Χούντα: Γιατί η 8η Οκτωβρίου συνδέεται με τη δικτατορία – Ο Μαρκεζίνης και ο Παττακός

Δύο άνθρωποι που πρωταγωνίστησαν στη Χούντα. Δύο άνθρωποι που θεωρήθηκαν έμπιστοι του δικτάτορα, Γεώργιου Παπαδόπουλου. Δύο άνθρωποι που τους συνέδεσε, εκτός απ’ όλα αυτά και μία μέρα. Μια μέρα σαν σήμερα, η 8η Οκτωβρίου. Από τη μία ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης. Και από την άλλη ο Στυλιανός Παττακός.

Η περίπτωση Μαρκεζίνη

Έλληνας νομικός, πολιτικός της συντηρητικής παράταξης και συγγραφέας. Ως υπουργός Συντονισμού της κυβέρνησης Παπάγου (19 Νοεμβρίου 1952 – 3 Απριλίου 1954) έθεσε τις βάσεις για τη μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας, ενώ διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας για μικρό χρονικό διάστημα (8 Οκτωβρίου – 25 Νοεμβρίου 1973), κατά τη διάρκεια της δικτατορίας της 21ης Απριλίου. Από το συγγραφικό του έργο ξεχωρίζει η πολύτομη «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος».

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 9 Απριλίου 1909. Καταγόταν από πολιτική οικογένεια ενετικής καταγωγής, η οποία εγκαταστάθηκε στη Σαντορίνη από την Κεφαλλονιά τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα. Πατέρας του ήταν ο νομικός και πολιτικός Βασίλειος Μαρκεζίνης (Σαντορίνη 1862 – Αθήνα 1942) και μητέρα του η Φλώρα Καρά.

Σπούδασε νομικά, πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1930 διορίσθηκε δικηγόρος Αθηνών. Διετέλεσε νομικός σύμβουλος μεγάλων επιχειρήσεων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ενώ από 1936 ανέλαβε νομικός σύμβουλος του βασιλιά Γεωργίου Β’, μέχρι το 1946, οπότε αποφάσισε να αναμιχθεί στην πολιτική.

Τον Απρίλιο τού 1959 έγινε ο πρώτος έλληνας πολιτικός που επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση, ύστερα από προσωπική πρόσκληση του πρώτου αντιπροέδρου της χώρας Αναστάς Μικογιάν. Στις 26 Απριλίου συναντήθηκε με τον σοβιετικό ηγέτη Νικίτα Χρουστόφ και συζήτησαν το όραμά του για την «απύραυλη Βαλκανική».

Στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1961 συνεργάστηκε εκλογικά με την τότε νεοϊδρυθείσα Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και εκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών, όπως και 13 ακόμη μέλη του κόμματός του. Η συνεργασία των δύο πλευρών διακόπηκε μετεκλογικά, όταν ο Μαρκεζίνης αρνήθηκε να ακολουθήσει την Ένωση Κέντρου στον «ανένδοτο αγώνα» για την καταδίκη των «εκλογών βίας και νοθείας» του 1961.

Οι εκλογές της 19ης Οκτωβρίου 1963 περιόρισαν τους «Προοδευτικούς» σε 2 μόνο έδρες (ποσοστό ψήφων 3,75%). Στις τελευταίες προδικτατορικές εκλογές της 15ης Φεβρουαρίου 1964, στις οποίες θριάμβευσε η Ένωση Κέντρου, συνεργάστηκε με την ΕΡΕ και πέτυχε να εκλεγεί πρώτος βουλευτής Αθηνών. Επίσης, εκλέχθηκαν βουλευτές και άλλοι επτά υποψήφιοι των «Προοδευτικών».

Ο Μαρκεζίνης κατά την περίοδο της λεγόμενης «Αποστασίας» (15 Ιουλίου 1965 – 22 Δεκεμβρίου 1966 ) υποστήριξε την ανάγκη κυβέρνησης ευρύτατης ή ευρείας συνεργασίας. Έδωσε ψήφο ανοχής στην πρώτη κυβέρνηση των «αποστατών» του Γεωργίου Αθανασιάδη – Νόβα και καταψήφισε τη δεύτερη κυβέρνηση των «αποστατών» υπό τον Ηλία Τσιριμώκο. Όταν σχηματίστηκε η τρίτη κυβέρνηση «αποστατών» υπό τον Στέφανο Στεφανόπουλο δέχθηκε να τη στηρίξει.

Ο Μαρκεζίνης επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο στις 8 Οκτωβρίου 1973, όταν συμμετείχε στο «πείραμα» του δικτάτορα και Προέδρου της Δημοκρατίας, Γεωργίου Παπαδόπουλου, για σταδιακό εκδημοκρατισμό του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, αναλαμβάνοντας την πρωθυπουργία της χώρας.

Ο ίδιος πίστευε ότι με το έργο του θα οδηγούσε την Ελλάδα και πάλι στη δημοκρατία, αλλά είναι κοινώς παραδεκτό ότι η πράξη του αυτή αμαύρωσε την πολιτική του διαδρομή. Η πρωθυπουργία του διάρκεσε μόλις 49 ημέρες και απομακρύνθηκε από τη θέση του στις 25 Νοεμβρίου, όταν ο Δημήτριος Ιωαννίδης ανέτρεψε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης ασχολήθηκε με το συγγραφικό του έργο και το 1979 επανίδρυσε το «Κόμμα των Προοδευτικών», το οποίο τοποθετήθηκε ιδεολογικά δεξιότερα της Νέας Δημοκρατίας. Μετείχε στις εκλογές της 16ης Οκτωβρίου 1981, που έφεραν στην εξουσία το ΠΑΣΟΚ, αλλά δεν κατόρθωσε να εκλεγεί, αποσπώντας το 1,69% των ψήφων. Το κόμμα του εξέλεξε, όμως, ένα ευρωβουλευτή, τον Απόστολο Παπαγεωργίου, στις ευρωεκλογές, που έγιναν την ίδια ημέρα (1,96%). Η τελευταία παρουσία του Σπύρου Μαρκεζίνη και του «Κόμματος Προοδευτικών» στο πολιτικό σκηνικό καταγράφηκε στις ευρωεκλογές της 17ης Ιουνίου 1984, όταν απέσπασε το 0,17% των ψήφων.

Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης πέθανε στην Αθήνα στις 4 Ιανουαρίου 2000, σε ηλικία 90 ετών. Ήταν νυμφευμένος με την Ιέτα Ξύδη και απέκτησε ένα γιο, τον σερ Βασίλειο Μαρκεζίνη (γ. 1944), νομικό με σπουδαία καριέρα σε πανεπιστήμια της Αγγλίας και των ΗΠΑ.

Στυλιανός Παττακός: Ο άνθρωπος με το μυστρί

Ο Στυλιανός Παττακός γεννήθηκε στην Αγία Παρασκευή Ρεθύμνου Κρήτης στις 8 Νοεμβρίου 1912. Η οικογένειά του είχε καταγωγή από τον βυζαντινό Οίκο των Σκορδιλών.

Έλληνας στρατιωτικός, ένας από της πρωτεργάτες του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 και ηγετικό στέλεχος της επακολουθήσασας επτάχρονης δικτατορίας.

Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του κατατάχθηκε στο στράτευμα ως μόνιμος υπαξιωματικός. Φοίτησε στις Σχολές Υπαξιωματικών και Ευελπίδων και ονομάστηκε ανθυπίλαρχος το 1937. Ως υπίλαρχος έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (1940-1941) και και ως ίλαρχος και επίλαρχος στον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949). Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση ως κρυπτογράφος της οργάνωσης «Όμηρος».

Το 1952 προήχθη στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη, το 1962 του συνταγ­ματάρχη, του ταξιάρχου το 1967 και αποστρατεύθηκε, στις 18 Δεκεμβρίου 1967, με το βαθμό του υποστρατήγου. Ήταν απόφοιτος των Σχολών Πολέμου και Εθνικής Αμύνης.

Υπήρξε μέλος της τριανδρίας (Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος), που οργάνωσε και ηγήθηκε του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967. Μάλιστα, αποκαλούσε τους άλλους δύο «αδελφούς». Ως διοικητής του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων (ΚΕΤΘ), που έδρευε τότε στο Γουδή (εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πολυτεχνιούπολη), ανέλαβε την ευθύνη της επικράτησης του πραξικοπήματος στην Αθήνα.

Υπήρξε μέλος τής άτυπης «Επαναστατικής Επιτροπής» και βασικό στέλεχος του δικτατορικού καθεστώτος. Με την επικράτηση του πραξικοπήματος ανέλαβε το Υπουργείο Εσωτερικών (21 Απριλίου 1967 – 25 Αυγούστου 1971) και μετά το αποτυχημένο βασιλικό πραξικόπημα (13 Δεκεμβρίου 1973) ανέλαβε και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Ως κυβερνητικό στέλεχος, άφησε εποχή ως ο γραφικός «άνθρωπος με το μυστρί», επειδή τριγυρνούσε τη χώρα, θεμελιώνοντας μικρά ή μεγάλα έργα και συχνά φωτογραφιζόταν μ’ ένα μυστρί στο χέρι.

Με τον διορισμό του Σπύρου Μαρκεζίνη ως πρωθυπουργού στις 8 Οκτωβρίου 1973, στο πλαίσιο της «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος, αποχώρησε από την κυβέρνηση κι έκτοτε ιδιώτευε. Μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου (14 – 17 Νοεμβρίου 1973) και την πτώση της κυβέρνησης Μαρκεζίνη (25 Νοεμβρίου 1973) τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό από τον νέο ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Δημήτριο Ιωαννίδη.

Έγραψε σειρά βιβλίων, με τα οποία υποστήριξε σθεναρά τόσο τo πραξικόπημα, που «έσωσε τη χώρα από τον κομμουνισμό», όσο και τα πεπραγμένα της επτάχρονης δικτατορίας. Αρνήθηκε κατ’ επανάληψη ότι έγιναν βασανισμοί πολιτικών κρατουμένων επί χούντας, με εξαίρεση τον Αλέκο Παναγούλη και τον Σπύρο Μουστακλή, οι οποίοι κατά τη γνώμη του «τα ήθελαν και τα έπαθαν». Ήταν παντρεμένος με τη Δήμητρα Νικολαΐδη, με την οποία απέκτησε δύο κόρες.

Ο Στυλιανός Παττακός πέθανε στην Αθήνα στις 8 Οκτωβρίου 2016, σε ηλικία 103 ετών.