Ο λαϊκισμός είναι πάντα πολυπαραγοντικός

Αναμφίβολα, η πολιτική ανακούφιση είναι ευρεία για την επανεκλογή του Εμμανουέλ Μακρόν στην Προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας. Όπως και με τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του 2020, έτσι και αυτές ήταν εκλογές υψηλού πολιτικού διακυβεύματος. Οριακά, μετατράπηκαν σε ένα άτυπο δημοψήφισμα για την φιλελεύθερη δημοκρατία.

Ωστόσο, όσο ευπρόσδεκτο κι αν είναι ένα τέτοιο εκλογικό αποτέλεσμα όταν οι δημοκρατικές δυνάμεις κερδίζουν τις εκλογές,  αυτός δεν είναι και ο ιδεωδέστερος τρόπος λειτουργίας της δημοκρατίας, έτσι όπως υπαγορεύεται τουλάχιστον από τη βαθύτερη λογική των φιλελεύθερων πολιτικών θεσμών: οι ψηφοφόροι θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ υποψηφίων ή κομμάτων που αποδέχονται τους κανόνες του παιχνιδιού και, σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει ορισμένοι από αυτούς να αισθάνονται την ανάγκη να ψηφίσουν κάποιον που δεν είναι της πλήρους πολιτικής αρεσκείας τους, για να αποφύγουν την εκλογή ενός εξτρεμιστή.

Και εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία, παρακολουθούμε τα άκρα, κυρίως από την πολιτική σκληρή δεξιά, να αναπτύσσονται ή τουλάχιστον να εδραιώνονται και να μετατρέπουν τις εκλογές σε δημοψηφίσματα δημοκρατίας.

Αναζητώντας τη ρίζα της εξέλιξης, αριστεροί κομματικοί σχηματισμοί κατηγορούν τον «νεοφιλελευθερισμό» ή/και τη «νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση», με έναν τρόπο όμως γενικόλογο και ασαφή, που σημαίνει από τα πάντα έως τίποτα. Κύκλοι της δεξιάς κατηγορούν, από την πλευρά τους, τις «φιλελεύθερες ελίτ» που έχουν χάσει την επαφή με τους «απλούς ανθρώπους», ειδικά σε πολιτισμικά ζητήματα.

Δεν είναι ανακριβές ότι αυτά τα κόμματα βασίζονται σε μια ποικιλία κινήτρων και ο συνδυασμός των λόγων διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα. Οι απλοϊκές εξηγήσεις δεν βοηθούν όσους πονάμε την δημοκρατική υπόθεση να καταλάβουμε καλύτερα τι λειτουργεί ενάντια στην άνοδο του πολιτικού εξτρεμισμού. Για τους περισσότερους, ο «λαϊκισμός» έχει γίνει η βασική ετικέτα και το επεξηγηματικό πλαίσιο αναφοράς. Δυστυχώς, η προσέγγιση αυτή συσκοτίζει τη γραμμή που πρέπει να είναι η πιο σημαντική σε μια δημοκρατία, δηλαδή τη γραμμή που χωρίζει τα κόμματα που είναι κατά της δημοκρατίας από εκείνα που λειτουργούν εντός των κεκτημένων κοινών κανόνων του δημοκρατικού παιχνιδιού.

Το να προσποιούμαστε ότι μόνο ένα κόμμα εκπροσωπεί δημοκρατικά το εκλογικό σώμα είναι μια ακραία, αντιδημοκρατική θέση, διότι απορρίπτει ουσιαστικά τον πολιτικό πλουραλισμό και διότι υποδηλώνει ότι ορισμένοι ψηφοφόροι είναι πιο σχετικοί από άλλους και ότι τα αποτελέσματα των εκλογών δεν αποτυπώνουν την αληθινή ροή των πολιτικών πραγμάτων.

Δυστυχώς, η αόριστη περιγραφή του προβλήματος είναι χρήσιμη σε όλες τις πλευρές: κόμματα στην αριστερή ή φιλελεύθερη πλευρά του φάσματος μπορούν να απεικονίσουν οποιαδήποτε συντηρητική άποψη ως «λαϊκιστική» ή εξτρεμιστική.

Αυτό που με βεβαιότητα μπορεί να υποστηριχθεί είναι ότι οι εξτρεμιστικές πολιτικές δυνάμεις χρησιμοποιήθηκαν, αποτέλεσαν αντικείμενο πολιτικής εργαλειοποίησης. Οι εξτρεμιστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αποσύνθεση της αριστεράς ή για τη διαίρεση της δεξιάς. Πράγματι, το Εθνικό Μέτωπο, προπομπός της Εθνική Συσπείρωσης της Μαρίν Λε Πεν, άρχισε να κερδίσει ουσιαστικά έδαφος κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’80, χάρη σε μακεβαλικής έμπνευσης κίνηση του τότε Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας και του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Φρανσουά Μιτεράν. Αυτός τροποποίησε το εκλογικό σύστημα κατά τέτοιο τρόπο ώστε το Εθνικό Μέτωπο του πατρός Λε Πεν να κερδίσει έδρες στο κοινοβούλιο και έτσι, να καταφέρει να διχάσει και να αποδυναμώσει την πολιτική δεξιά.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, ο αντιλαϊκιστής και δημοκράτης Μιτεράν της ώριμης περιόδου αδιαφόρησε στην πράξη για τη λειτουργία των φιλελεύθερων πολιτικών θεσμών και ενίσχυσε τεχνηέντως τον εξτρεμισμό, έχοντας ως πρώτη προτεραιότητα το βλέμμα στο «εκλογικό ταμείο»

Η πολιτική κατάσταση είναι δυνατόν να είναι πιο πολύπλοκη από ό,τι μάλλον στερεοτυπικά πιστεύουμε, όπως συμβαίνει εξάλλου με τον κοινωνικό κόσμο και τα διεθνή πράγματα.

Και οι κοινωνίες μας θα στερούνται ανθεκτικότητας στον πολιτικό εξτρεμισμό, όσο δεν ονομάζουμε τις συγκεκριμένες όψεις του ζητήματος. Εάν δεν τροποποιήσουμε την προσέγγισή μας, δεν θα μπορέσουμε να σταματήσουμε την άνοδο του εξτρεμισμού.