Από τις διεθνείς σχέσεις στη γεωπολιτική;

Το συμβάν είναι βέβαια αληθινό και λειτουργεί σαν προάγγελος της αυξανόμενης χρήσης του όρου «γεωπολιτική» και άρρηκτα συνδεδεμένων με αυτή όρων. Εικοσάχρονος φοιτητής ρωτά, πριν από περίπου δέκα χρόνια, νεαρό διδάσκοντα στο μάθημα της εισαγωγής στις διεθνείς σχέσεις: «Δε μας μιλήσατε αρκετά για το φαινόμενο του πολέμου και για τη γεωπολιτική». Ο διδάσκων παρέμεινε για λίγο αμήχανος, καθώς συγκέντρωνε τις σημειώσεις παραδόσεων: «Γιατί να μιλήσουμε περισσότερο για τον πόλεμο και τι είναι γεωπολιτική;», για να λάβει την απάντηση: «Σε λίγο καιρό η Ρωσία θα κάνει πόλεμο και η Δύση δεν θα είναι πια ειρηνική».

Ο νεαρός διδάσκων σκέφθηκε – επιπόλαια – ότι ο νεαρός θα ήταν οργανωμένος σε κάποια ακροδεξιά οργάνωση, πιθανότατα κρυφά από τους γονείς του. Ο φιλελεύθερων αντιλήψεων, με κάποιες ήπιες συντηρητικές επιρροές επέστρεψε στο σπίτι του, βέβαιος ότι ο πόλεμος δεν πρόκειται να πλήξει τη Δύση. Έκανε λάθος, ο νεαρός φοιτητής έπεσε μέσα στις προβλέψεις του.

Εδώ και κοντά δέκα μήνες, μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, μια δυτική χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση απέναντι στη Ρωσική Ομοσπονδία και, μαζί με την Ουκρανία, το σύνολο του δυτικού κόσμου παρέχει ποικιλόμορφη βοήθεια στο Κίεβο και υφίσταται οδυνηρές συνέπειες του πολέμου.

Το μεταδιπολικό αφήγημα περί μιας νεοκαντιανής αιώνιας ειρήνης για το δυτικό ημισφαίριο αποτελεί ουσιαστικά παρελθόν, παρά το ότι η Δύση τηρεί την ορθή στάση του σεβασμού στη διεθνή νομιμότητα και στην κυρίαρχη εκδοχή των διεθνών σχέσεων. Κλασικοί γεωπολιτικοί όροι, όπως η «παγκόσμια σκακιέρα» του καθηγητή γεωπολιτικής στο Χάρβαρντ ή οι «σφαίρες επιρροής» του Χάουσχοφερ, χρησιμοποιούνται από όλους μας, από τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ έως τον φιλελεύθερο πρωθυπουργό της χώρας, από τον ανταποκριτή μας στην Κωνσταντινούπολη έως τον αναλυτή των Financial Times.

Λανθασμένα είχαμε πιστέψει ορισμένοι από εμάς ότι η διεθνής πολιτική δεν συνδέεται με τη γεωπολιτική ή ότι αυτή περιορίζεται στη χωρική διάσταση της διεθνούς πολιτικής και της διεθνούς συμπεριφοράς των κρατών.

Η άνοδος της Κίνας, η εμπορική μονομέρεια των Ηνωμένων Πολιτειών, ο ενεργειακός διχασμός της Ευρώπης, ο επεκτατισμός της Ρωσίας, ο πολλαπλασιασμός των κινδύνων της Μεσογείου στη Μέση Ανατολή είναι οι κεντρικοί γεωπολιτικοί παράγοντες που λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψη σε καθημερινή βάση.

Αυτό δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπεται κάθε αναφορά στη φιλελεύθερη παράδοση στις διεθνείς σχέσεις ή ότι οι διεθνείς σχέσεις πρέπει να παραχωρήσουν τη θέση τους στη γεωπολιτική και, αναφερόμενοι στο ενεργειακό, στη γεωοικονομία. Ο πόλεμος και οι ανατροπές υπενθύμισαν ότι η διεθνής συμπεριφορά μας περικλείει και μια σαφή γεωπολιτική συνιστώσα.