«Το Χαμόγελο του Παιδιού» για την Παγκόσμια Ημέρας Ψυχικής Υγείας

Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου. Αποτελεί αφορμή πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης πάνω σε θέματα που σχετίζονται με τα ψυχικά νοσήματα. «Το Χαμόγελο του Παιδιού» μέσα από την πολυετή δράση του στον τομέα της Παιδικής Προστασίας αναζητά άμεσες λύσεις παρέχοντας μια δέσμη ποιοτικών υπηρεσιών και δράσεων για όλα τα παιδιά που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα και χρήζουν ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης.

Σε μια τόσο κρίσιμη για την ψυχική υγεία χρονιά, όπου εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο ήρθαν αντιμέτωποι με τις άνευ προηγουμένου επιδράσεις και συνέπειες της πανδημίας COVID – 19, το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας διαμορφώθηκε ως «Ψυχική Υγεία για όλους: Μεγαλύτερες επενδύσεις – Μεγαλύτερη Πρόσβαση».

Είναι γεγονός ότι η φετινή συγκυρία ανέδειξε μια προϋπάρχουσα ανάγκη στήριξης του χώρου της ψυχικής υγείας που είναι αδύνατον πλέον να αγνοηθεί. Η πανδημία έφερε στο φως την αναγκαιότητα οι κυβερνήσεις και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών ανά τον κόσμο να διασφαλίσουν μεγαλύτερες επενδύσεις με επικέντρωση στην βελτίωση της προσβασιμότητας και της ποιότητας των υπηρεσιών, ώστε η ψυχική υγεία να αποτελέσει μια πραγματικότητα για οποιονδήποτε και οπουδήποτε.

Οι ψυχικές διαταραχές μπορούν να έχουν επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της λειτουργικότητας του πάσχοντος, να περιορίσουν σημαντικά την προσωπική, κοινωνική και οικονομική του ζωή, ενώ συχνά oδηγούν σε στίγμα, περιθωριοποίηση και σοβαρές κοινωνικές διακρίσεις. Υπολογίζεται ότι γύρω στα 450 εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές οι οποίες είναι μεταξύ των κύριων αιτιών σωματικής ασθένειας και αναπηρίας διεθνώς.

Πιο συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι:

•  η κατάθλιψη αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες αναπηρίας
•  80% των ψυχικά πασχόντων, συμπεριλαμβανομένων όσων παρουσιάζουν νευρολογικές διαταραχές ή προβλήματα ουσιοεξάρτησης, δεν έχουν πρόσβαση σε κατάλληλες, προσιτές και  ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας
•  οι ψυχικά πάσχοντες βιώνουν 1 έως και 5 έτη της ζωής τους σε συνθήκες αναπηρίας
•  όσοι εκδηλώνουν προβλήματα ψυχικής υγείας είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζουν και άλλα προβλήματα σωματικής υγείας, μεταδοτικά (π.χ., HIV και φυματίωση) ή μη (π.χ., καρκίνο, καρδιοαγγειακές παθήσεις), που οδηγούν σε πρόωρη θνησιμότητα (10 έως και 20 έτη νωρίτερα)
•  οι ψυχικά πάσχοντες παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά αυτοκτονίας (800.000 θάνατοι τον χρόνο), φαινόμενο που αποτελεί και τη δεύτερη κύρια αιτία θνησιμότητας μεταξύ των νέων ηλικίας 15 – 29 ετών
•  τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν συχνά ανθρώπους που βιώνουν ανθρωπιστικές κρίσεις (π.χ. πρόσφυγες, μετανάστες) και άλλες μορφές αντίξοων/ τραυματικών συνθηκών (π.χ. έκθεση σε βία, παραμέληση)
•  ενώ πολλές ψυχικές ασθένειες μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με ένα σχετικά χαμηλό κόστος, το χάσμα μεταξύ των ανθρώπων που χρειάζονται φροντίδα και αυτών που τελικά καταφέρνουν να έχουν πρόσβαση στη φροντίδα παραμένει σημαντικό
•  η αποτελεσματική κάλυψη των θεραπειών στον χώρο της ψυχικής υγείας παραμένει εξαιρετικά χαμηλή

Η  φετινή πανδημία, ανέδειξε ακόμα περισσότερο την ανάγκη για επενδύσεις στον χώρο της ψυχικής υγείας, καθώς πέρα από μια κρίση στον χώρο της υγείας, αποτελεί αδιαμφισβήτητα και μια κρίση ψυχικής υγείας. Τα σκληρά μέτρα που επιβλήθηκαν σε ποικίλους τομείς της οικονομίας, το lockdown και η αναγκαία κοινωνική αποστασιοποίηση απογύμνωσαν πολλές κοινωνικές ομάδες από τα διαθέσιμα ερείσματα (π.χ. οικογένεια, δίκτυο φίλων, σταθερή εργασία, υγεία) που μέχρι τώρα είχαν για να ανταποκρίνονται με σχετική επάρκεια στις προκλήσεις και στο στρες της καθημερινότητας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έρθουν στην επιφάνεια αρκετά νέα προβλήματα στον χώρο της ψυχικής υγείας και σε πολλές περιπτώσεις να οξυνθούν τα ήδη υπάρχοντα.

Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η έλλειψη ελέγχου και η αίσθηση μιας λίγο ή πολύ υπαρκτής απειλής για την υγεία δημιούργησε αισθήματα φόβου, ανασφάλειας ή ακόμα και πανικού. Σε πολλές περιπτώσεις, ενεργοποιήθηκαν μηχανισμοί άμυνας στον πληθυσμό για την ψυχική διαχείριση αυτής της τόσο εξωπραγματικής κατάστασης και παρατηρήθηκαν φαινόμενα άρνησης της πραγματικότητας και αμφισβήτησης της ιατρικής γνώσης, με συνέπεια να δημιουργηθεί ευνοϊκό έδαφος για την ανάπτυξη θεωριών συνωμοσίας και ριψοκίνδυνων για την περαιτέρω μετάδοση του ιού συμπεριφορών.

Συνακόλουθα, η ανεργία ή ο φόβος για την απώλεια της εργασίας, η φτώχεια και η γενικότερη αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων που επέφερε η πανδημία δημιούργησαν ψυχική δυσφορία σε πολλούς ανθρώπους, ενώ κατέστησαν ακόμα πιο ευάλωτους ορισμένους πληθυσμούς που φαίνεται για διαφορετικούς λόγους να επηρεάστηκαν αμεσότερα από τις παράπλευρες απώλειες της υγειονομικής κρίσης, όπως τα παιδιά και οι έφηβοι, οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι, οι εργαζόμενοι στον χώρο της υγείας, οι πρόσφυγες και οι άνθρωποι με προϋπάρχοντα προβλήματα ψυχικής υγείας. Αγχώδεις διαταραχές και ψυχοσωματικά προβλήματα, καθώς και φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, απομόνωσης, κοινωνικής αποξένωσης και περιθωριοποίησης εντάθηκαν τους τελευταίους μήνες.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας χρειάστηκε να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και να αναπτύξουν μια ευελιξία ως προς τον παραδοσιακό τρόπο που μέχρι πρόσφατα παρείχαν τις υπηρεσίες τους. Οι επαγγελματίες οδηγήθηκαν στην ενσωμάτωση νέων τεχνικών στην καθημερινή πρακτική τους. Διανύουμε μια περίοδο κρίσης που ποτέ άλλοτε τα ζητήματα προσβασιμότητας σε υπηρεσίες δεν ήταν τόσο ζωτικής σημασίας.

Δωρεάν τηλεφωνικές γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης και συμβουλευτικής, συνεδρίες μέσω skype, chat, άυλη συνταγογράφηση φαρμάκων, διακίνηση ενημερωτικών εντύπων και οδηγιών από οργανισμούς μέσω διαδικτύου, υπήρξαν μόνο μερικά από τα μέσα που είδαμε τους τελευταίους μήνες να αναπτύσσονται με γοργό ρυθμό στοχεύοντας στη βελτίωση της πρόσβασης του πληθυσμού σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Φαίνεται να υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα για τον τομέα της ψυχικής υγείας ώστε οι υπηρεσίες να αυξηθούν σε ποσότητα και να βελτιωθούν σε ποιότητα, αλλά και για να είναι πραγματικά προσβάσιμες στους αποδέκτες τους, ανεξαρτήτως φύλου, εθνότητας και κοινωνικο – οικονομικής κατάστασης. Η περίοδος κρίσης που διανύουμε, όπως συχνά συμβαίνει σε περιπτώσεις έκτακτων και απρόβλεπτων καταστάσεων (π.χ. φυσικές καταστροφές, οικονομική κρίση, πόλεμος), αποτελεί αφορμή για να στραφεί το βλέμμα των ιθυνόντων προς τον χώρο της ψυχικής υγείας. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις για να είναι ουσιαστικά ωφέλιμες για τον πληθυσμό δεν μπορεί να είναι αποκλειστικά επικεντρωμένες στην περίοδο που διαρκεί η κρίση.

Η εμπειρία μας δείχνει ότι η εσωτερική, ψυχική πραγματικότητα των ανθρώπων έχει διαφορετικούς χρόνους αντίδρασης σε σχέση με την πραγματική χρονική στιγμή που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα. Στο «τώρα», είναι σίγουρα αναγκαίο οι επαγγελματίες του χώρου να είναι σε θέση να παρέχουν με κάθε διαθέσιμο μέσο την υποστήριξή τους με στόχο να ενισχυθούν οι πιο ευάλωτοι, αλλά ακόμα και αυτοί που στηρίζουν τους πιο ευάλωτους (π.χ. γονείς, εκπαιδευτικοί, υγειονομικοί υπάλληλοι) ώστε να επιδείξουν ανθεκτικότητα και αντοχή στις ιδιαίτερα περίπλοκες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί. Αυτό όμως δεν μπορεί να αρκεί.

Οι ευρύτερες επιδράσεις τόσο επώδυνων, αν όχι τραυματικών, βιωμάτων (π.χ., οι ξαφνικές ή/ και μαζικές απώλειες, η ενδοοικογενειακή βία και η κακοποίηση, η μεγάλης διάρκειας απομόνωση, η παρατεταμένη έκθεση σε ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής) συχνά έρχονται στην επιφάνεια πολύ αργότερα στις ζωές των ανθρώπων με τη μορφή συμπτωμάτων και ψυχοπαθολογίας, ενώ οι παρεμβάσεις στον χώρο της ψυχικής υγείας συνήθως χρειάζονται αρκετό χρόνο για να οδηγήσουν σε μια αισθητή βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που πλήττονται. Για τον λόγο αυτό, στον χώρο της ψυχικής υγείας οι υπηρεσίες θα πρέπει να παρέχονται συστηματικά και συνδυαστικά με άλλες κοινωνικού τύπου παρεμβάσεις, βάσει μιας μακροπρόθεσμης προοπτικής και να μην υιοθετούνται αποκλειστικά σε περιόδους γενικευμένων κρίσεων, όπως η φετινή.

«Το Χαμόγελο του Παιδιού» από την αρχή της ίδρυσής του ενεργοποίησε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για Παιδιά SOS 1056 η οποία είναι στελεχωμένη αποκλειστικά από εξειδικευμένους Κοινωνικούς Λειτουργούς και Ψυχολόγους και διαθέσιμη πανελλαδικά, 24ώρες το 24ωρο, 365 ημέρες το χρόνο. Φέτος, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, έχει θέσει τη Γραμμή SOS-1056 στη διάθεση του κράτους για τις ανάγκες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων και ως εκ τούτου είναι συνδεδεμένη με την τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για τον Κορωνοϊό 10306.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε είτε στην Εθνική τηλεφωνική Γραμμή για Παιδιά SOS-1056 είτε στην Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111 ώστε να συζητήσετε με εξειδικευμένους επαγγελματίες όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.