Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει την «αυλή» της Μόσχας

Στις 24 Φεβρουαρίου του 2022 οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ουκρανία. Ο προσδιορισμός των κινήτρων του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν συχνά αποτελούν αντικείμενο διαφωνιών, ωστόσο, υπάρχει γενική συμφωνία ότι εν μέρει ήθελε να επιβεβαιώσει οριστικά την περιφερειακή κυριαρχία της Ρωσίας.

Σήμερα, σχεδόν ένα χρόνο μετά, οι συγκρούσεις συνεχίζονται και ο στόχος του Πούτιν να εδραιώσει την επιρροή του στην περιοχή όχι μόνο δεν έχει επιτευχθεί στην Ουκρανία αλλά έχει πλήξει την επιρροή του και σε άλλες χώρες, οι οποίες σε μια προσπάθεια να περιορίσουν την εξάρτησή τους από την Μόσχα επιδιώκουν να καλλιεργήσουν δεσμούς με αντίπαλες δυνάμεις, όπως η Τουρκία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη της Μέσης Ανατολής.

Ποιες χώρες είναι αυτές που προσπαθούν να βγουν από την σφαίρα επιρροής της Μόσχας; Πρώην σοβιετικά κράτη στην κεντρική Ασία και τον Καύκασο, όπως αναφέρει το πρακτορείο Bloomberg επικαλούμενο αξιωματούχους από αυτές τις περιοχές που μιλούν υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Η Ουκρανία και η Μολδαβία, για παράδειγμα, έχουν ήδη υποβάλει αίτηση για ένταξη στην ΕΕ και απέκτησαν καθεστώς υποψηφιότητας μετά την εισβολή, η οποία ανάγκασε ακόμη και παραδοσιακούς συμμάχους της Ρωσίας, όπως το Καζακστάν και η Αρμενία, να οικοδομήσουν ενεργά δεσμούς με δυνάμεις που η Μόσχα εδώ και καιρό προσπαθούσε να μείνουν μακριά στην περιοχή. Κάπως έτσι μπήκε η Τουρκία στο σκηνικό.

Η Ρωσία παραμένει μια ισχυρή δύναμη στην περιοχή, διευκρινίζει το Bloomberg. Με τις διεθνείς κυρώσεις ως απάντηση στον πόλεμο που μπλοκάρουν τις εμπορικές οδούς της Ρωσίας προς τα δυτικά, οι πρώην σοβιετικοί γείτονες της Μόσχας έχουν γίνει ακόμη πιο σημαντικοί για αυτήν για το εμπόριο. Οι εξαγωγές προς τη Ρωσία από άλλα μέλη της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης υπό την ηγεσία της Μόσχας – Λευκορωσία, Καζακστάν, Αρμενία και Κιργιστάν – έχουν εκτοξευθεί, καθώς τα αγαθά ανακατευθύνονται από την Ευρώπη. Οι τουρκικές εξαγωγές προς τη Ρωσία έχουν επίσης αυξηθεί. Ωστόσο, ο πόλεμος και οι κυρώσεις που ακολούθησαν έχουν επισημάνει τους κινδύνους υπερβολικής εξάρτησης από τη Μόσχα.

Το Bloomberg κάνει ιδιαίτερη αναφορά σε τέσσερις χώρες και στις κινήσεις τους να απεμπλακούν από τη Ρωσία:

Καζακστάν: Από χώρα- πρότυπο έχει για το είδος της σχέσης που ήθελε να έχει η Ρωσία με τα πρώην σοβιετικά κράτη, έχει καταλήξει να εκφράζει ανοιχτά, δια στόματος του προέδρου Κασίμ Τζομάρτ Τοκάγιεφ, τις διαφωνίες για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο Τοκάγιεφ επέτρεψε επίσης σε εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους να διαφύγουν στη χώρα μετά την ανακοίνωση της επιστράτευσης τον Σεπτέμβριο.

Η Ρωσία φάνηκε να δείχνει τη δυσαρέσκειά της προς το Καζακστάν διακόπτοντας επανειλημμένα τις ροές μέσω του αγωγού 1.500 χιλιομέτρων της Κοινοπραξίας της Κασπίας (CPC), επικαλούμενη τεχνικά ή ρυθμιστικά ζητήματα. Όμως, τον Νοέμβριο, το Καζακστάν ανέφερε ότι θα αυξήσει τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω της Κασπίας Θάλασσας κατά 1,5 εκατ. τόνους, διοχετεύοντας πετρέλαιο στον αγωγό Μπακού-Τζεϊχάν, ο οποίος διέρχεται από το Αζερμπαϊτζάν προς τις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας. Ο Τοκάγιεφ δήλωσε ότι οι ροές κατά μήκος της οδού αυτής, η οποία παρακάμπτει τη Ρωσία, θα μπορούσαν τελικά να αυξηθούν σε 20 εκατ. τόνους. Το Καζακστάν έστειλε περισσότερους από 50 εκατ. τόνους μέσω του CPC το 2021.

Η οδός αυτή προστίθεται στην εμπορευματική διαδρομή για τα σιδηροδρομικά φορτία Κίνας-Ευρώπης που διέρχεται μέσω Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Τουρκίας και έχει δει απότομη αύξηση της ζήτησης. Ο πόλεμος μείωσε την κυκλοφορία στη λιγότερο περίπλοκη κινεζική σιδηροδρομική σύνδεση με την Ευρώπη, μέσω Ρωσίας και Λευκορωσίας.

Ο Τοκάγιεφ ενθάρρυνε επίσης τους αμυντικούς δεσμούς με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να ενισχύσει την εμπορική και επενδυτική συνεργασία.

Ουζμπεκιστάν: Η χώρα εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το εμπόριο με τη Ρωσία, και προσπαθούσε να αναζητήσει νέους συμμάχους ακόμη και πριν από τον πόλεμο. Υπέγραψε συμφωνία ενισχυμένης εταιρικής σχέσης και συνεργασίας τον Ιούλιο με την ΕΕ. Τον Δεκέμβριο, μετά τη δεύτερη συνάντηση του νέου Διαλόγου Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης με τις ΗΠΑ, κοινή δήλωση χαιρέτισε την «προθυμία του έθνους να δημιουργήσει νέους εμπορικούς δρόμους και να διαφοροποιήσει τις αγορές εισαγωγών και εξαγωγών».

Αρμενία: Στην χώρα επικρατεί απογοήτευση από την απροθυμία ή την αδυναμία της Ρωσίας να παρέμβει στη σύγκρουση με το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν, το οποίο απολαμβάνει ισχυρής αμυντικής υποστήριξης από την Τουρκία. Οι αξιωματούχοι ανησυχούν για έναν de facto αποκλεισμό από το Αζερμπαϊτζάν, διάρκειας επτά εβδομάδων, του διαδρόμου Λατσίν, μιας ζωτικής σημασίας οδικής σύνδεσης με τους Αρμένιους που ζουν στον αμφισβητούμενο θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, υπό το βλέμμα των ρωσικών ειρηνευτικών στρατευμάτων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τρεις φορές αυτό το μήνα, εθνικιστές πραγματοποίησαν διαδηλώσεις έξω από τη ρωσική στρατιωτική βάση στο Gyumri, με πανό που έγραφαν συνθήματα όπως «Οι Ρωσικές Δυνάμεις Κατοχής Έξω από την Αρμενία». Οι διαδηλώσεις ενάντια στον παραδοσιακό σύμμαχο και προστάτη της χώρας ήταν μικρές, αλλά πρωτοφανείς.

Επίσης, ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικολ Πασινιάν ανακοίνωσε αυτόν τον μήνα ότι η Αρμενία δεν θα φιλοξενήσει τις προγραμματισμένες στρατιωτικές ασκήσεις του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, την απάντηση στο ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία της Ρωσίας, αφού η συμμαχία απέτυχε να ανταποκριθεί στις εκκλήσεις της Αρμενίας για βοήθεια μετά τις συγκρούσεις με το Αζερμπαϊτζάν πέρυσι.

Η ΕΕ ανακοίνωσε στις 23 Ιανουαρίου ότι θα στείλει μια διετή μη στρατιωτική αποστολή παρακολούθησης για την περιπολία των συνόρων, ανταποκρινόμενη στο αίτημα της Αρμενίας, με τον ύπατο εκπρόσωπο της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ζοζέπ Μπορέλ να κάνει λόγο για «νέα φάση» της εμπλοκής της στον Καύκασο.

Αζερμπαϊτζάν: «Φλερτάρει» επίσης με την ΕΕ υπογράφοντας μια συμφωνία τον Ιούλιο για διπλασιασμό των εξαγωγών φυσικού αερίου προς το μπλοκ έως το 2027, καθώς οι Βρυξέλλες επιδιώκουν να αντικαταστήσουν τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα ως απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία. Τον περασμένο μήνα, η ΕΕ δήλωσε ότι θα βοηθήσει επίσης στη χρηματοδότηση ενός καλωδίου μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος από το Αζερμπαϊτζάν και τη γειτονική Γεωργία προς τα κράτη μέλη της ΕΕ, μέσω της Μαύρης Θάλασσας, με τη δυνατότητα αργότερα να συνδέσει την Ουκρανία και τη Μολδαβία.

Το αμερικανικό πρακτορείο επικαλείται επίσης νυν και πρώην Ρώσους αξιωματούχους, για να μεταφέρει το κλίμα στη Μόσχα. Όπως σημειώνει, η Μόσχα αντιδρά νευρικά, ακόμη και σκληρά, καθώς διαπιστώνει ότι απειλείται η σιγουριά της ικανότητάς της να ασκεί επιρροή στην ίδια της την αυλή.

Η Ρωσία ήταν για δεκαετίες «ένας φύλακας της πύλης στη βόρεια Ευρασία, όπου δεν μπορούσαν να συμβούν πολλά πράγματα αν αυτά δεν άρεσαν στο Κρεμλίνο», δήλωσε η Ekaterina Schulmann, Ρωσίδα πολιτική επιστήμονας. «Αυτό φαίνεται να αλλάζει», με τη Ρωσία να είναι απίθανο να βγει ισχυρότερη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, και «αυτό καθιστά τουλάχιστον προβληματικό το να υπαγορεύει τη θέλησή της στους γείτονες».