Πιθανόν να μην μάθουμε ποτέ την προέλευση του κορωνοϊού

Σχεδόν δύο χρόνια από το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού, ακόμη δεν είναι σαφές πώς ξεκίνησε ο ιός να μολύνει τους ανθρώπους.

Πολλοί ειδικοί πιστεύουν πως ο ιός μεταδόθηκε στον άνθρωπο από τα ζώα, ωστόσο αρκετοί ερευνούν το ενδεχόμενο ο ιός να ξέφυγε από εργαστήριο.

Επίσης δεν είναι σαφές αν κάποια από αυτές τις θεωρίες είναι σωστή, και όσο περνάει ο καιρός, οι πιθανότητες να βρεθεί μια συγκεκριμένη απάντηση λιγοστεύουν.

Νέα απόπειρα

Όμως, στις 13 του περασμένου Οκτωβρίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αποκάλυψε μια νέα προσπάθεια αξιοποίησης του περιορισμένου χρόνου που απομένει: την Επιστημονική Συμβουλευτική Ομάδα για την Προέλευση των Νέων Παθογόνων (SAGO), μια ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων που εκπροσωπούν ειδικότητες όπως η επιδημιολογία, τη ζωολογία, την ιολογία, τη γονιδιωματική, τη δημόσια υγεία και την τροπική ιατρική. Η συμβουλευτική ομάδα έχει επιφορτιστεί να μάθει τι μπορεί, σε αυτό το σημείο, για τον SARS-CoV-2, καθώς και να εξορθολογίσει την παγκόσμια μελέτη των μελλοντικών αναδυόμενων παθογόνων, με την ελπίδα να κατανοήσει πιο γρήγορα την προέλευση και τη μετάδοσή τους, ώστε να περιοριστούν.

Εν ολίγοις, η συμβουλευτική ομάδα δημιουργήθηκε για να «τα πάει καλύτερα την επόμενη φορά», λέει η Maria Van Kerkhove, η οποία ηγείται της μονάδας Αναδυόμενων Ασθενειών και Ζωονόσων στο Πρόγραμμα Έκτακτης Ανάγκης Υγείας του ΠΟΥ. Ωστόσο, το πρώτο καθήκον του SAGO θα είναι να δώσει νέα πνοή στην έρευνα της προέλευσης του COVID-19 που έχει καθυστερήσει σε μεγάλο βαθμό – μια έρευνα που πολιτικοί, παγκόσμιοι ηγέτες και πολλά μέλη του κοινού έχουν ασκήσει πίεση στον ΠΟΥ να πραγματοποιήσει.

Το SAGO «είναι η προσπάθειά μας, ως ΠΟΥ, να επαναφέρουμε τον θέμα στην επιστήμη, να μας φέρει πραγματικά πίσω στις ρίζες μας και να επιστρέψουμε στη δουλειά», λέει η Van Kerkhove.

Αλλά αυτή η νέα αρχή μπορεί να αργήσει πολύ. Το να προσπαθείς να αναστρέψεις την προέλευση ενός ιού δύο χρόνια μετά την πανδημία που προκάλεσε, είναι σαν να «επιστρέφεις στον τόπο ενός εγκλήματος δύο χρόνια αργότερα και ο τόπος του εγκλήματος έχει καθαριστεί», λέει ο Lawrence Gostin, καθηγητής παγκόσμιου δικαίου υγείας στο Πανεπιστήμιο Georgetown που έχει υπηρετήσει σε πολλές συμβουλευτικές επιτροπές του ΠΟΥ. «Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αξίζει να προσπαθήσουμε».

Αλλά η Jonna Mazet, μια ειδικός σε μολυσματικές ασθένειες στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Davis, λέει ότι το κοινό μπορεί να χρειαστεί να ζήσει χωρίς να γνωρίζει ποτέ την πλήρη ιστορία. «Για μολυσματικές ασθένειες που διερευνώνται πολύ αφότου το τζίνι βγει από το μπουκάλι», λέει, «είναι πολύ σπάνιο να βρεθεί αυτή η οριστική απάντηση».

Όταν τα κρούσματα αυτού που τώρα γνωρίζουμε ως COVID-19 αναφέρθηκαν για πρώτη φορά κοντά στην Ουχάν της Κίνας στα τέλη του 2019, τα πρώτα στοιχεία φαινόταν να συνδέουν τα κρούσματα με μια αγορά ζώων στην περιοχή. Αλλά ορισμένοι ειδικοί (και ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ) αμφισβήτησαν αυτή την θεωρία και άφησαν να εννοηθεί ότι ο ιός θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί σε εργαστήριο και στη συνέχεια να είχε διαρρεύσει τυχαία. Άλλοι παρατήρησαν ότι ο ιός θα μπορούσε να κυκλοφορούσε, χωρίς να ανιχνευθεί, πολύ πριν γίνει γνωστός στο κοινό, ίσως πρώτα να είχε μολύνει ανθρώπους έξω από την περιοχή της Γουχάν. Επιστήμονες και αιρετοί αξιωματούχοι από όλο τον κόσμο ζήτησαν μια ανεξάρτητη έρευνα για την προέλευση του ιού.

Άρνηση από την Κίνα

Κινέζοι αξιωματούχοι αρχικά αντιστάθηκαν σε αυτές τις εκκλήσεις, αλλά τελικά συμφώνησαν να αφήσουν μια αποστολή να ερευνήσει υπό την ηγεσία του ΠΟΥ.

Τον Ιανουάριο του 2021, ο ΠΟΥ έστειλε μια ομάδα ερευνητών στην Κίνα, αλλά τα ευρήματά τους, που δημοσιεύθηκαν σε μια έκθεση τον Μάρτιο του 2021, ήταν ασαφή. Δεκατέσσερις χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, υπέγραψαν κοινή δήλωση που χαρακτηρίζει την έκθεση «σημαντικά καθυστερημένη βασισμένη σε έλλειψη πρόσβασης σε πλήρη, πρωτότυπα δεδομένα και δείγματα». Αξιωματούχοι και ερευνητές του ΠΟΥ δήλωσαν αργότερα ότι η Κίνα απέκρυψε δεδομένα από τους ερευνητές.

Τον Ιούλιο, η Κίνα αρνήθηκε να χορηγήσει πρόσβαση για μια δεύτερη σειρά μελετών, η οποία θα περιλάμβανε περαιτέρω έρευνα για την πιθανότητα διαρροής από εργαστήριο. Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα αρνηθεί οποιαδήποτε τέτοια διαρροή. «Δεν θα δεχθούμε ένα τέτοιο σχέδιο ανίχνευσης προέλευσης καθώς, από ορισμένες απόψεις, παραβλέπει την κοινή λογική και αψηφά την επιστήμη», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο αναπληρωτής υπουργός της Εθνικής Επιτροπής Υγείας της Κίνας, αφού έλαβε την πρόταση του ΠΟΥ.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021, υπήρξαν εκκλήσεις για άλλη μια αποστολή στην Κίνα. Ωστόσο η ομάδα SAGO δεν είναι αυτό, ούτε πρόκειται να γίνει, λέει η Van Kerkhove. Η δουλειά της ομάδας δεν είναι να διεξάγει έρευνα πεδίου, αλλά μάλλον να αναθεωρήσει την πεπατημένη και να συμβουλεύει τον ΠΟΥ και τα κράτη μέλη του για το τι πρέπει να κάνουν στη συνέχεια.

Να αποφευχθούν τα χειρότερα στο μέλλον

Ο ΠΟΥ δεν μπορεί να υποχρεώσει τις χώρες να δώσουν απεριόριστη πρόσβαση στους ερευνητές του λέει ο Gostin και μπορεί να είναι πολύ αργά για αποτελεσματική συνεργασία όταν πρόκειται για τον COVID-19. Όμως, λέει, η ύπαρξη μιας μόνιμης επιτροπής της οποίας ο μοναδικός σκοπός είναι η διερεύνηση νέων παθογόνων παραγόντων θα διευκολύνει την επίτευξη αυτής της απαραίτητης συνεργασίας στο μέλλον.

Η Van Kerkhove αναγνωρίζει ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρει κανείς την προέλευση του SARS-CoV-2 κάθε μέρα που περνά και λέει ότι πιθανότατα θα έρθει μια στιγμή που η αποστολή θα γίνει αδύνατη, αν και δεν είναι σίγουρη πότε θα γίνει αυτό. Ωστόσο, «πρέπει να προσπαθήσουμε», λέει η Van Kerkhove. «Οφείλουμε σε όλους μας να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να καταλάβουμε πραγματικά πώς ξεκίνησε αυτό. Δεν πρόκειται για επίρριψη ευθυνών. Δεν είναι να δείχνεις με το δάχτυλο. Το θέμα είναι να είσαι καλύτερα προετοιμασμένος την επόμενη φορά».

Αλλά κατά την άποψη του Gostin, αυτό δεν είναι αρκετό. «Πρέπει να είναι πολύ πιο δυναμικοί στο να ζητούν δημόσια μια πλήρη και δωρεάν έρευνα στην Κίνα και όχι απλώς να λένε «Λοιπόν, το κάνουμε αυτό για την επόμενη. Λυπούμαστε, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για τη μεγαλύτερη πανδημία της ζωής μας»…