Εξάρχεια

Το νεώτερο όνομα της περιοχής προήλθε από κάποιον Ηπειρώτη έμπορο ονόματι Έξαρχο, που στην οδό Θεμιστοκλέους διατηρούσε μεγάλο -για τα δεδομένα της εποχής- κατάστημα γενικού εμπορίου. Αρχικά στη συνοικία αυτή κατοικούσαν οικοδόμοι και τεχνίτες από τις Κυκλάδες, ενώ από το 1865 που εντάχθηκε και στο σχέδιο πόλης άρχισε σταδιακά να αναπτύσσεται.

Η στέγαση εκεί των τμημάτων του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου της Αθήνας, προσέλκυσε από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας, διανοούμενους και φοιτητές. Στα Εξάρχεια άλλωστε έγινε η πρώτη εξέγερση φοιτητών, τα γνωστά Σκιαδικά, αποτελώντας έτσι ήδη από τότε σημείο αγώνα των φοιτητών. Το 1901 οι φοιτητές, με αφορμή τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, πραγματοποίησαν διαδηλώσεις με αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης και του Αρχιεπισκόπου.

Στα Δεκεμβριανά, η περιοχή δοκιμάστηκε καθώς ένα τμήμα ελεγχόταν από Ελασίτες που ήταν οχυρωμένοι στον λόφο του Στρέφη και τα γύρω κτίρια, και ένα άλλο από κυβερνητικούς στο Χημείο και το Κολωνάκι. Σημειώθηκαν αρκετές συγκρούσεις, ενώ για λίγο καιρό στην μπλε πολυκατοικία οι Ελασίτες είχαν εγκαταστήσει πολυβόλο. Τον Φεβρουάριο του 1973 πραγματοποιήθηκε η πρώτη κατάληψη κατά τη διάρκεια της Χούντας στη Νομική Σχολή Αθηνών, ενώ λίγους μήνες αργότερα συνέβησαν τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου. Κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης τα Εξάρχεια αναδείχθηκαν στην κατεξοχήν «επαναστατική» περιοχή συγκεντρώνοντας διανοούμενους, αναρχικούς, φοιτητές, αριστερούς και πολλούς άλλους, ενώ αποτέλεσε -και αποτελεί- περιοχή που στεγάστηκαν τα γραφεία οργανώσεων της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, καθώς και χώρος ζυμώσεων και δράσης για αναρχικές ομάδες.

Η έντονη αυτή πολιτικοποίηση έχει προκαλέσει αρκετές φορές εκτεταμένες επιχειρήσεις της αστυνομίας στην περιοχή, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την “Επιχείρηση Αρετή” που έγινε το 1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία. Το Νοέμβρη του 1985 η δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά από αστυνομικό των ΜΑΤ προκάλεσε εκτεταμένα επεισόδια, με αποτέλεσμα κατάληψη του Χημείου που τελείωσε με την άρση του ασύλου για πρώτη φορά. Τον Δεκέμβριο του 2008, με την δολοφονία ενός άλλου 15χρονου, του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, από τις σφαίρες αστυνομικού στην οδό Μεσολογγίου, ξεκίνησαν από τα Εξάρχεια και γενικεύτηκαν σε ολόκληρη τη χώρα οι ταραχές του Δεκεμβρίου 2008.

Διάσημοι κάτοικοι

Στην περιοχή των Εξαρχείων κατοίκησαν και δραστηριοποιήθηκαν σημαντικοί άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων ενώ αποτελεί μέχρι και σήμερα στέκι διανοουμένων. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι Δημήτριος Φιλιππότης, Νικόλαος Γύζης, Γεώργιος Σουρής, του οποίου οι απόγονοι κατοικούν ακόμα και σήμερα στην οδό Καλλιδρομίου, Μίνα Γιάννου, Λεωνίδας Κύρκος, ο οποίος διέμενε στην Καλλιδρομίου, και για μία εποχή στην Μπλε Πολυκατοικία, Ναπολέων Λαπαθιώτης, που διέμενε στην οδό Κουντουριώτου όπου και πέθανε, Σοφία Βέμπο, που έμενε στην μπλε πολυκατοικία, Κατίνα Παξινού, Φρέντυ Γερμανός, η τραγουδίστρια Αρλέτα και ο συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου που έμειναν στην οδό Δεληγιάννη 3. Σημαντικό κεφάλαιο επίσης για την περιοχή αποτελούν οι Παύλος Σιδηρόπουλος, Νικόλας Άσιμος και Κατερίνα Γώγου καθώς όχι μόνο συνέδεσαν την καλλιτεχνική τους σταδιοδρομία με τα Εξάρχεια, αλλά οι δύο από αυτούς (Άσιμος και Γώγου) βρήκαν και τραγικό θάνατο σε αυτή αυτοκτονώντας.

Τα Εξάρχεια σήμερα

Στα Εξάρχεια έχουν αφετηρία μεγάλο πλήθος αστικών γραμμών λεωφορείων και τρόλεϊ του συστήματος συγκοινωνίας της Αθήνας. Σχετικά κοντά βρίσκονται οι σταθμοί Πανεπιστήμιο, Ομόνοια και Βικτώρια του Μετρό της Αθήνας, ενώ προβλέπεται σταθμός στην πλατεία Εξαρχείων στην υπό μελέτη γραμμή 4 (στην τελική της μορφή, θα είναι η γραμμή 4 Γαλάτσι–Μαρούσι).

Η παρουσία διανοούμενων αλλά κι η έντονη πολιτικοποίηση που κυριαρχεί στα Εξάρχεια ώθησε στην παρουσία πολλών βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών στη περιοχή, ενώ φιλοξενούν και πολλές τυπογραφικές επιχειρήσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η περιοχή έγινε επίσης κέντρο της αγοράς ειδών πληροφορικής, καθώς πάρα πολλά καταστήματα του είδους εμφανίστηκαν στην οδό Στουρνάρα και τις καθέτους της.Τοπική ομάδα είναι ο Αστέρας Εξαρχείων. Σε πολλές περιπτώσεις τα Εξάρχεια βλέπουν το φως της δημοσιότητας λόγω της αστυνομικής καταστολής.

Τα Εξάρχεια οριοθετούνται:

• δυτικά, από το ιστορικό συγκρότημα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και την οδό Ζαΐμη.
• νοτιοδυτικά, από τις οδούς Σόλωνος και Μπόταση οι οποίες χωρίζουν τα Εξάρχεια από την περιοχή της Πλατείας Κάνιγγος.
• νοτιοανατολικά, από την οδό Χαριλάου Τρικούπη μέχρι το ύψος της Καλλιδρομίου, η οποία χωρίζει τη συνοικία από τη Νεάπολη και τα Πευκάκια.
• βορειοανατολικά, από την οδό Καλλιδρομίου η οποία διαχωρίζει τα Εξάρχεια από τη Νεάπολη, που αποτελεί ξεχωριστή συνοικία.
• βόρεια, από την οδό Δεληγιάννη, η οποία χωρίζει τα Εξάρχεια από τη συνοικία Μουσείο.