Θα δουλεύω στη σκηνή όσο έχω να κάνω κάτι σημαντικό, κι ας είναι μόνο να περπατώ

H παράσταση «Letter to a Man» (Γράμμα σ’ έναν άντρα) σε σκηνοθεσία Μπομπ Ουίλσον με τον Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ σε σόλο περφόρμανς διάρκειας 80 λεπτών, περιοδεύει σε Ευρώπη και Αμερική. Βασίζεται στα ημερολόγια ενός άλλου θρύλου του μπαλέτου, του Ρωσο-Πολωνού Βάσλαβ Νιζίνσκι (1889-1950), που καθόρισε τον μοντέρνο χορό του 20ου αιώνα, πριν η σχιζοφρένεια διακόψει την καριέρα του, πρώιμα, σε ηλικία 29 ετών και τον βυθήσει στη σιωπή.

«To να είσαι καλλιτέχνης είναι αρρώστια»

Το «Letter to a Man» αποτίει φόρο τιμής στον εκθαμβωτικό καλλιτέχνη των αρχών του 20ου αιώνα με τη «θεϊκή» τρέλα της τέχνης. «Πολλοί άνθρωποι είναι ευλογημένοι με ταλέντο, αλλά το να είσαι καλλιτέχνης είναι αρρώστια, όπως κάθε άλλη ψυχολογική διαταραχή. Είμαστε όλοι λίγο τρελοί, προσπαθούμε να ανακαλύψουμε μυστικά της τέχνης ανάμεσα σε στιγμές διαύγειας» λέει ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ. Μαζί με τον Μπομπ Ουίλσον εξερευνούν την καταστροφική περίοδο των έξι εβδομάδων του 1919, την απαρχή της σχιζοφρένειας του Νιζίνσκι, την οποία ο ίδιος κατέγραψε στα ημερολόγιά του.

«Πρόκειται για ένα εκπληκτικά ειλικρινές, ακατέργαστο ντοκουμέντο για τη σχέση του Νιζίνσκι με τον Θεό, την τέχνη, την οικογένεια, την πατρότητα, την χαμένη αγάπη και το μανιφέστο του σαν χορογράφος και καλλιτέχνης» σχολιάζει ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και ξεκαθαρίζει για την ερμηνεία του στο Letter to a Man: «Δεν προσπαθώ να μιμηθώ τον Βάσλαβ Νιζίνσκι , μάλλον επιχειρώ να αποτυπώσω τις αντηχήσεις της φωνής του. Έχω ένα λευκό πρόσωπο, -είναι η υπογραφή του Μπομπ Oυίλσον – που θα μπορούσε να απεικονίζει οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο ή καλλιτέχνη που αντιμετωπίζει δυσκολίες στη ζωή».

Ο θρυλικός Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ είναι 69 ετών. Πάντα υπερδραστήριος, πάντα στην πρώτη γραμμή. Από πού πηγάζει όλη αυτή την ενέργεια κ. Μπαρίσνικοφ; τον ρωτώ. «Ξυπνάω πάντα με μεγάλη ένταση. Φοβάμαι να βαρεθώ! Όλοι φοβόμαστε την αποτυχία, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει ο ενθουσιασμός να δώσουμε στους εαυτούς μας την ευκαιρία να κάνουμε στρέτσινγκ στο μυαλό και το σώμα μας καθώς καθώς και στο κοινό. Όλοι μας το κάνουμε αυτό για το κοινό. Είμαι ένας νευρικός περφόρμερ. Μου αρέσει πολύ περισσότερο η διεργασία από την ίδια την εκτέλεση. Μετά από λίγους μήνες που εκτελώ έναν χορό ή ένα έργο, γίνομαι ανήσυχος. Θέλω να ξεκινήσω κάτι νέο. Όσο μεγαλύτερο διάστημα δίνεις παραστάσεις, τόσο περισσότερο έχεις την ευκαιρία να βελτιώσεις τον εαυτό σου. Κι όμως υπάρχει ένα ρολόι που χτυπάει και ξέρεις ότι κάπου εδώ πρέπει να απομακρυνθείς από τη σκηνή για πάντα. Όταν αποτύχεις να παράγεις έργο, επαρκώς ενδιαφέρον και οι φίλοι σου και η οικογένεια σου λένε "φτάνει". Τότε θέλω να κάνω ένα νέο πρότζεκτ, για να μπορέσω να ενθουσιαστώ και να τρέξω στο στούντιό μου για κάτι καινούργιο. Εργάζομαι κάθε μέρα στο στούντιο με διαφορετικές μπάλες από καουτσούκ και με φυσιοθεραπευτή, αλλά ξέρω το σώμα μου τόσο καλά, ώστε να γνωρίζω ακριβώς τι πρέπει να κάνω».

Από τις μοναδικές μαρτυρίες για τον χορό του Νιζίνσκι είναι η μαγική φιγούρα του στις φωτογραφίες από τους διάφορους ρόλους που ερμήνευσε στα Ρωσικά Μπαλέτα. Πώς φαντάζεται ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ τον Νιζίνσκι πάνω στη σκηνή και τις χορευτικές τους ομοιότητες; «Παρόλο που επιλέχτηκα για ρόλους που είχαν σφραγιστεί από τον Νιζίνσκι, σε έργα όπως "Πετρούσκα" και "Ζιζέλ", διαπίστωσα ότι ήμασταν πολύ διαφορετικοί χορευτές και μου ήταν αδύνατο να προσπαθήσω να τον μιμηθώ. Προφανώς, δεν υπάρχουν βίντεο με τον ίδιο να χορεύει, αλλά ακόμα και από τις φωτογραφίες, μπορείς να δεις ότι ήταν ένας χαμαιλέοντας ως χορευτής, με απίστευτη σωματική ρώμη και με μια ελαφρότητα στα άλματά του».

Κάποιες αναλογίες στην καριέρα των δύο «ιερών» τεράτων του χορού είναι εμφανείς. Τα άλματα που αψηφούν τη βαρύτητα εκτόξευσαν και τους δύο στην κορυφή του κόσμου. Και οι δύο έφυγαν από τη μητέρα πατρίδα. Η Δύση υποκλίθηκε στο ταλέντο τους.

«Έφυγα από τη Σοβιετική Ένωση για τους σωστούς λόγους»

Ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ εγκατέλειψε το 1974 την τότε Σοβιετική Ένωση για τον Καναδά κι από εκεί πέρασε στις ΗΠΑ, χορογραφώντας τον προσωπικό του μύθο. Στην αμερικανική φάση του έγινε ο απόλυτος σταρ του χορού και του θεάματος. Ο χορός του, το βλέμμα του, ακόμα κι ένα απλό νεύμα του γοητεύει στη σκηνή, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση.

Γιατί μετά από τόσα χρόνια κι ενώ έχει την αμερικανική υπηκοότητα ένιωσε την ανάγκη να γίνει πολίτης της Λετονίας, πέρα από το ότι είναι η γενέτειρα του; «Γεννήθηκα στη Λετονία κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής Κατοχής. Έφυγα για τους σωστούς λόγους. Δεν υποστηρίζω την παρούσα κυβέρνηση στη Ρωσία. Η Λετονία δεν είναι Ρωσία! Ζήτησα και μου δόθηκε ένα Λετονικό Διαβατήριο και ελπίζω να βοηθήσω τη χώρα στον αγώνα της για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Ο ίδιος, ανακάλυψε τον Βάσλαβ Νιζίνσκι σε ηλικία 13 ετών όταν σπούδαζε χορό στη Λετονία. Ήταν περίπου στην ηλικία του Νιζίνσκι όταν έγινε δεκτός στην ίδια σχολή, στα μπαλέτα Μαριίνσκι της Αγ. Πετρούπολης, Λένινγκραντ την εποχή που φοιτούσε ο Μπαρίσνικοφ.

Όλα αυτά τα χρόνια δέχτηκε πολλές προτάσεις να υποδυθεί τον Νιζίνσκι στον κινηματογράφο, το θέατρο, και κάθε φορά τις απέρριπτε. Αρνήθηκε, όπως έχει πει ο ίδιος, ακόμη και στον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Γιατί; «Όταν ήρθε η πρόταση από τον Μπέργκμαν, μου κίνησε το ενδιαφέρον. Για λίγο, με συνεπήρε αυτή η πιθανότητα. Όμως, η ταινία Νιζίνσκι ( του Χέρμπερτ Ρος,1980) με τον Άλαν Μπέητς στον ρόλο του Ντιάγκιλεφ, ήταν ήδη στο στάδιο της προπαραγωγής κι έτσι η ιδέα δεν ευοδώθηκε. Πιθανόν να μην ήμουν και τόσο καλός ηθοποιός για τον ρόλο. Κάποιος με μεγαλύτερη κινηματογραφική εμπειρία θα ήταν καλύτερος» απαντά ο Μπαρίσνικοφ. Τι τον έπεισε αυτή την φορά; «Κατ’ αρχήν η εμπιστοσύνη που έχω στον Μπομπ Ουίλσον και έπειτα, μια μέρα που χαλαρώναμε μετά την παράσταση "The Old Woman" ανακαλύψαμε ότι είχαμε και οι δύο εμμονή με το ημερολόγιο του Νιζίνσκι. Σε κάποια στιγμή της κουβέντας αρχίσαμε να μιλάμε για την κληρονομιά του Νιζίνσκι. Αν και ήταν ένας εξαιρετικός χορευτής, δημιούργησε το πιο εκπληκτικό λογοτεχνικό έργο βυθιζόμενος στη σχιζοφρένεια».

Πώς ήταν η συνεργασία του με τον Μπομπ Ουίλσον στο Letter to a Man; Του άφησε χώρο να αυτοσχεδιάσει; «Τα μικρά πράγματα, όπως τα κομμάτια του φοξ τρότ, ήταν δικά του. Για τα πιο περίτεχνα αποσπάσματα, ο Ουίλσον αυτοσχεδίαζε, καθώς τον βιντεοσκοπούσαν. Μου έδινε τότε το υλικό λέγοντας: "Κάν’ το δικό σου." Πειραματίστηκα με το υλικό, μέχρι που καταλήξαμε σε κάτι που συμφωνούσαμε και οι δύο. Ο Μπομπ περιγράφει τον εαυτό του ως χορογράφο δηλώνοντας ότι το Θέατρο είναι Χορός!»

«Δεν κρέμασα τα παπούτσια μου. Απλά επανεφηύρα τον εαυτό μου»

Πιστεύετε ότι κρεμάσατε τα παπούτσια σας του χορού στο σωστό τάιμινγκ; τον ρωτώ. «Δεν κρέμασα τα παπούτσια μου. Απλά επανεφηύρα τον εαυτό μου. Μετά την αμφιλεγόμενη αποχώρηση μου από τη διεύθυνση του American Ballet Theatre (1989), δεν ήξερα πού πηγαίνω, και ήμουν έτοιμος να τα παρατήσω εντελώς. Το 1990, με τον χορογράφο, φίλο μου Μάρκ Μόρις, δημιουργήσαμε το White Oak Dance Project, μια περιοδεύουσα εταιρεία υπό την καλλιτεχνική μου διεύθυνση, που ασχολήθηκε σε βάθος με την ιστορία του μοντέρνου χορού κατά τη διάρκεια της 13χρονης διαδρομής της. Περιοδεύσαμε με ζωντανή μουσική κι εμένα επί σκηνής, στις ΗΠΑ και το εξωτερικό. Ήταν η πρώτη μου επαγγελματική εμπειρία στην παραγωγή, πριν ιδρύσω το Baryshnikov Arts Centre στη Νέα Υόρκη, το 2005. Για κάποια χρόνια, εστιάσαμε στο έργο του Μαρκ αλλά στη συνέχεια δώσαμε χώρο και σε άλλους χορογράφους. Προτιμώ αυτή τη διεργασία περισσότερο από το να ταξιδεύω. Αποφεύγω τις παραστάσεις με μεγάλα χρονοδιαγράμματα. Είμαι πάντα πολύ πεινασμένος για τη διεργασία της παραγωγής, την πρόβα και τη συνεργασία με ανθρώπους για να δημιουργήσουμε κάτι νέο».

«Θα δουλεύω στη σκηνή, θα ερμηνεύω όσο ακόμη, κατά την άποψή μου, κάνω κάτι σημαντικό στη σκηνή, κι ας είναι να περπατώ ή να λέω κάτι ή να μετακινώ κάτι, οτιδήποτε. Δεν ξέρω σήμερα τι θα κάνω τα επόμενα δέκα χρόνια. Προς το παρόν κάνω πρόβες για μια χορευτική παράσταση. Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι στην ηλικία μου θα επέστρεφα στον χορό! Χορεύω ελάχιστα, το καινούργιο πρότζεκτ έχει να κάνει περισσότερο με τη γλώσσα του σώματος, όμως είμαι μία ώρα πάνω στη σκηνή» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Δεν είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται στην Ελλάδα. Πιο πρόσφατα εμφανίστηκε επίσης στο Φεστιβάλ Αθηνών (2013) με τον Ουίλιαμ Νταφόε στο έργο « The Old Woman» του Ρώσου συγγραφέα Δανιήλ Χαρμς, πάλι σε συνεργασία με τον Μπομπ Ουίλσον ενώ παλαιότερα στην Αρχαία Ολυμπία και στη Θεσσαλονίκη (1997, στο Θέατρο Δάσους). Η παραγωγή του Α letter to a Man είναι των Μπομπ Ουίλσον και Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ σε συνεργασία με την Αττική Πολιτιστική Εταιρεία.

Ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ επιστρέφει σε μια Ελλάδα βυθισμένη στην κρίση. Τι μαθαίνει για τη χώρα από αμερικανικά ΜΜΕ; «Όχι πολλά πια, αλλά είναι πάντα ευχάριστο να επιστρέφω στην Ελλάδα».

Ωστόσο και η Αμερική που ζει τόσα χρόνια, έχει αλλάξει. Τι πιστεύει για τον Πρόεδρο Τραμπ; τον ρωτώ «Μου θυμίζει το αυταρχικό σύστημα της Σοβιετικής Ένωσης. Η γοητεία του κ. Τραμπ στους ισχυρούς ανθρώπους και το φλερτ του με τον Πούτιν, δείχνουν ότι θέλει τους ανθρώπους να τον φοβούνται. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα επικίνδυνο μονοπάτι».

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ