Παλαιοί ηγέτες σε νέο κόσμο;

Επί ολόκληρες δεκαετίες, και σίγουρα μέχρι το τέλος του διπολικού ψυχροπολεμικού κόσμου, το ζήτημα της ηγεσίας έμπαινε σε δεύτερο πλάνο ή δεν ετίθετο καν. Κυρίαρχο υπόδειγμα πολιτικού ηγέτη ήταν, κατά το μάλλον ή ήττον, εκείνος που ήταν πειστικός και συχνά σκληρός, στα όρια του αυταρχικού, στη συμπεριφορά του. Αυτό το μοντέλο πολιτικού ηγέτη υποχωρεί, όπως επεσήμανε χθες ο Πρωθυπουργός, και αυτή η εξέλιξη δεν είναι συμπτωματική.

Η προεγγραφή υπήρχε ήδη στο πρόγραμμα του Διαφωτισμού: οι πολιτικοί ηγέτες είναι βέβαια συγκεκριμένα πρόσωπα, δεν είναι αυθαίρετες κατασκευές, ακόμη και ο Marx πρόκειται να αποδεχθεί τη θέση και το ρόλο του πολιτικού ηγέτη στο ιστορικό γίγνεσθαι, αλλά, στο διαφωτιστικό πρόγραμμα, ο πολιτικός ηγέτης δεν πρέπει να δρα ανεξέλεγκτα, δηλαδή σε απόσταση ή/και σε αντίθεση από την πολιτική βούληση των πολιτών.

Σήμερα, ζούμε την εποχή της επικράτησης (όχι της πλανητικής ηγεμονίας) των φιλελεύθερων ιδεωδών. Στον πολιτικό φιλελευθερισμό, οι πολιτικοί ηγέτες λογοδοτούν απέναντι στα μέλη του πολιτικού κόμματος, του οποίου ηγούνται, αλλά κυρίως πρέπει να λογοδοτούν περιοδικά απέναντι στους πολίτες για τα πεπραγμένα τους.

Μάλιστα, μετά το 1989, οι πολιτικοί ηγέτες τείνουν να ασπάζονται αυτές τις θεμελιακές φιλελεύθερες πολιτικές αρχές, οι οποίες αποτυπώνονται ακόμη και σε συνταγματικούς χάρτες και οι οποίες αποτελούν τη βάση ενός αυξανόμενου αριθμού διεθνών οργανισμών και υπερεθνικών οντοτήτων.

Κι ο μεγάλος αντίπαλος του φιλελευθερισμού στο διεθνές επίπεδο και σε υπερεθνική κλίμακα είναι ο αυταρχισμός. Το ζήσαμε και το ζούμε με τον Όρμπαν στην Ουγγαρία, το βιώσαμε με την εκλογική εκτόξευση της Χρυσής Αυγής κατά την περασμένη δεκαετία, το παρατηρούμε στην προκλητικά αλαζονική συμπεριφορά του Ερντογάν και στη θηριωδία που εξακολουθεί να διαπράττει ο Πούτιν στην Ουκρανία. Η δυσανεξία τους απέναντι στον συνταγματικό κανόνα, το διεθνές δίκαιο, τις αποφάσεις των διεθνών οργανισμών.

Από τις απόψεις αυτές, ο Μητσοτάκης έθεσε τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων. Η ηγεσία προσφέρει μια λύση στο πρόβλημα της οργάνωσης της συλλογικής προσπάθειας και έτσι ανεβάζει την αποτελεσματικότητα των οργανισμών. Η κακή ηγεσία μπορεί να επιφέρει πολύ αρνητικές συνέπειες σε αυτούς που εμπίπτουν στην δικαιοδοσία του κακού ηγέτη.

Η πολιτική ηγεσία κρίνεται από τα πεπραγμένα της, όπως η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, η διασφάλιση της ειρήνης και η εκπλήρωση των προγραμματικών στόχων που έθεσε κατά την ανάδειξή της, ενώπιων του λαού.

Η ηγεσία όμως φαίνεται πως δεν μπορεί να κριθεί μονάχα από την απόδοση των ηγετών ή της ομάδας χωρίς καμία κρίση επί των μέσων που μεταχειρίζεται για να επιτύχει τους στόχους αυτούς, αλλά και της ηθικής η οποία διέπει τις πράξεις της. Όπως επισημαίνει η Ciulla, ο καλός ηγέτης είναι ηθικός αλλά και αποτελεσματικός μαζί.

Βέβαια, ο ηγέτης, λόγω και της θέσης του, μπορεί να θεωρήσει ότι είναι υπεράνω κάποιων κανόνων ή ότι ο ίδιος είναι δικαιολογημένος, κατά βούληση, να μην τους ακολουθήσει. Ο Price, στηριζόμενος στην καντιανή ηθική, υποστηρίζει πως ένας ηγέτης δεν είναι δικαιολογημένος να ακολουθεί τους κανόνες επιλεκτικά. Αυτή η πεποίθηση δικαιώματος επιλεκτικής συμμόρφωσης προς τους κανόνες υπάρχει, είτε επειδή οι ηγέτες πιστεύουν ότι όσα κάνουν έχουν μεγαλύτερη σημασία απ’ ότι των απλών ανθρώπων είτε επειδή υπηρετούν το γενικό καλό, όμως κάτι τέτοιο δεν ισχύει, κατά τον Price , ο ηγέτης υπόκειται το ίδιο στις απαιτήσεις της ηθικής όσο και όλοι οι υπόλοιποι.

Αυτά τα άκρως επίκαιρα και ουσιαστικά έθιξε, με μια έννοια, ο Έλληνας Πρωθυπουργός, κερδίζοντας το θετικό φιλελεύθερο βλέμμα και απογοητεύοντας θιασώτες του πολιτικού αυταρχισμού.