Μεξικό 1968: Όταν οι Μαύροι Πάνθηρες ύψωσαν τις γροθιές τους (pics&vid)

Αμερική 1968. Μία από τις πιο ταραγμένες περιόδους στην ιστορία της Αμερικής, Την ώρα που ο πόλεμος στο Βιετνάμ μαίνεται, η μάχη για τα πολεμικά δικαιώματα και τις φυλετικές διακρίσεις απλώνεται παντού στους αμερικανικές πόλεις. Ο αγώνας βρίσκεται σε κορύφωση, με τον πάστορα Μάρτιν Λούθερ Κινγκ να έχει δολοφονηθεί τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς.

Τον Μάιο η Ευρώπη συγκλονίζεται από τον γαλλικό Μάη, που έχει μείνει στην ιστορία ως η μεγαλύτερη εξέγερση όλων των εποχών, μια εξέγερση που ξεκίνησε από μαθητές και φοιτητές και επεκτάθηκε σε όλη τη Γαλλία. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ήταν προγραμματισμένοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Μεξικό. Ολυμπιακοί Αγώνες που έμειναν στην ιστορία όχι για κάποια επίδοση ή για κάποιο μετάλλιο, αλλά για το “Blach Power Salute”. Ή αλλιώς, για του “Πάνθηρες του ’68”, Τόμι Σμιθ και Τζόνι Κάρλος.

Στις 16 Οκτωβρίου 1968 οι δύο Αμερικανοί, μαζί με τον Αυστραλό Πήτερ Νόρμαν, ανεβαίνουν στο βάθρο για την απονομή των μεταλλίων στα 200 μέτρα και συγκλονίζουν τον πλανήτη.

Ήδη από την έναρξη της τελετής απονομής φαίνεται ότι …κάτι διαφορετικό συμβαίνει. Οι Σμιθ και Κάρλος μπαίνουν στο στάδιο με μαύρες κάλτσες χωρίς παπούτσια στο στάδιο, για να δείξουν όπως ανέφερε τότε το ρεπορτάζ του BBC, την φτώχεια στην ρατσιστική Αμερική. Ο Σμιθ φορούσε ένα μαύρο φουλάρι για να εκφράσει την μαύρη περηφάνεια.

Ανέβηκαν στο βάθρο, έσκυψαν το κεφάλι τους και φορώντας τα μαύρα γάντια τους, σήκωσαν τις γροθιές τους κατά την ακρόαση του αμερικανικού εθνικού ύμνου.

Ο Σμιθ σήκωσε τη δεξιά γαντοφορεμένη στα μαύρα γροθιά του για να δείξει την μαύρη δύναμη στην Αμερική και ο Κάρλος την αριστερή για να δείξει την μαύρη ενότητα. Τα περίφημα αυτά δερμάτινα γάντια και ο συγκεκριμένος χαιρετισμός, ο οποίος είχε αυτή τη μορφή επειδή ο Κάρλος απλώς ξέχασε τα γάντια του και μοιράστηκαν τα γάντια τού Σμιθ, ήταν το σύμβολο των Μαύρων Πανθήρων.

Εκατομμύρια Αμερικανοί συναθλητές τους ήταν εξαγριωμένοι, την στιγμή που εκατομμύρια άλλοι ανά τον κόσμο ήταν ενθουσιασμένοι για το θέαμα των δύο αντρών που στέκονταν μπροστά στον κόσμο, χωρίς φόβο, εκφράζοντας την απογοήτευσή τους απέναντι σε ένα έθνος.

Ανάμεσα στους δύο μαύρους, ο λευκός Αυστραλός Πήτερ Νόρμαν. Ο πιο γρήγορος αθλητής στα 200 μέτρα, ακόμη και σήμερα, για την Αυστραλία. Γνώστης της πρόθεσης των δύο συναθλητών του να προχωρήσουν στη συγκεκριμένη κίνηση, ο Νόρμαν δεν διαχωρίζει τη θέση του. Βαθιά αντιρατσιστής ο ίδιος, ενάντια στην White Australian Policy της πατρίδας του, φορά στο πέτο του την κονκάρδα της Ολυμπιακής Καμπάνιας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που φορούσαν στο στήθος και οι Σμιθ και Κάρλος.

Ο Σμιθ και ο Κάρλος διασύρθηκαν για τη στάση τους και περιθωριοποιήθηκαν από την ομάδα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, δεχόμενοι απειλές για τη ζωή τους. Αλλά δεν ζήτησαν ποτέ συγγνώμη για την υψωμένη γροθιά τους και το σκυμμένο κεφάλι.

Αποβλήθηκαν από το Ολυμπιακό Χωριό, επιστρέφοντας κακήν κακώς στις ΗΠΑ. Τους αφαιρέθηκαν τα μετάλλια, ενώ τους απαγορεύτηκε έκτοτε η συμμετοχή τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή δήλωσε ότι η πράξη τους ήταν κατάφωρη παραβίαση των κανονισμών των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι δυο τους είχαν απάντηση: “Όταν κερδίζουμε ένα μετάλλιο είμαστε για τον κόσμο Αμερικανοί. Όταν κάνουμε κάτι “κακό” είμαστε βρωμο-νέγροι”.

“Ήμασταν μόνο δύο άνθρωποι που είχαν την ανάγκη να στρέψουν την προσοχή στην ανισότητα που υπάρχει στη χώρα μας. Δεν μου αρέσει η ιδέα των ανθρώπων που το βλέπουν αυτό αρνητικά. Δεν υπήρχε τίποτα, παρά μια υψωμένη γροθιά και ένα σκυφτό κεφάλι που αναγνώριζε την αμερικανική σημαία”, θα πει ο Σμιθ χρόνια αργότερα σε ένα ντοκιμαντέρ.

Ο Σμιθ και ο Κάρλος πληρώνουν ακριβό τίμημα. Βγαίνουν στο περιθώριο. Αναγκάζονται να κάνουν δουλειές του ποδαριού για ένα κομμάτι ψωμί. Η γυναίκα του Τόμι τον χωρίζει. Η γυναίκα του Τζον αυτοκτονεί.

Προσπάθησαν να παραμείνουν στον αθλητισμό μέσα από το αμερικανικό ποδόσφαιρο, κατέληξαν προπονητές σε μικρές ομάδες, οι οικογένειές τους δέχτηκαν απειλές για τη ζωή τους και χρειάστηκε ουσιαστικά η δεκαετία του ’90 για να αρχίσει η αποκατάστασή τους. Με το κίνημα για τα δικαιώματα των αφροαμερικανών και γενικότερα για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ να βρίσκεται σε άνοδο, ακτιβιστές και αφροαμερικανοί, πάντως, τους δέχτηκαν ως ήρωες.

Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, μέχρι η Αμερική να αποτινάξει από πάνω της την ντροπή του ρατσισμού και των διακρίσεων κατά των μαύρων, για να δικαιωθούν και να λάβουν τιμητικές διακρίσεις.

Η οργάνωση “Μαύροι Πάνθηρες”

Το 1966 στο Όκλαντ της Καλιφόρνιας ιδρύθηκε η οργάνωση “Μαύροι Πάνθηρες”, την οποία ο Τζέι Έντκαρ Χούβερ, αρχηγός του FBI, χαρακτήρισε ως τη μεγαλύτερη απειλή εντός των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μια αριστερή οργάνωση, με μαύρους, στην καρδιά της Αμερικής; Πού ακούστηκε; Ο γερο-Χούβερ ανατρίχιαζε στην ιδέα, το ίδιο και οι υπερσυντηρητικοί Αμερικανοί, που έβλεπαν τους Πάνθηρες να αναπτύσσονται και το 1969 να έχουν 250.000 μέλη.

Ο Σμιθ ασπαζόταν τις ιδέες των Μαύρων Πανθήρων και από το 1967, όταν κέρδιζε δυο μετάλλια στην Πανεπιστημιάδα, ήταν ενεργός ακτιβιστής του κινήματος των μαύρων.

Ο ίδιος, χρόνια μετά, σε συνέντευξή του, είχε ερωτηθεί για το αν φοβήθηκαν. “Φυσικά και φοβόμουν! Από το 1967 ως και τον Δεκέμβριο του 1968 φοβόμουν για τη ζωή μου κάθε μέρα. Δεν υπήρξε στιγμή που να μην ένιωθα τον κίνδυνο. Ο μεγαλύτερος φόβος, όμως, ήταν αναμφίβολα πάνω στο βάθρο, με τα χιλιάδες βλέμματα των θεατών στραμμένα επάνω μου”.

“Το κεφάλι μου ήταν σκυμμένο γιατί προσευχόμουν”

Στην ίδια συνέντευξη ο Σμιθ θα αποκαλύψει τον λόγο που είχε σκυμμένο το κεφάλι. Και αυτός δεν ήταν ούτε επειδή φοβόταν, ούτε επειδή ντρεπόταν.

“Ολόκληρος ο κόσμος πρόσεξε το σκυφτό κεφάλι, τις μαύρες κάλτσες, το σηκωμένο χέρι και τη σφιχτή γροθιά. Είδαν και το γάντι που κάλυπτε τη σηκωμένη γροθιά. Η γροθιά συμβόλιζε την ενδυνάμωση των μαύρων. Πολλοί χρησιμοποιούν τη λέξη δύναμη (power), εγώ χρησιμοποιώ τη λέξη ενδυνάμωση (empowerment). Γιατί η λέξη ενδυνάμωση αναφέρεται σε ανθρώπους που έχουν δύναμη. Οι κάλτσες συμβολίζουν τη φτώχεια. Τη φτώχεια που έπρεπε να υπομείνουν οι Αφροαμερικανοί.

Το κεφάλι μου ήταν σκυμμένο γιατί προσευχόμουν. Προσευχόμουν στον Θεό και του ζητούσα να με προστατεύσει. Μετέθεσα έτσι την ευθύνη στον Θεό, όχι στον Τόμι Σμιθ. Ηταν Εκείνος που με βοήθησε να φτάσω μέχρις εκεί, χωρίς τη δική Του βοήθεια δεν θα τα είχα καταφέρει. Ναι, φοβόμουν και φοβόμουν πολύ. Αλλά αυτός ο φόβος πήγαζε από την περηφάνια και την ευθύνη που ένιωθα μέσα μου ότι κουβαλούσα με την πράξη μου αυτή”.

“Δεν μετανιώνω για τίποτα”

Όσο για το αν το μετάνιωσε; “Κάθε φορά που σκέφτομαι το παρελθόν, έρχονται στο μυαλό μου τα πρόσωπα του πατέρα μου και της μητέρας μου στις φυτείες βαμβακιού στο Τέξας. Δεν μετανιώνω για τίποτε. Οταν η σκέψη μου περνάει σε ένα άλλο επίπεδο, “Αν δεν το είχα κάνει, τι θα είχε συμβεί”, απλώς αντιλαμβάνομαι ότι οι γονείς μου με μεγάλωσαν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, έγινα αυτός που έγινα και δεν μετανιώνω για τον τρόπο που μεγάλωσα.

Οι γονείς μου μας δίδαξαν ότι θα υπάρξουν στιγμές στη ζωή τόσο τρομακτικές, που θα φοβηθούμε μέχρι θανάτου. Ετσι ακριβώς το έλεγαν, “Θα φοβηθείς μέχρι θανάτου”. Εκεί όμως θα πρέπει να σταθείς δυνατός και να κερδίσεις. Ελεγαν ότι πρέπει να κάνεις κάτι σωστό, αλλιώς θα τα κάνεις όλα λάθος. Εγώ αυτό το αντιλαμβανόμουν ως εξής: ότι θα πρέπει να υπερασπίζεσαι κάποιες αρχές και να πολεμάς για αυτές. Βέβαια, η μητέρα μου και ο πατέρας μου ήταν δυο άνθρωποι αγράμματοι, δυο άνθρωποι που δούλευαν νυχθημερόν στις καλλιέργειες.

Δεν είχαν την πολιτική σκέψη που είχα αναπτύξει εγώ στο κολέγιο. Αλλά μου έδωσαν τις βασικές αρχές και τη χριστιανική πίστη που με ενέπνευσαν σε όλη μου τη ζωή. Οτι αξίζει να θυσιάσεις τα συμφέροντά σου για να υπηρετήσεις τις αξίες σου. Και πρέπει να παραμείνεις πιστός στις αξίες αυτές, ανεξάρτητα από το τι σκέφτονται οι άλλοι και ανεξάρτητα από τις αρνητικές σκέψεις των άλλων ανθρώπων”.

Ο ξεχασμένος ήρωας, Πίτερ Νόρμαν

Μαζί με τους δύο Αμερικανούς, στη δεύτερη θέση του βάθρου ανέβηκε ο Αυστραλός, Πίτερ Νόρμαν. Ένας θαρραλέος λευκός, που γνώρισε τον ρατσισμό και τους ρατσιστές από πρώτο χέρι, αλλά η μορφή του πέρασε στην αιωνιότητα. Με ολύμπια ηρεμία, με το βλέμμα σταθερό, ήξερε ότι έπαιρνε μέρος σε μια από τις μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας.

Ο Πίτερ Νόρμαν, όχι μόνο ήταν ενήμερος για τη διαμαρτυρία των συναθλητών του, αλλά ήταν αυτός που έδωσε τη λύση, όταν ο Κάρλος διαπίστωσε ότι είχε ξεχάσει τα γάντια του, στο ολυμπιακό χωριό. Ο Αυστραλός πρότεινε στον … ξεχασιάρη Τζον, να φορέσει το αριστερό γάντι του Σμιθ, κάτι που έγινε και έτσι ο Κάρλος σήκωσε το αριστερό του χέρι, που ήταν αντίθετος με τον παραδοσιακό χαιρετισμό της “Μαύρης δύναμης”.

“Με το που επέστρεψε στην πατρίδα, ήξερε ότι ήταν στο στόχαστρο. Όλοι τον μισούσαν” αποκάλυψε σε μια συνέντευξή του στο CNN ο ανιψιός του Μάθιου Νόρμαν, δημιουργός του ντοκιμαντέρ “Salute” που είναι αφιερωμένο στη ζωή του θείου του, αμέσως μετά τον τελικό του 1968 και τη δύσκολη ζωή που ακολούθησε, μέχρι τον θάνατό του το 2006.

“Πολλοί στην Αμερική δεν το γνωρίζουν, αλλά ο Πίτερ Νόρμαν θα μπορούσε να γίνει μια μεγάλη μορφή των Ολυμπιακών Αγώνων” συνέχισε ο ανιψιός του, εξηγώντας: “Ήταν ο πέμπτος πιο γρήγορος στον κόσμο στα 200 μέτρα, ενώ ο χρόνος του ήταν ρεκόρ Κοινοπολιτείας για αρκετά χρόνια. Παρόλα αυτά δεν του επέτρεψαν να πάει στο Μόναχο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972 (έπιασε δεκατρείς φορές τα όρια για να πάρει μέρος). Θα μπορούσε να πάρει ακόμη και το χρυσό μετάλλιο. Υπέφερε, μέχρι την ημέρα που πέθανε”.

Όταν αποκλείστηκε από την αποστολή για το Μόναχο, αποφάσισε να εγκαταλείψει τον κλασικό αθλητισμό και ασχολήθηκε αποκλειστικά με το αυστραλέζικο ποδόσφαιρο, παίζοντας 67 αγώνες με την West Brunwick μεταξύ 1972 και 1977 πριν γίνει προπονητής (το 1978) στην ομάδα κάτω των 19 ετών.

Στον ελεύθερο χρόνο του δεν σταμάτησε να τρέχει, αλλά το 1985 (σε ηλικία 43 ετών) έπαθε γάγγραινα μετά τον τραυματισμό του στον αχίλλειο τένοντα. Παραλίγο να χάσει τελείως το πόδι του. Η κατάθλιψη έφερε πολύ αλκοόλ και ηρεμιστικά. Η ζωή ενός Ολυμπιονίκη που είχε πάρει ασημένιο μετάλλιο καταστρεφόταν…

Δεν θα του επέτρεπαν να ξαναβρεθεί στον στίβο. Ακόμη κι όταν, 28 χρόνια αργότερα, το Σίδνεϊ διοργάνωσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες παρέμενε ένας ξεχασμένος άνθρωπος. Άφησε την τελευταία του πνοή το 2006 από καρδιακή προσβολή.

Στην κηδεία του, το φέρετρο σήκωσαν με σεβασμό και όλη τη δύναμη της τεράστιας ψυχής τους, ο Τόμι Σμιθ και ο Τζον Κάρλος.

Ο Κάρλος τον χαρακτήρισε “μοναχικό στρατιώτη” προσθέτοντας: “Δεν υπάρχει άλλος Αυστραλός, που θα έπρεπε να τιμηθεί, να αναγνωριστεί και να τιμηθεί περισσότερο από τον Πίτερ Νόρμαν. Για τον χαρακτήρα του, για τον ουμανισμό του, τη δύναμή του αλλά και την θέλησή του να γίνει θυσία προς όφελος της δικαιοσύνης”.

Ο Τόμι Σμιθ είπε στο CNN: “Πλήρωσε το τίμημα. Αυτός ήταν ο Πίτερ Νόρμαν που ύψωσε το ανάστημά του όχι για να βοηθήσει τον Τόμι Σμιθ και τον Τζον Κάρλος, αλλά να υπερασπιστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα. Απλά έτυχε να είναι ένας λευκός. Ένας λευκός Αυστραλός, που στάθηκε ανάμεσα σε δυο μαύρους. Και οι τρεις πίστευαν στο ίδιο πράγμα”.

Ο Κάρλος δήλωσε πως πριν από την τελετή απονομής των μεταλλίων περίμενε να δει το φόβο στα μάτια του Πίτερ Νόρμαν, καθώς δεν υπήρχε επιστροφή για αυτό που ήταν έτοιμοι να κάνουν. Αλλά δεν είδε τίποτα τέτοιο. «Είδα αγάπη», είπε ο Κάρλος.

Ο Πίτερ Νόρμαν δεν έζησε για να μάθει ότι οι Αμερικανοί έδωσαν το όνομά τους στην ημέρα του κλασικού αθλητισμού στις ΗΠΑ.

Το τρέιλερ της ταινίας “Salute”: