Ενεργειακή κρίση: Πώς έφτασαν οι κυβερνήσεις να αναλάβουν το σύνολο της οικονομίας

Ολόκληρος ο πλανήτης και ειδικά οι χώρες της Ευρωζώνης βρίσκονται μπροστά σε ένα πολύ δύσκολο χειμώνα. Για τους περισσότερους πολίτες φαντάζει περίεργο ή και δύσκολο το να μπουν σε μια ρουτίνα εξοικονόμησης ενέργειας, όμως γυρνώντας το χρόνο πίσω θα διαπιστώσει κάποιος πως αυτή δεν είναι τελικά η πρώτη φορά.

Ο χειμώνας του 1973-74 ήταν ζοφερός και με παρόμοιους τρόπους με τους σημερινούς. Σε όλη την Ευρώπη η τιμή του φυσικού αερίου υπερδιπλασιάστηκε και κατά τόπους σημειώθηκαν ακόμη μεγαλύτερες αυξήσεις στο πετρέλαιο θέρμανσης. Η τιμή του αργού πετρελαίου υπερτριπλασιάστηκε. Αυτό τροφοδότησε μια πληθωριστική έκρηξη σε όλο τον πλούσιο κόσμο, μειώνοντας τα πραγματικά εισοδήματα. Δεν υπήρχε τέλος. Στο απόγειο της κρίσης, ο Βίλι Μπραντ, καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, συνόψισε την επίσημη απάντηση σε πολλές χώρες. «Θα πρέπει να ντυθούμε λίγο πιο ζεστά αυτόν τον χειμώνα», είπε, «και ίσως τους επόμενους δύο ή τρεις χειμώνες. Αλλά δεν θα πεθάνουμε από την πείνα».

Η κυβέρνησή του, όπως και άλλες, εστίασε στις προσπάθειες μείωσης της κατανάλωσης καυσίμου – επιβάλλοντας όρια ταχύτητας, λέγοντας στους ανθρώπους να μην οδηγούν τις Κυριακές και ζητώντας από τα εργοστάσια να απορρίψουν τους φούρνους. Η Σουηδία και η Ολλανδία εισήγαγαν το δελτίο βενζίνης. Η Ιταλία επέβαλε απαγόρευση κυκλοφορίας σε μπαρ και εστιατόρια. Λίγες κυβερνήσεις διέθεσαν χρήματα. Το 1973, η πραγματική αξία των λογαριασμών για τα επιδόματα της Βρετανίας μόλις υποχώρησε.

Τι συμβαίνει σήμερα

Οι σημερινές κυβερνήσεις έχουν εισαγάγει ορισμένα μέτρα για τη μείωση της κατανάλωσης. Κυρίως όμως έχουν ανοίξει τις δημοσιονομικές στρόφιγγες. Παράλληλα με τον προϋπολογισμό μείωσης φόρων που περιγράφηκε στις 23 Σεπτεμβρίου, η Βρετανία διέθεσε χρηματοδότηση ύψους 6,5% του ΑΕΠ το επόμενο έτος για να προστατεύσει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις από υψηλότερους λογαριασμούς ενέργειας, περισσότερο από ό,τι ξόδεψε για το πρόγραμμα της άδειας και τη στήριξη των αυτοαπασχολούμενων 2020-21.

Η Γερμανία και η Γαλλία προσφέρουν δωρεές και επιδοτήσεις αξίας περίπου 3% του ΑΕΠ. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κρατικοποιούν τεράστια κομμάτια των ενεργειακών τους τομέων. Η Αμερική έχει ξοδέψει επίσης, αν και σε μικρότερη κλίμακα. Οι κυβερνήτες των πολιτειών βγάζουν «κάρτες αερίου» και αναστέλλουν τους φόρους στα καύσιμα για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ξαναγεμίσουν. Φανταστείτε την αντίδραση σήμερα εάν ο ηγέτης μιας χώρας ακολουθούσε μόνο την προσέγγιση του Brandt και έλεγε στους ανθρώπους να βάλουν ένα επιπλέον στρώμα.

Η αλλαγή στην ενεργειακή πολιτική υπονοεί μια πιο βαθιά αλλαγή στον τρόπο διακυβέρνησης των κυβερνήσεων. Οι πολιτικοί επιδιώκουν εδώ και καιρό να παρέχουν δίχτυα ασφαλείας ή κίνητρα σε δύσκολες στιγμές. Όμως τα τελευταία 15 χρόνια, έχουν γίνει πολύ πιο πρόθυμοι να στηρίξουν τεράστια τμήματα της οικονομίας. Όταν βιομηχανίες, εταιρείες ή άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα, η δημοσιονομική βοήθεια δεν είναι ποτέ μακριά.

Τα κέρδη ιδιωτικοποιούνται, αλλά ένα αυξανόμενο μερίδιο ζημιών ή ακόμη και πιθανών απωλειών κοινωνικοποιείται. Για να εκτιμήσετε αυτόν τον ρόλο του κράτους, απορρίψτε μεγάλο μέρος της συμβατικής σοφίας, που λέει ότι στη «νεοφιλελεύθερη» εποχή οι κυβερνήσεις άφησαν τις ελεύθερες αγορές να ξεσηκωθούν. Αντίθετα, έχουμε εισέλθει σε μια εποχή «διάσωσης για όλους».

Τι προτείνει η Ε.Ε.

Ο πρώτος μεγάλος σταθμός αυτής της περιόδου είναι η 30η Σεπτεμβρίου. Μέχρι τότε έχουν στη διάθεση τους οι υπουργοί ενέργειας της Ευρωζώνης για να μελετήσουν τις προτάσεις της Κομισιόν και στην έκτακτη σύσκεψη τους την ίδια μέρα να συμφωνήσουν σε ένα πλαίσιο μείωσης των τιμών και εξοικονόμησης ενέργειας. Υπενθυμίζω ότι μεταξύ άλλων οι προτάσεις της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνουν υποχρεωτικό στόχο εξοικονόμησης ενέργειας στις ώρες αιχμής, πλαφόν στα έσοδα των ηλεκτροπαραγωγών που δεν χρησιμοποιούν φυσικό αέριο και εισφορά αλληλεγγύης στη βιομηχανία πετρελαιοειδών, άνθρακα και λιγνίτη και μέτρα ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις ενέργειας. Στις προτάσεις της Κομισιόν δεν υπήρξε τελικά η επιβολή πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου, ζήτημα το οποίο διχάζει τα κράτη μέλη και όπως δείχνουν τα πράγματα οι αποφάσεις επί αυτού μετατίθενται χρονικά.

Τη σκυτάλη παίρνουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες οι οποίοι συναντώται στην Πράγα άτυπα το διήμερο 6-7 Οκτωβρίου. Οι περισσότεροι αναλυτές δεν βλέπουν αυτήν την ώρα λευκό καπνό σε εκείνη τη Σύνοδο αλλά στην επίσημη, στις Βρυξέλλες στις 20-21 Οκτωβρίου. Ενδιάμεσα θα έχει παρεμβληθεί μια ακόμη σύνοδος των υπουργών ενέργειας με στόχο να βάλει τις τελικές πινελιές σε ένα κείμενο συμφωνίας αν όλα πάνε βάση σχεδίου και προσδοκιών.