Όσο περνούν οι ημέρες όλο και περισσότερα περιστατικά κακοτεχνιών και κατασκευαστικών λαθών έρχονται στο φως μετά τον διπλό καταστροφικό σεισμό στην Τουρκία και τη Συρία.
Μετά την πολυκατοικία που έγειρε και έπεσε στο πλάι και τα κτίρια με τους τοίχους που «δανείζονταν» από τα διπλανά, στην πόλη Αντιγιαμάν, είδαμε το σπίτι που «προσγειώθηκε» πάνω στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα
Η απίστευτη εικόνα δείχνει πόσο μεγάλη ήταν η δύναμη που δέχτηκαν οι κατασκευές, σε μια πόλη που είναι μία από τις πλέον σεισμοπαθείς στην Τουρκία.
Ο Παναγιώτης Καρύδης, καθηγητής αντισεισμικών κατασκευών, είχε εξηγήσει με μια παραστατική εικόνα τι συνέβη στη γειτονική χώρα.
«Ο καθένας – κι ας μην είναι ειδικός – μπορεί να καταλάβει ότι τα κτίρια τιναχτήκαν στον αέρα σαν να τους έβαλαν δυναμίτες. Στην έκρηξη η κατάρρευση είναι ακαριαία, δεν έχεις χρόνο για τίποτα».
Στα μαθήματα που δεν πήρε η Τουρκία μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1999 στη Νικομήδεια, ο οποίος «χτύπησε» σκληρά και την Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας πίσω περισσότερους από 17.000 νεκρούς, αναφέρεται σε άρθρο της στον Guardian η ανταποκρίτρια του βρετανικού μέσου στη Μέση Ανατολή, Bethan McKernan.
Κάνοντας, αρχικά, μια αναδρομή σε εκείνη την δύσκολη εποχή για την Τουρκία, η ανταποκρίτρια του Guardian τονίζει πως οι αρχές της χώρας είχαν υποσχεθεί τότε αυστηρότερους οικοδομικούς κανονισμούς και εισήγαγαν έναν «φόρο σεισμού» με στόχο τη βελτίωση της ετοιμότητας σε μια περιοχή που βρίσκεται πάνω σε δύο μεγάλα γεωλογικά ρήγματα.
Ωστόσο, η αργή αντίδραση της Άγκυρας σε αυτή την καταστροφή, έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ανάδειξη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία: το νεοσύστατο κόμμα κέρδισε τις εκλογές του 2002 με συντριπτική πλειοψηφία, υποσχόμενο διαφάνεια και αναδόμηση της οικονομίας.
Σχεδόν 24 χρόνια αργότερα, μετά τον ακόμη πιο φονικό σεισμό της Δευτέρας και τους μετασεισμούς που ακολούθησαν, οι άνθρωποι σε όλη την Τουρκία αναζητούν όχι μόνο τους αγνοούμενους αγαπημένους τους αλλά και απαντήσεις.
Το 2011, μετά τους σεισμούς στο Βαν, στους οποίους έχασαν τη ζωή τους εκατοντάδες άνθρωποι, ο Ερντογάν, πρωθυπουργός τότε, κατηγόρησε τις κακές κατασκευές, λέγοντας: «Οι δήμοι, οι κατασκευαστές και οι επόπτες θα πρέπει τώρα να δουν ότι η αμέλειά τους ισοδυναμεί με δολοφονία».
Σήμερα, με σχεδόν 35.000 νεκρούς πλέον μόνο στην Τουρκία – ένας αριθμός που συνεχίζει να αυξάνεται – και περισσότερους από 1 εκατομμύριο ανθρώπους να έχουν μείνει άστεγοι, γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι η διαφθορά εντός της χώρας και η χαλαρή εφαρμογή των οικοδομικών κανονισμών έχουν επιδεινώσει την κρίση.
Ο Ερντογάν, σαν πρόεδρος σήμερα, κατέστησε τις κατασκευές την ατμομηχανή της τουρκικής οικονομίας, καθώς η εξάρτηση από τις φθηνές ξένες πιστώσεις χρηματοδότησε νέους αυτοκινητόδρομους, νοσοκομεία και οικιστικούς και εμπορικούς πύργους σε όλη τη χώρα, μέχρι που η τουρκική λίρα κατέρρευσε το 2018.
Στα χαρτιά, τα τουρκικά πρότυπα ασφάλειας των κτιρίων είναι από τα καλύτερα στον κόσμο και επικαιροποιούνται τακτικά με ειδικούς κανόνες για τις σεισμογενείς περιοχές. Το σκυρόδεμα πρέπει να είναι ενισχυμένο με χάλυβα και οι τοίχοι και οι πυλώνες που φέρουν τα φορτία πρέπει να κατανέμονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται το «pancaking», όταν οι όροφοι στοιβάζονται ο ένας πάνω στον άλλο μετά από κάθετη κατάρρευση.
Ωστόσο, Τούρκοι και διεθνείς γεωλόγοι, πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες και ειδικοί σε θέματα αντιμετώπισης σεισμών προειδοποιούσαν εδώ και χρόνια ότι ακόμη και πολλές σύγχρονες κατασκευές σε όλη τη χώρα αποτελούσαν «ερείπια σε αναμονή» επειδή δεν είχαν τηρηθεί σωστά οι οικοδομικοί κώδικες.
Οι παραβάσεις δεν τιμωρούνταν επαρκώς, ώστε να αποτρέπουν τις κατασκευαστικές εταιρείες και τους επενδυτές από τις σκόπιμες κακοτεχνίες, με τους ειδικούς να λένε ότι το πρόβλημα αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό επειδή η αντιμετώπισή του θα ήταν δαπανηρή και αντιδημοφιλής.
Την ίδια στιγμή, ο πληθυσμός σε πολλές από τις χειρότερα πληγείσες περιοχές της Τουρκίας έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία λόγω της εισροής εκατομμυρίων προσφύγων από τη γειτονική Συρία που διαφεύγουν από τον εμφύλιο πόλεμο. Δεν είναι σαφές από τους κυβερνητικούς προϋπολογισμούς ο τρόπος με τον οποίο δαπανήθηκε ο φόρος για τους σεισμούς -τα έσοδα από τον οποίο έχουν ανέλθει σε 3 δισ. δολάρια από την καταστροφή του 1999.
Οι «κατασκευαστικές αμνηστίες»
Η τουρκική κυβέρνηση πραγματοποιεί περιοδικά τις λεγόμενες «κατασκευαστικές αμνηστίες» από τη δεκαετία του 1960, κατά τις οποίες οι κατασκευαστικές εταιρείες και οι ιδιοκτήτες κτιρίων έχουν απαλλαγεί έναντι αμοιβής από την έλλειψη πιστοποίησης ασφάλειας – μια πολιτική που πιστεύεται ότι έχει αποφέρει δισεκατομμύρια λίρες. Η τελευταία αμνηστία ήταν το 2018, και μόλις λίγες ημέρες πριν από τους τελευταίους σεισμούς, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι μια ακόμη επρόκειτο να συζητηθεί στο ταμειακά ταλαιπωρημένο τουρκικό κοινοβούλιο.
Στις 10 πληγείσες επαρχίες της Τουρκίας, έως και 75.000 κτίρια έλαβαν τέτοιες αμνηστίες κατά τη διάρκεια των ετών, σύμφωνα με τον επικεφαλής των συνδικαλιστικών επιμελητηρίων μηχανικών και αρχιτεκτόνων της Κωνσταντινούπολης.
Νοσοκομεία και άλλα δημόσια κτίρια, καθώς και οικιστικά και εμπορικά συγκροτήματα, συγκαταλέγονται μεταξύ των περίπου 25.000 κατασκευών που καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές. Η ορθή εφαρμογή των κανόνων ασφαλείας θα σήμαινε «μια εντελώς διαφορετική εικόνα τώρα», δήλωσε ο Χακάν Σουλεϊμάν, ερευνητής στο τμήμα σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Boğaziçi της Κωνσταντινούπολης.
«Ο αριθμός των νεκρών θα είχε μειωθεί σημαντικά, καθώς τα κτίρια που έχουν σχεδιαστεί για να αντέχουν σε σεισμούς είναι λιγότερο πιθανό να καταρρεύσουν. Οι ζημιές στις υποδομές θα είχαν ελαχιστοποιηθεί, γεγονός που θα συνέβαλε στην επιτάχυνση της διαδικασίας ανάκαμψης», δήλωσε. «Μακροπρόθεσμα, η επένδυση σε αντισεισμικά κτίρια όχι μόνο σώζει ζωές, αλλά μειώνει και το συνολικό κόστος ανάκαμψης και ανοικοδόμησης μετά από μια καταστροφή».
Πάνω από 100 συλλήψεις για πρόχειρες ή αμελείς κατασκευές
Το Σάββατο, ο αντιπρόεδρος της Τουρκίας, Φουάτ Οκτάι, δήλωσε ότι 113 άτομα σε όλη τη χώρα που θεωρούνται ύποπτα για πρόχειρη ή αμελή κατασκευή που μπορεί να συνέβαλε στην καταστροφή έχουν συλληφθεί, ενώ άλλοι 20 ύποπτοι έχουν ταυτοποιηθεί. Ο εργολάβος ενός πολυτελούς 12ώροφου συγκροτήματος διαμερισμάτων που χτίστηκε στην Αντάκια το 2013 συνελήφθη καθώς προσπαθούσε να επιβιβαστεί σε πτήση για το Μαυροβούνιο το βράδυ της Παρασκευής, ανακοίνωσε η αστυνομία. Ο ίδιος είπε στους εισαγγελείς ότι η εταιρεία του είχε ακολουθήσει όλες τις σχετικές διαδικασίες και τη νομοθεσία.
Το υπουργείο Δικαιοσύνης υποσχέθηκε να τιμωρήσει όποιον βρεθεί υπεύθυνος, ανακοινώνοντας τη δημιουργία μονάδων έρευνας για ποινικές ευθύνες, ενώ οι εισαγγελείς έχουν αρχίσει να συλλέγουν δείγματα κτιρίων για στοιχεία σχετικά με τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή. Αναμένονται πολλές ακόμη συλλήψεις για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά η επίρριψη ευθυνών στους εργολάβους οικοδομών είναι απίθανο να κατευνάσει την αυξανόμενη οργή της κοινής γνώμης για την κυβερνητική πολιτική.
«Ασχολούμαι με τους σεισμούς εδώ και 53 χρόνια, αλλά δεν έχω ξαναζήσει τέτοια καταστροφή. Είναι αλήθεια ότι δεν περιμέναμε σεισμό αυτής της κλίμακας, σε αυτή την περιοχή, οπότε ήταν απρόβλεπτος από αυτή την άποψη. Αλλά είναι επίσης σαφές ότι το μεγαλύτερο μέρος της καταστροφής είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων αστοχιών», δήλωσε ο καθηγητής Αχμέτ Ερκάν, μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής σεισμών του τουρκικού επιμελητηρίου γεωφυσικής.
Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει την οργή του κόσμου, ο Ερντογάν δεσμεύτηκε ότι η ανοικοδόμηση θα ολοκληρωθεί σε ένα χρόνο, ένα φαινομενικά αδύνατο εγχείρημα δεδομένης της κλίμακας της καταστροφής σε μια τεράστια έκταση. Αλλά με τις εθνικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάιο, οι οποίες ήταν ήδη έτοιμες να αποτελέσουν μια κρίσιμη δοκιμασία μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, το πολιτικό μέλλον του προέδρου εξαρτάται από το πώς θα χειριστεί τις επιπτώσεις.
«Η κατασκευή αντισεισμικών κατασκευών δεν είναι δύσκολη… αλλά το παρελθόν έχει αποδείξει ότι τα διδάγματα σπάνια λαμβάνονται υπόψη μετά από τέτοιες καταστροφές στην Τουρκία», δήλωσε ο Χακάν Σουλεϊμάν. «Οι πρόσφατοι σεισμοί ανέδειξαν για άλλη μια φορά την ανάγκη για αλλαγή, αλλά η πραγματική δοκιμασία θα είναι η ικανότητα της κυβέρνησης να επιβάλει τους κανονισμούς και να κατασκευάσει ασφαλέστερες κατασκευές».