωμένο έγκλημα. Αλλά επίσης, είναι απλώς ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.”

Παρά την πανδημία, η παγκόσμια βιομηχανία τέχνης και αρχαιοτήτων έχει καταφέρει να ευδοκιμήσει, με περισσότερες πωλήσεις και δημοπρασίες από ποτέ. Και ενώ το παράνομο εμπόριο αποτελεί μόνο ένα μικρό τμήμα της αγοράς, έχει τη δυνατότητα να αμαυρώσει τη φήμη ορισμένων πολύ μεγάλων ενδιαφερομένων, συμπεριλαμβανομένων των συλλεκτών έργων τέχνης και πολλών από τα κορυφαία μουσεία του κόσμου.