Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Η όπερα Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης του Β. Α. Μότσαρτ εγκαινιάζει το καινούριο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής «Οι νέοι της όπερας» και παρουσιάζεται για δύο μόνο παραστάσεις στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 4 και 6 Φεβρουαρίου 2018. 

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Οι νέοι της όπερας» απευθύνεται σε νέους καλλιτέχνες που έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευσή τους και βρίσκονται στα πρώτα βήματα της επαγγελματικής τους διαδρομής. Υπεύθυνος του προγράμματος είναι ο διακεκριμένος τενόρος Βαγγέλης Χατζησίμος. 

Η όπερα Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης του Β. Α. Μότσαρτ ανεβαίνει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ σε μεταγραφή για έξι έγχορδα και τσέμπαλο και επιλέχτηκε για δύο λόγους: πρώτον, ουσιαστικά ολοκληρώνει την εποχή της «σοβαρής όπερας» (opera seria), όπως αναπτύχθηκε στην Ευρώπη από το 1720 έως το 1800, και, δεύτερον, το μουσικό υλικό θέτει προκλήσεις χωρίς να βάζει ανυπέρβλητα τεχνικά εμπόδια για τους νέους καλλιτέχνες.

Λίγα λόγια για το έργο

Το 1781, σε ηλικία μόλις 25 ετών, ο νεαρός Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ [Wolfgang Amadeus Mozart, 1756-1791] παρουσιάζει με μεγάλη επιτυχία στο Μόναχο την τρίπρακτη όπερα με τίτλο Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης. Το έργο βασίζεται στον γνωστό αρχαιοελληνικό μύθο και στο πεντάπρακτο δράμα του Αντουάν Ντανσέ [Antoine Danchet], το οποίο επεξεργάστηκε ο λιμπρετίστας κληρικός Τζαμπαττίστα Βαρέσκο [Giambattista Varesco]. 

Ο βασιλιάς της Κρήτης Ιδομενέας, μετά την πολιορκία της Τροίας, επιστρέφει στην πατρίδα του. Προκειμένου να σώσει το βασίλειό του καλείται να θυσιάσει τον γιο του, τον Ιδαμάνθη. Αλλά κι ο Ιδαμάνθης βρίσκεται εγκλωβισμένος ανάμεσα στον έρωτα δύο γυναικών: της αιχμάλωτης Τρωάδας Ίλιας και της Ηλέκτρας. Το δράμα κορυφώνεται με την πρόθεση της Ίλιας και του βασιλιά Ιδομενέα να θυσιαστούν.

Σημείωμα του συντονιστή του προγράμματος Βαγγέλη Χατζησίμου

Το περασμένο καλοκαίρι, όταν ξεκίνησαν οι συζητήσεις με τη νέα διεύθυνση της ΕΛΣ για ένα πρόγραμμα τελειοποίησης νέων τραγουδιστών, ήταν ξεκάθαρη η σκέψη ότι το πρόγραμμα αυτό πρέπει να είναι το πρώτο βήμα αυτών των νέων παιδιών στον επαγγελματικό στίβο. Ένα βήμα με όλες τις προδιαγραφές που χαρακτηρίζουν έναν επαγγελματία τραγουδιστή-μονωδό. 

Η αναζήτηση των έργων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν το όχημα αυτής της διαδικασίας μάς οδήγησε στην επιλογή της όπερας του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης ως πρώτου τίτλου σ’ αυτό το εκπαιδευτικό ταξίδι.

Ο Ιδομενέας, έργο που κλείνει ουσιαστικά τη μεγάλη εποχή της «σοβαρής όπερας» (opera seria) και το οποίο σχετικά πρόσφατα εκτιμήθηκε για την αξία του μέσα στη μοτσάρτεια παραγωγή, συγκεντρώνει αρκετά πλεονεκτήματα για τον σκοπό που επιλέχτηκε.

Έχει ρόλους σημαντικούς από μουσική και θεατρική άποψη, οι οποίοι όμως δεν απαιτούν τραγουδιστές με «ειδικά» προσόντα και ικανότητες που δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι θα έχει στη διάθεσή του μέσα από μια γενική ακρόαση. Είναι επίσης μια όπερα που ανατρέχει στην αρχή, στα αιτήματα που διαμόρφωσαν το ευρωπαϊκό πολιτιστικό τοπίο από τον 18ο μέχρι, τουλάχιστον, το τέλος του 20ού αιώνα.

Στη σύνθεση αυτή του Μότσαρτ «ακούμε» τη νέα εποχή που είναι προ των πυλών, μέσα όμως στο πλαίσιο, ακόμα, μιας νηφάλιας κλασικής αισθητικής. Η όλη περίοδος της μουσικής προετοιμασίας και των σκηνικών δοκιμών δικαίωσε τις προσδοκίες μας για τη «χρηστικότητα» του έργου ως προς τη διδακτική σημασία και διαδικασία. 

Μπορέσαμε να ανακαλύψουμε την υπέροχη ομάδα των «Νέων της όπερας» και να εξερευνήσουμε μαζί της τεχνικά μονοπάτια, εκφραστικά μέσα και αισθητικές απόψεις που (πρέπει να) είναι στη βάση της εργαλειοθήκης ενός λυρικού καλλιτέχνη με αξιώσεις στον σύγχρονο χώρο της όπερας. 

Υπερβαίνει, βεβαίως, τις διαστάσεις αυτού του σημειώματος η περιγραφή της ικανοποίησης που εισπράττουμε και της ελπίδας που έχουμε όσοι βρισκόμαστε από την πλευρά της διδακτικής ομάδας για την εξέλιξη και τη δημιουργική προσπάθεια αυτών των νέων λυρικών καλλιτεχνών. 

Σημείωμα της σκηνοθέτιδας Μαρίας Γυπαράκη

«Σου στέλνω το λιμπρέτο και το πλάνο, για να μπορέσει ο κόμης του Γιόζεφ Zέαου [Graf Joseph Anton von Seeau] να δει πως όλα έγιναν σύμφωνα με τις προσταγές του» γράφει ο Λεοπόλδος Μότσαρτ από το Ζάλτσμπουργκ στον γιο του, που τέλειωνε τη σύνθεση του Ιδομενέα στο Μόναχο. Γραμμένη για την αυλή του πρίγκιπα εκλέκτορα Καρλ Τεοντόρ [Κarl Theodor], η όπερα, που είχε ως πρότυπό της την ομώνυμη λυρική τραγωδία του Αντρέ Καμπρά [André Campra] κάνει ένα μεγάλο βήμα προς τον Διαφωτισμό, σκιαγραφώντας το πορτρέτο ενός μονάρχη που έρχεται σε αντιπαράθεση με τους αυστηρούς κανόνες της ελέω Θεού μοναρχίας, η οποία έχει αρχίσει να φθίνει. Νεωτερικό αλλά και βαθύτατα πολιτικό το λυρικό αυτό έργο ήταν, θέλω να πιστεύω, η σωστή επιλογή, για το πρώτο «μάθημα» των «Νέων της όπερας», που εδώ και μήνες ετοιμάζονται να βγουν στη σκηνή. 

Η συνύπαρξη δασκάλων και μαθητών –γιατί ως δάσκαλοι θέλουμε να πιστεύουμε πως σταθήκαμε δίπλα τους– κλείνει με τη σημερινή παράσταση που αποσκοπεί όχι τόσο σε ένα θέαμα αψεγάδιαστο αλλά σε μια ερμηνεία συγκίνησης, σε μια έκφραση «αθωότητας» μακριά από τους ανταγωνισμούς και τα πάθη με τα οποία αργά ή γρήγορα βρίσκονται αντιμέτωποι όλοι όσοι διαβαίνουν την είσοδο του λυρικού κόσμου. Ας κάνουν λοιπόν τα πρώτα βήματά τους με τη μουσική του Μότσαρτ, που παραμένει ο αιώνιος συνομήλικός τους. 

Λίγα λόγια για το πρόγραμμα «Οι νέοι της όπερας»

«Οι νέοι της όπερας» είναι ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικού χαρακτήρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που απευθύνεται σε νέους καλλιτέχνες. Κύριος στόχος του προγράμματος είναι να προσφέρει τη δυνατότητα σε νέους καλλιτέχνες να εξελίξουν και να παρουσιάσουν τις δυνατότητές τους σε ένα περιβάλλον εργασίας προστατευμένο αλλά και εποπτευόμενο από επαγγελματίες καταξιωμένους στο αντικείμενό τους. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες δοκιμάζονται σε ένα πραγματικό περιβάλλον εργασίας και παίρνουν μέρος έως και σε τρεις παραγωγές. Η καθοδήγηση και η εκπαίδευση των νέων καλλιτεχνών γίνεται από καταξιωμένους καλλιτέχνες της όπερας και όχι μόνο, όπως, μεταξύ άλλων, ο Βαγγέλης Χατζησίμος, ο σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου, ο αρχιμουσικός Άντζελο Καβαλλάρο [Angelo Cavallaro], η Χριστίνα Γιαννακοπούλου, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, η Σοφία Κυανίδου, ο Δημήτρης Τηλιακός, η Αγγελική Καθαρίου κ.ά. 

Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ

Ιδομενέας, βασιλιάς της ΚρήτηςΌπερα σε τρεις πράξεις Παραγωγή του προγράμματος της ΕΛΣ «Οι νέοι της όπερας»4 & 6 Φεβρουαρίου 2018 Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής ΣκηνήςΚέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος ΝιάρχοςΏρα έναρξης: 20.30Μουσική διδασκαλία / Μουσική διεύθυνση: Μιχάλης ΠαπαπέτρουΦωνητική διδασκαλία: Βαγγέλης Χατζησίμος – Σοφία ΚυανίδουΣκηνοθεσία: Μαρία ΓυπαράκηΕπιμέλεια σκηνικού χώρου και κοστουμιών: Αλεξία ΘεοδωράκηΦωτισμοί: Δημήτρης Κουτάς Επιμέλεια κίνησης: Ζυστίν Γκυσσό 

Ιδομενέας: Χρήστος ΔεληζώναςΙδαμάνθης: Ελένη Κομνή (4/2) – Λεονώρα Γαϊτάνου (6/2)Ίλια: Δέσποινα Παναγιώτου (4/2) – Μαριέττα Σαρρή (6/2)Ηλέκτρα: Ελεάννα Κωνσταντά (4/2) – Αγγελική Βαρδάκα (6/2)Αρβάκης: Κωνσταντίνος ΖαμπούνηςΦωνή από το μαντείο του Ποσειδώνα: Γιώργος Παπαδημητρίου Φωνητικό σύνολο: Αγγελική-Ζωή Καραγκούνη, Άννυ ΦασσέαΜουσικοί Διονύσης Βερβιτσιώτης (βιολί), Περικλής Τιμπλαλέξης (βιολί), Aλίκη Στεφανοπούλου (βιόλα), Ελευθερία Τόγια (βιόλα), Σοφία Ευκλείδου (βιολοντσέλο), Χάρης Παζαρούλας (κοντραμπάσο)