Η χρυσοφόρος Κιβωτός

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να προσεγγίσει κάποιος την τρέχουσα αποκάλυψη. Οι ευαισθησίες είναι πολλές και οι λογικές ποικίλλουν. Ο άθεος αναδεικνύει την ποιμαντική φυσιογνωμία της Κιβωτού, η θρησκόληπτη θεούσα των εκκλησιαστικών λειτουργιών δικαιώνεται γιατί «αυτή μας τα ‘λεγε και εμείς δεν την ακούγαμε» και ούτω καθ’ εξής. Κοινωνική πολυπλοκότητα λέγεται αυτό, αλλά δικαστική παραμένει η εξουσία που είναι η μόνη αρμόδια να αποφανθεί.

Αν λοιπόν αληθεύουν οι κατηγορίες, αυτό που συντελείτο, ανάμεσα στα άλλα φρικώδη, στην Κιβωτό είναι η εργασία ύστερου μεταμεσαίωνα επιπέδου Ίλον Μασκ. Αυτός όμως είναι ένας ιδιώτης επιχειρηματίας και το κοινωνικό του μέσο δεν είναι μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση. Και η Κιβωτός είναι μία (ακόμη) ΜΚΟ, όπως με καταστατική εντιμότητα αναφέρεται, ένας «Εθελοντικός Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός Ειδικής Μέριμνας και Προστασίας Μητέρας και Παιδιού».

Επαναλαμβάνεται ότι, αν αληθεύουν οι κατηγορίες, στην Κιβωτό «δεν τους νοιάζει η ηλικία, δουλεύαμε μέσα στον ήλιο», αφηγούνται οι εργαζόμενοι, «μας έδιναν δύο ευρώ την ημέρα, για να φάμε παίρναμε άδεια και μας έλεγαν ότι οι δουλειές είναι υποχρέωσή μας». Βρισκόμαστε, κι αυτό αληθεύει, εν έτει 2022, μιλάμε για μια ΜΚΟ, δηλαδή για την Κοινωνία Πολιτών.

Ο βαθμός φιλελεύθερης αναφοράς είναι σχεδόν απόλυτος, προκειμένου για τον Gellner και τις επεξεργασίες του για τη σύγχρονη κοινωνία πολιτών και τις ενώσεις της, όπως είναι η χρυσοφόρος Κιβωτός.

Και πράγματι, ο Gellner τονίζει πως η κοινωνία πολιτών είναι ένα σύνολο μη κυβερνητικών θεσμών αρκετά ισχυρών ώστε να αντισταθμίζουν το κράτος και χωρίς να το εμποδίζουν να εκπληρώσει το ρόλο του, αλλά και χωρίς να του αφήνουν περιθώρια να κυριαρχήσει και να εκμηδενίσει το υπόλοιπο σώμα του κοινωνικού σχηματισμού. Ο Gellner είναι αναμφίβολα ένας λαμπρός στοχαστής.

Απαραίτητος όμως όρος για την ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών, αυτού του ενδιάμεσου τοπίου μεταξύ κράτους και αγοράς, είναι η φιλελεύθερη αρχή, που νοείται ως ένα επικοινωνιακό πεδίο όπου πραγματώνεται η δημοκρατία. Η αναγκαία προϋπόθεση βέβαια για την ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών και των κιβωτών της είναι θεσμική. Αυτό το προαπαιτούμενο είναι η ύπαρξη θεσμικών εγγυήσεων για την επίλυση των διαφορών, εγγυήσεων που είναι συνδεδεμένες με την ύπαρξη κράτους, δικαίου, νομοθεσίας, πολυκομματισμού, αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης και διακυβέρνησης που λογοδοτεί στους πολίτες της εν λόγω κοινωνίας. Ο Gellner είναι αναμφίβολα ένας λαμπρός φιλελεύθερος στοχαστής.

Εχθροί της κοινωνίας πολιτών καραδοκούν, ελλοχεύουν σε κάθε στιγμή της λειτουργίας της. Μεγαλύτερος εχθρός είναι ο ολοκληρωτισμός, ο κάθε είδους και κάθε μορφής ολοκληρωτισμός. Σε ένα μονοκομματικό καθεστώς, για παράδειγμα, είναι πρακτικά αδύνατον να υπάρξει κοινωνία πολιτών.

Ο ολοκληρωτισμός όμως δεν είναι υποχρεωτικά πολιτικός, διδάσκει ο επίμονος Gellner. Μπορεί να είναι ιδεολογικός, πολιτισμικός, οικονομικός. Στην περίπτωση της Κιβωτού, ο ολοκληρωτισμός είναι, με βάση τις καταγγελίες, προδήλως οικονομικός. Η λογική του κέρδους υπονομεύει τους θεσμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας, επικυριαρχεί η σφαίρα της ολοκληρωτικής οικονομικής λογικής, η Κιβωτός αποδεικνύεται χρυσοφόρος για τη διοίκηση της ΜΚΟ.

Στις δημοκρατίες δεν υπάρχουν βέβαια αδιέξοδα. Πράγματι, δεν υπάρχουν εκλογικά αδιέξοδα. Υπάρχουν όμως κάποια προβλήματα που, από ό,τι φαίνεται, μένουν για καιρό άλυτα. Απλά, ανοιγοκλείνει το καπάκι καμιά φορά και ανάλογα με τις συγκυρίες.