DW: «Ανεπαρκής η δημοκρατία στην Τουρκία»

Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, το κυβερνών AKP, δεν είναι ένα κόμμα που δεν είχε ποτέ μια σημαντική «λέξη» προς την Τουρκία και τον κόσμο. Αν αφήσουμε για λίγο στην άκρη τη συζήτηση για τις πράξεις και τις προθέσεις του: Όταν ήρθε στην εξουσία το 2002, αυτά που είπε το AKP στην Τουρκία και τον κόσμο ήταν ουσιαστικά και σημαντικά, τουλάχιστον επιφανειακά.

Η δύναμη των λόγων του για την Τουρκία προήλθε από τις ελλείψεις του προηγούμενου δημοκρατικού συστήματος. Το AKP υποσχέθηκε πλήρη δημοκρατία στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) αντί της υπάρχουσας ανεπαρκούς δημοκρατίας. Αυτό ήταν σημαντικό όχι μόνο για όσα ειπώθηκαν, αλλά και για τον ομιλητή. Ένα σημαντικό μέρος των ελλείψεων στη δημοκρατία πριν από το ΑΚΡ προήλθε από τις απόψεις εκείνων που κυβερνούσαν το σύστημα σχετικά με τα ισλαμικά και κουρδικά πολιτικά κινήματα και ιδεολογίες. Το ανώτατο δικαστικό σώμα και ο στρατός, που έβλεπαν τους εαυτούς τους ως θεματοφύλακες της δημοκρατίας και του δημοκρατικού συστήματος, παρενέβησαν στις δημοκρατικές διαδικασίες που αποτελούνταν από εκλεγμένους πολιτικούς παράγοντες. Και το κίνητρο αυτών των παρεμβάσεων, και σύμφωνα με κάποιους ισχυρισμούς, το πρόσχημα ήταν γενικά ισλαμικά και κουρδικά κινήματα.

Ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο ήταν πολύ σημαντική η δήλωση του ΑΚΡ για «πλήρη δημοκρατία, φιλελεύθερη ανεξιθρησκεία, δικαιώματα και ελευθερίες, ΕΕ», που προήλθε από την ισλαμιστική πολιτική. Στη συζήτηση, το AKP είχε στόχο να παραποιήσει τους πιο βασικούς ισχυρισμούς του «συστήματος κηδεμονίας» βασίζοντας τα συμφέροντα των υποστηρικτών του στον οικουμενικό νόμο και τα ανθρώπινα δικαιώματα και αρχές που δεν είναι μόνο για αυτό. Με αυτόν τον τρόπο να καταργηθεί το σύστημα κηδεμονίας. Ακόμα κι αν παρέμενε μόνο στο επίπεδο του λόγου, αυτή ήταν μια εξέλιξη ιστορικής σημασίας τόσο όσον αφορά τον στόχο εκσυγχρονισμού δύο αιώνων της Τουρκίας όσο και την εσωτερίκευση του κοσμικού δημοκρατικού συστήματος από το θρησκευτικό και το ισλαμικό τμήμα.

Σύμφωνα με αυτές τις υποσχέσεις, οι θρησκευόμενοι δεν θα νικούσαν και οι κοσμικοί δεν θα έχανε. Θα κέρδιζε η Τουρκία.

Ποια ήταν η υπόσχεση του AKP στον κόσμο;

Αυτό που είπε το AKP στον έξω κόσμο τη δεκαετία του 2000 αντικατόπτριζε μια παρόμοια υπόσχεση win-win και ήταν σημαντικό. Ένα από τα πιο σημαντικά ερωτήματα του παγκόσμιου οικονομικού και πολιτικού συστήματος ήταν πώς οι αναπτυσσόμενες χώρες, ειδικά οι αναδυόμενες δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και η Τουρκία, θα μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερο λόγο στις διεθνείς σχέσεις χωρίς να καταρρεύσουν το σύστημα και να ξεφύγουν από το σύστημα. Πιο συγκεκριμένα, έκαναν κριτική στο σύστημα και διεκδικούσαν εξουσία ως παίκτες μέσα στο σύστημα. Οι κανόνες και η κατανομή ισχύος του τρέχοντος διεθνούς συστήματος, II. Ιδρύθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ο νικητής του πολέμου έδωσε προνόμια στα μεγάλα κράτη. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση του κομμουνιστικού μπλοκ, διαμορφώθηκε εξ ολοκλήρου υπό την ηγεσία των δυτικών καπιταλιστικών δημοκρατιών.

Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα του διεθνούς συστήματος μετά την επίθεση της 9ης Σεπτεμβρίου 2001 ήταν εάν οι χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία και τα ισλαμιστικά πολιτικά κινήματα θα ήταν συμβατά με τη δημοκρατία και εάν θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια σχέση με τη Δύση βασισμένη στη διαπραγμάτευση και όχι στη σύγκρουση.

Ως το κυβερνών κόμμα που προέρχεται από την ισλαμιστική ιδεολογία και εκπροσωπεί την αφοσιωμένη Τουρκία, το AKP προσέφερε απαντήσεις και στα δύο ερωτήματα που έδωσαν στον κόσμο ελπίδα για διάλογο και δημοκρατία, όχι σύγκρουση και αυταρχισμό. Υποστήριξε μια σχέση που βασίζεται στην ενσωμάτωση με τους διεθνείς κανόνες και θεσμούς, την ενεργό δράση και την εποικοδομητική διαπραγμάτευση, λέγοντας ότι ως «συντηρητικό δημοκρατικό» κόμμα, αγκάλιασε τη δημοκρατία «ανελέητα και χωρίς αμφιβολία».

Με άλλα λόγια, όχι μόνο η Τουρκία θα γινόταν πιο δυνατή, αλλά και οι σύμμαχοί της θα κέρδιζαν στον κόσμο.

Τήρησε τις υποσχέσεις του;

Το AKP δεν εκπλήρωσε ή απέτυχε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του και στους δύο τομείς. Αλήθεια: Έχει βιώσει περιόδους προβληματικής και κρίσης με πολλούς παράγοντες της εσωτερικής πολιτικής και έχει αντιμετωπίσει άδικες επιθέσεις, αν και εν μέρει. Όπως η συνταγματική κρίση του 2007. Αλλά οι περισσότερες από αυτές τις κρίσεις δημιουργήθηκαν εν μέρει από τον εαυτό τους. Επιπλέον, ο καθένας τους πρόσφερε την ευκαιρία να φτάσει στην πλήρη δημοκρατία, αν το ήθελε, κάνοντας ειρήνη με τα σκεπτικιστικά τμήματα της κοινωνίας. Για παράδειγμα, μετά το δημοψήφισμα του 2010 και τις εκλογές του 2011, υπήρχαν πολύ λίγα γραφειοκρατικά εμπόδια για τον πλήρη εκδημοκρατισμό. Ίσως η Τουρκία να είχε ακολουθήσει έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο, αν, μετά τις διαδηλώσεις στο Γκεζί του 2013, άπλωνε το χέρι της στη συμφιλίωση και επέλεγε να ακούσει και να ενωθεί αντί να καταπιέζει και να λογοκρίνει. Ομοίως, μετά την κρίση της 17ης-25ης Δεκεμβρίου 2013 -ακόμα και αν συνέχιζε να παλεύει με τον πρώην σύμμαχό του, την κοινότητα Γκιουλέν, την οποία ονόμασε παράλληλο κράτος- όλα θα ήταν διαφορετικά αν είχε εν μέρει αντιμετωπίσει τη διαφθορά και είχε λάβει βοήθεια από την ΕΕ ως προς αυτό. Η απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, από την άλλη πλευρά, πρόσφερε στο AKP τη μεγαλύτερη ευκαιρία να επιλέξει τη δημοκρατία και την κοινή ζωή. Το AKP ήταν άμεσα υπεύθυνο για το πραξικόπημα γιατί, σύμφωνα με τον δικό του ισχυρισμό, οι δράστες του πραξικοπήματος ήταν οι πρώην σύμμαχοί του, τους οποίους είχε τοποθετήσει στον στρατό επί εποχής. Το πιο σημαντικό, μια μεγάλη πλειοψηφία και ένας συνασπισμός, που εκπροσωπούσε όλη την Τουρκία με την αντιπολίτευση και τη δύναμή της, αντιτάχθηκε στο πραξικόπημα. Αν ήθελε, θα είχε κάνει τις μεταρρυθμίσεις που οδήγησαν την Τουρκία στην πλήρη δημοκρατία με τις μεταρρυθμίσεις που υποστηρίζονται από την πλήρη συνεργασία της αντιπολίτευσης, στηριζόμενος σε αυτόν τον συνασπισμό.

Η τελευταία δήλωση του ΑΚΡ «Αιώνας της Τουρκίας» υπόσχεται επίσης εκδημοκρατισμό και ελευθερία έκφρασης. Κατά τη σύλληψη όμως των δημοσιογράφων. Λέγοντας «ελευθερία σε όλες τις γυναίκες χωρίς πέπλο», ενώ δεν υποστηρίζει το σχέδιο νόμου της αντιπολίτευσης, βάζοντας άλλα άρθρα «σχετικά με την οικογένεια» στο προτεινόμενο σύνταγμα.

Στις εξωτερικές σχέσεις, τουλάχιστον στον τομέα της οικονομίας, το AKP φαίνεται ότι κράτησε την υπόσχεσή του προς τον έξω κόσμο, έστω και εν μέρει. Παρ’ όλη τη ρητορική “προκλητική του συστήματος”, η ενσωμάτωση της Τουρκίας στη διεθνή οικονομία βαθύνθηκε κατά την περίοδο του ΑΚΡ. Η Τουρκία, με το ταχέως αυξανόμενο εξωτερικό της έλλειμμα, είναι μια χώρα που φέρνει πολλά στους εμπορικούς εταίρους και τους δανειστές της.

Αλλά και ο λόγος και η πράξη τελειώνουν εδώ.

Είναι δυνατόν να είναι ο αιώνας της Τουρκίας;

Επιπλέον, η λάμψη της λέξης το 2002 έχει φύγει. Ναι, ο Ερντογάν, στη μακρά ομιλία του γεμάτη «εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς», τόνισε ότι ο τουρκικός αιώνας «είναι μια πρόκληση για το παγκόσμιο σύστημα κηδεμονίας» και ότι «θα οδηγήσει στην ανάπτυξη, την ειρήνη και την ευημερία ξεκινώντας από την περιοχή». Πώς θα το κάνει αυτό η Τουρκία υπό τη δική της διοίκηση; Το παράδειγμα που μπορεί να δώσει ως προς αυτό είναι η Αγία Σοφία, «να την ξανανοίξει ως τζαμί». Ποιο είναι το πρόβλημα εδώ; Η Αγία Σοφία ήταν ήδη ανοιχτή στη λατρεία ως τζαμί, αλλά ήταν και μουσείο. Η απόφαση του Ερντογάν ήταν να κλείσει το μουσείο. Άρα, έχει το δικαίωμα η κυβέρνηση να πάρει μια τέτοια απόφαση σε μια κυρίαρχη χώρα; Είναι δύσκολο να πούμε ότι δεν είναι. Αλλά αυτή η απόφαση είναι προς τον κόσμο, από το Κιρκούκ στην Ιερουσαλήμ και στην Αγιόντια στην Ινδία. ή προσφέρει ένα μοντέλο win-win για τη διαχείριση έργων και χώρων στους οποίους ανήκουν διαφορετικές θρησκείες και πολιτισμοί; Οχι. Ούτε ο ένας πολιτισμός θα χάσει ούτε ο άλλος. Κλείνοντας το μουσείο, το AKP έκανε ακριβώς αυτό που κάνουν πολλά άλλα έθνη-κράτη.

Τα παραδείγματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν. Αν είναι δυνατόν να έχουμε έναν «τουρκικό αιώνα» με την έννοια του να είναι ένα θετικό παράδειγμα για τα προβλήματα τόσο του κόσμου όσο και της Τουρκίας όπως η δημοκρατία, η ευημερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα της φύσης, η ειρήνη, η κλιματική κρίση και η ατμομηχανή στην περιοχή της ; Για αυτό, πρέπει να δούμε τις προσπάθειες της αντιπολίτευσης, μια πιθανή αλλαγή στην εξουσία και την ίδια την κοινωνία, όχι το ΑΚΡ και τη Λαϊκή Συμμαχία.