Από την αρχή της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 7.8 εκ. Ουκρανοί πρόσφυγες στην Ευρώπη(1). Είναι η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από αυτούς 4.8 εκ. είναι εγγεγραμμένοι σε Προγράμματα Προσωρινής Προστασίας, σύμφωνα με σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2). Η Ευρώπη αντέδρασε άμεσα και αλληλέγγυα και με σταθερότητα στην Ουκρανική προσφυγική κρίση, παρότι έχουν αρχίσει και παρουσιάζονται σημάδια κόπωσης απέναντι στην έμπρακτη υποστήριξη των Ουκρανών (3).
Την ίδια περίοδο εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι εγκατέλειψαν τη χώρα τους. Ο ακριβής αριθμός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, ωστόσο μία συντηρητική εκτίμηση, σύμφωνα με τον Mikhail Denisensko, διευθυντή του Vishnevsky Institute for Democracy, ανέρχεται σε 500.000 Ρώσους (4).
Μέσα στις πρώτες εβδομάδες από την εισβολή στην Ουκρανία έγινε η πρώτη μαζική έξοδος από τη Ρωσία – περίπου 200.000 εξόριστοι. «Δεν έχουμε ξαναδεί τόσο συγκεντρωμένο κύμα μετανάστευσης από τη Ρωσία εδώ και 100 χρόνια», δήλωσε ο Konstantin Sonin, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο (5).
![](data:image/svg+xml;charset=utf-8,<svg height="438" width="780" xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" version="1.1"/>)
Η έξοδος έγινε με τις ευλογίες του καθεστώτος. Χαρακτηριστικά, ο Πούτιν, σε λόγο του τον Μάρτιο του 2022, είπε «Οποιοδήποτε έθνος και ακόμη περισσότερο οι Ρώσοι, πάντα θα μπορούν να ξεχωρίσουν τους πραγματικούς πατριώτες από τα αποβράσματα και τους προδότες» και προσέθεσε «είμαι πεπεισμένος ότι μία φυσική και αναγκαία αυτό- αποτοξίνωση της κοινωνίας σαν αυτή θα ενδυναμώσει τη χώρα μας» (6).
Έδειξε την πόρτα σε όλους όσους διαφωνούσαν. Το πρώτο κύμα περιλάμβανε κυρίως δημοσιογράφους, καθηγητές, επιστήμονες, τραπεζίτες και ανθρώπους που εργάζονται στην τεχνολογία. Μπορεί, σε απόλυτο νούμερο, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες σε σχέση με τα 145 εκ. Ρώσους να φαίνεται μικρό, όμως αφορά το πιο μορφωμένο και παραγωγικό κομμάτι της Ρωσίας και κυρίως νέους. Από αυτούς που φεύγουν το 80% αυτών έχει ανώτατη εκπαίδευση.
Μόνο στο χώρο της τεχνολογίας τις πρώτες εβδομάδες έφυγαν 50.000- 70.000. Πολλοί από αυτούς πήραν και την επιχείρησή τους μαζί. Ο Πούτιν προσπάθησε να συγκρατήσει τους ειδικούς στην τεχνολογία ώστε να παραμείνουν, δίνοντας τους κίνητρα, όπως τον να μην πάνε στο στρατό, καθώς και οικονομικά κίνητρα. Οι υπόλοιποι είναι ανεπιθύμητοι. Σταδιακά συνεχίστηκε η έξοδος.
Σε αντίθεση με παλιότερα ρωσικά μεταναστευτικά κύματα που έβρισκαν καταφύγιο στη δυτική Ευρώπη, αυτή τη φορά οι Ρώσοι κατευθύνθηκαν κυρίως σε χώρες όπως η Γεωργία, η Λιθουανία, η Λετονία, η Αρμενία και η Τουρκία. «Χιλιάδες δημοσιογράφοι, καθώς και το ρωσικό τμήμα του BBC, βρήκαν καταφύγιο στη Ρήγα και πήραν εργασιακή visa, και οι άνθρωποι του Ναβάλνι βρίσκονται στη Βίλνιους», μας είπε η εξόριστη Ρωσίδα δημοσιογράφος Irina Borogan.* Η δυτική Ευρώπη είναι πολύ ακριβή, δύσκολα προσβάσιμη και αφιλόξενη απέναντι στους Ρώσους εξόριστους.
Λίγοι πιο τυχεροί, εργάζονταν σε διεθνείς εταιρείες, οι οποίες τους βοήθησαν να πάρουν εργασιακή visa και έγγραφα διαμονής στη νέα τους χώρα εγκατάστασης (7). Για τους υπόλοιπους η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Πολλοί Ρώσοι που μπήκαν στην Ε.Ε. με visa 90 ημερών παραμένουν μετά τη λήξη της χωρίς να έχουν χαρτιά. Στις 31 Αυγούστου οι Υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης «ως πρόσθετο μέτρο απέναντι στις κινήσεις της Ρωσίας και προς υποστήριξη της Ουκρανίας» αποφάσισαν να προχωρήσουν στην πλήρη αναστολή της συμφωνίας διευκόλυνσης χορήγησης visa προς Ρώσους πολίτες και αφορά όλες τις κατηγορίες ταξιδιωτών που έρχονται στην Ευρώπη για σύντομη διαμονή (8).
Στις 21 Σεπτεμβρίου, ο Πούτιν ανακοίνωσε μερική επιστράτευση με στόχο να κληθούν 300.000 έφεδροι. (9). Μέσα στις επόμενες ημέρες περισσότεροι δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι εγκατέλειψαν τη χώρα – ίσως περισσότεροι από το σύνολο των στρατιωτών που κλήθηκαν να υπηρετήσουν. Το νέο κύμα πήγε σε χώρες όπως το Καζακαστάν (200.000), τη Γεωργία (93.000), τη Μογγολία (12.000), ενώ 66.000 μπήκαν στην Ε.Ε. μέσω της Φινλανδίας και της Εσθονίας (10). Στη Ρωσία έμειναν να πολεμήσουν οι γηραιότεροι (11). Οι αριθμοί αυτοί είναι εκτιμήσεις, που βασίζονται στις διελεύσεις συνόρων και είναι πιθανώς υπερεκτιμημένοι, ωστόσο αρκεί να δει κανείς τις δορυφορικές εικόνες, με τα αυτοκίνητα σε ουρές χιλιομέτρων να περιμένουν υπομονετικά να φτάσουν στα σύνορα, για να καταλάβει τη μεγάλη εικόνα. Όπου φύγει φύγει. Το ρωσικό καθεστώς έκανε τις ποινές πιο σκληρές, οπότε σύμφωνα με τον νέο νόμο, όποιος αρνηθεί να υπηρετήσει, ή προσπαθήσει να αποφύγει την επιστράτευση, φυλακίζεται έως 10 χρόνια.
Η αντιμετώπιση των Ρώσων προσφύγων αντί να καλυτερέψει, περιπλέχτηκε περισσότερο.
Δύο μέρες μετά την ανακοίνωση της μερικής επιστράτευσης, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, σε ομιλία του στα Ηνωμένα Έθνη υποστήριξε η Ευρώπη να υποδέχεται όσους φεύγουν από τη Ρωσία (12).
Μία εβδομάδα μετά, η Επίτροπος Ευρωπαϊκών Υποθέσεων ‘Ιλβα Γιόχανσον ανακοίνωσε την Ευρωπαϊκή Πολιτική απέναντι σε όσους θέλουν να φύγουν από τη Ρωσία για να αποφύγουν τη στρατολόγηση, λέγοντας ότι οι χώρες κράτη πρέπει να κάνουν εκτεταμένο έλεγχο ασφάλειας πριν χορηγήσουν visa σε Ρώσους πολίτες, … και ότι το δικαίωμα για αίτηση ασύλου είναι ανοικτό για όλους(13). Παραμένει το ερώτημα πώς να κάνει κάποιος αίτηση ασύλου από τη στιγμή που δεν μπορεί να προσεγγίσει εύκολα το έδαφος της Ε.Ε.
Ειδικά οι βαλτικές χώρες, φοβούνται ότι αν ανοίξουν τα σύνορά τους, θα αφήσουν ανθρώπους του Πούτιν να λειτουργούν στις χώρες τους, γι΄αυτό και δεν δίνουν visa ή άσυλο σε αυτούς που έφυγαν από τη Ρωσία για να αποφύγουν την επιστράτευση.
Ορισμένες χώρες, όπως η Εσθονία, αισθάνονται ότι πρέπει οι Ρώσοι να μείνουν στη χώρα τους και να αντισταθούν στον Πούτιν. Η Λετονία για παράδειγμα δήλωσε ότι τους θεωρεί «επικίνδυνους για τη ασφάλεια της χώρας», η Λιθουανία ότι δε θα παρέχει άσυλο σε όσους φεύγουν από τις ευθύνες τους (14).
Η Νορβηγία, της οποίας τα σύνορα με τη Ρωσία παραμένει ένα από τα λίγα περάσματα διέλευσης έχει συλλάβει μια σειρά από Ρώσους του οποίους κατηγορεί ότι προσπάθησαν να πετάξουν μικρά drones παρακολούθησης σε σημεία που υπάρχον ενεργειακές και υποδομές άμυνας (15).
Η Πολωνία δήλωσε τον Σεπτέμβριο ότι θα σταματήσει να εκδίδει Schengen visa για Ρώσους και έχει ξεκινήσει να φτιάχνει φράκτη στα σύνορα με τη Ρωσία (δηλαδή με το Καλίνιγκραντ), ενώ η Φινλανδία, η Εσθονία και η Λετονία έχουν ανακοινώσει την ίδια πρόθεση. Επίσης, Πολωνία προειδοποιεί ότι η Ρωσία σκοπεύει να υποκινήσει τη μετακίνηση παράνομων μεταναστών μέσω Λευκορωσίας και εν συνεχεία από το Καλίνιγκραντ (16).
Μόνο η Γερμανία τους άνοιξε την αγκαλιά της. «Οποιοσδήποτε θαρραλέα αντιτάσσεται στο καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν και συνεπώς βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο, μπορεί να κάνει αίτηση ασύλου με λόγω πολιτικής δίωξης» δήλωσε χαρακτηριστικά η Υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας, Nancy Faeser (17). Ο Sergey Lagodinsky, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με το κόμμα των Γερμανών Πρασίνων, ο οποίος έφυγε από τη Ρωσία με την οικογένειά του το 1993, ηγείται μίας προσπάθειας να μπορούν οι Ρώσοι πολιτικοί πρόσφυγες να παίρνουν ανθρωπιστική βίζα στην Ε.Ε. (4).
Ενώ τα Ευρωπαϊκά σύνορα γίνονται πιο σκληρά, χώρες όπως η Γεωργία και το Καζακστάν παλεύουν να διαχειριστούν την εισροή των Ρώσων που δραπετεύουν από την επιστράτευση. Στη Γεωργία, της οποίας το 1.5 των εδαφών τελεί υπό Ρωσική κατοχή, και η οποία υποδέχτηκε εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους άντρες, υπάρχουν πιέσεις να ενταθεί ο έλεγχος των συνόρων (18).
Για τους Ρώσους που θέλουν να φύγουν από τη χώρα τους η κατάσταση γίνεται «κάθε μέρα και πιο δύσκολη» μας εξηγεί ο εξόριστος Ρώσος δημοσιογράφος Andrei Soldatov*. «Δεν είναι μόνο η δυσκολία της μετάβασης, όπου αυτές της μέρες για να πας στην Ευρώπη πρέπει να πετάξεις πρώτα στην Κωνσταντινούπολη, ή, λιγότερο,στο Γερεβάν και οι πτήσεις είναι λίγες και πολύ ακριβές, αλλά και ότι οι Ρώσοι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις πιστωτικές κάρτες τους. Μπορείς να μεταφέρεις μόνο μετρητά, μέχρι 10.000 δολάρια, με τα οποία μπορεί κανείς να ζήσει το πολύ μέχρι τρεις μήνες. Και φυσικά με ρωσικό διαβατήριο δεν μπορείς να ανοίξεις τραπεζικό λογαριασμό.»
Δεδομένου ότι δε διαφαίνεται λήξη του πολέμου στο κοντινό μέλλον και του ότι έχουμε μπροστά μας μία νέα ρωσική επιστράτευση που εικάζεται ότι θα ανακοινωθεί λίγο πριν την άνοιξη, οι εξόριστοι της Ρωσίας ολοένα και θα αυξάνονται. Δεν μπορούμε, για λόγους ανθρωπιστικούς, καθώς και για την επόμενη μέρα της Ρωσίας μετά τον πόλεμο, να μην βρούμε μία λύση για τους εκατοντάδες χιλιάδες αυτούς Ρώσους.
* Η Irina Borogan και ο Andrei Soldatov είναι Ρώσοι ανεξάρτητοι ερευνητικοί δημοσιογράφοι με εξειδίκευση στη ρωσική κατασκοπία και στο στρατό. Είναι ιδρυτές της ιστοσελίδας argentura.ru, συγγραφείς σημαντικών βιβλίων όπως το, “The Compatriots: The Brutal and Chaotic History of Russia’s Exiles, Émigrés, and Agents Abroad” και αρθρογραφούν σε διεθνή έντυπα όπως το Foreign Affairs και το New Yorker. Συνομίλησαν με την Μαριλίζα Αναστασοπούλου και έκαναν σχολιασμό για το συγκεκριμένο άρθρο.
1. https://data.unhcr.org/en/situations/ukraine
2 https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_22_1469
7. https://www.rferl.org/a/russian-emigres-belgrade-ukraine-war/32056264.html
9. https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1372706/poutin-kirysso-meriki-epistratefsi/
11. https://www.newsweek.com/putin-mobilization-backfires-russians-flee-kazakhstan-georgia-eu-1748771
15. https://www.nytimes.com/2022/12/12/world/europe/arctic-norway-russian-spies.html
Πηγή: Liberal.gr/Μαριλίζα Αναστασοπούλου