Η Ελλάδα και η Τουρκία οδεύουν προς εκλογές το καλοκαίρι του 2023, αλλά η αυξημένη ένταση θα μπορούσε να προκαλέσει ένα στρατιωτικό επεισόδιο στο Αιγαίο ή την Ανατολική Μεσόγειο. Είναι λοιπόν οι δύο χώρες σε μια πορεία που θα τις φέρει σε πολεμική σύγκρουση;
Ανάλυση του Al Jazeera, από τον δημοσιογράφο Γιάννη Ψαρόπουλο, διερευνά τις σχέσεις των δύο χωρών, την ένταση που επικρατεί και το κατά πόσον είναι διαχειρίσιμη -αλλά βέβαια και που μπορεί να καταλήξει.
![](data:image/svg+xml;charset=utf-8,<svg height="432" width="768" xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" version="1.1"/>)
Η υποψία της Αθήνας
Στην Ελλάδα επικρατεί η υποψία ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, θα επιδιώξει να δημιουργήσει μια κρίση που θα τονώσει τη δημοτικότητά του, η οποία φθίνει έπειτα από 20 χρόνια στην εξουσία και ενόψει της διεκδίκησης μιας νέας πενταετίας στον προεδρικό θώκο.
Μόλις τον Αύγουστο δήλωνε εξάλλου ότι «μπορούμε να έρθουμε ξαφνικά μια νύχτα, αν εσείς οι Έλληνες πάτε πολύ μακριά, τότε το τίμημα θα είναι βαρύ».
Ως το 2021, σχολίασε στο Al Jazeera ο ναύαρχος ε.α. και πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, Αλέξανδρος Διακόπουλος, «υποστήριζα ότι δεν υπήρχε περίπτωση πολέμου. Δεν μπορώ πλέον να το πω αυτό».
Ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα επιλέγει πάντως να κρατά χαμηλούς τους τόνους. «Ως πρεσβεία, έχουμε έναν λογικό διάλογο με τους Έλληνες συναδέλφους μας – μην πιστεύετε αυτά που διαβάζετε στις εφημερίδες!», δήλωσε ο Μπουράκ Οζούγκεργκιν στο Al Jazeera.
«Όλοι προσπαθούμε να μην συμβούν ατυχήματα. Τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα όσο το καλοκαίρι του 2020, αλλά πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί τα πράγματα μπορεί να γίνουν πολύ άσχημα πολύ γρήγορα» πρόσθεσε.
Μια θέση με την οποία φαίνεται να συμφωνεί και ο υφυπουργός Παιδείας και καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, Άγγελος Συρίγος. «Είμαστε στο χαμηλότερο επίπεδο συναγερμού», λέει, αλλά προσθέτει: «Νομίζω ότι η Τουρκία θα επιχειρήσει πολλές παράλληλες κρίσεις», διαβλέποντας μια κρίση στο προσφυγικό την οποία θα ακολουθήσει η παρουσία ενός τουρκικού ερευνητικού σκάφους στην ελληνική ΑΟΖ.
Πριν από δύο χρόνια, υπενθυμίζει το Al Jazeera, οι δύο σύμμαχοι του ΝΑΤΟ σχεδόν ήρθαν σε σύγκρουση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Η Τουρκία έχει δηλώσει ότι δεν θα αποθαρρυνθεί από το να κάνει έρευνες σε περιοχή που η Ελλάδα θεωρεί δικαιοδοσία της και επιδιώκει να μην μείνει στις σεισμικές έρευνες αλλά να προχωρήσει και σε γεωτρήσεις.
«Κοιτάζοντας τη στρατηγική της Τουρκίας το 2019-2021, προσπαθούσαν να μας κάνουν να χρησιμοποιήσουμε βία πρώτοι εμείς. Τώρα η Τουρκία συνειδητοποιεί ότι αυτό δεν θα συμβεί, έτσι εξετάζουν να ασκηθεί χρήση βίας από την τουρκική πλευρά που θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μέσω της παρουσίασης της Ελλάδας ως της δύναμης που κατέχει τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου», λέει ο Αλέξανδρος Διακόπουλος.
Κλιμακώνοντας τις απειλές
Η Τουρκία έχει εξάλλου «αναβαθμίσει» τις απειλές. Άρχισε να αμφισβητεί τις ελληνικές βραχονησίδες το 1996, αλλά πέρυσι άρχισε να αμφισβητεί ανοιχτά την ελληνική κυριαρχία και στα κατοικημένα νησιά στο ανατολικό Αιγαίο.
Τις απειλές του αναβαθμίζει και ο Ερντογάν. Τον Ιούνιο, απαίτησε από την Ελλάδα να σταματήσει να εξοπλίζει τα νησιά του Αιγαίου που υπόκεινται σε «αποστρατικοποιημένο καθεστώς» και να τηρηθούν οι διεθνείς συμφωνίες. Τον Αύγουστο έκανε τις γνωστές δηλώσεις ότι θα έρθουν νύχτα και ότι «τα νησιά που έχετε καταλάβει δεν μας δεσμεύουν, θα κάνουμε ό,τι είναι απαραίτητο όταν έρθει η ώρα».
Από κοντά και ο αρχηγός του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, εταίρος του Ερντογάν στον κυβερνητικό συνασπισμό. Πόζαρε δίπλα σε έναν χάρτη που δείχνει όλα τα νησιά της Ελλάδας στο ανατολικό Αιγαίο και την Κρήτη ως τουρκικό έδαφος. Η Ελλάδα «τα κατέχει παράνομα και άδικα, είναι δικαίωμά μας», δήλωσε και πρόσθεσε: «Οι Έλληνες δεν πρέπει να δοκιμάσουν την υπομονή μας. Αν θέλουν να οδηγηθούν για άλλη μια φορά στη θάλασσα, ας μας το πουν και θα τους πετάξουμε όλους, αν θέλει ο Θεός».
Οι Τούρκοι αναφέρονται βέβαια στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-22 και την Μικρασιατική Καταστροφή μετά την ήττα του ελληνικού στρατού. Και έμμεσα δείχνουν ότι ασφυκτιούν με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 που έδωσε στην Ελλάδα τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και όρισε τι θα ισχύει με τις ελληνικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Τα «κανάλια επικοινωνίας» για τις εντάσεις
Οι ΗΠΑ και η ΕΕ τονίζουν ότι ότι η κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά είναι αδιαμφισβήτητη.
Το Al Jazeera υπενθυμίζει και την ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Κογκρέσο των ΗΠΑ στην οποία ο πρωθυπουργός ανέφερε ότι η Τουρκία θα χρησιμοποιούσε τα αναβαθμισμένα μαχητικά αεροσκάφη F-16 που ζήτησε (αλλά δεν έχει λάβει ακόμη) για να παραβιάσουν τον ελληνικό εναέριο χώρο. «Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το ΝΑΤΟ σε μια εποχή που η εστίασή μας είναι να βοηθήσουμε την Ουκρανία να νικήσει την επιθετικότητα της Ρωσίας, είναι μια άλλη πηγή αστάθειας στη νοτιοανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ. Και σας ζητώ να το λάβετε υπόψη σας όταν λαμβάνετε αποφάσεις αμυντικών προμηθειών σχετικά με την Ανατολική Μεσόγειο».
Υπενθυμίζει και τη πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Άμυνας Ελλάδας και Τουρκίας, Νίκου Παναγιωτόπουλου και Χουλουσί Ακάρ, για 40 λεπτά στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ. Το κλίμα ήταν καλό, ωστόσο αυτά τα κανάλια επικοινωνίας είναι για την εκτόνωση των εντάσεων και όχι για την επίλυση των βαθιών διαφορών ανάμεσα στις δύο χώρες.
Τα βασικά ζητήματα είναι δύο
Το πρώτο είναι τα χωρικά ύδατα. Με την επέκταση στα 12 μίλια, όπως δικαιούται η Ελλάδα, θα μπορούσε να διεκδικήσει άμεση κυριαρχία στο 72% του Αιγαίου. Η Τουρκία δεν διαφωνεί με τα δικαιώματα των νησιών σε χωρικά ύδατα, αλλά αντιτίθεται στα 12 μίλια και έχει απειλήσει την Ελλάδα με πόλεμο δράση εάν ασκήσει τα δικαιώματά της βάσει της UNCLOS.
Ένα δεύτερο ζήτημα αφορά τα κυριαρχικά δικαιώματα για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων πέρα από τα χωρικά ύδατα, στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες. Οι κανόνες της UNCLOS, κατά το δημοσίευμα, απονέμουν στην Ελλάδα 500.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ΑΟΖ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS και διαφωνεί με την πρόβλεψή της για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ για τα νησιά. Το 2019, η Τουρκία υπέγραψε μια συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με τη Λιβύη κόβοντας ένα διάδρομο.
Η ΕΕ κατήγγειλε αυτή τη συμφωνία ως «παράνομη», αλλά η Τουρκία αγνόησε τις καταγγελίες και υπέγραψε συμφωνία «εξερεύνησης και γεώτρησης» με την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στην Τρίπολη της Λιβύης, στέλνοντας το μήνυμα ότι θα στείλει πλοία έρευνας εκεί, προσθέτει το άρθρο.
«Στο Αιγαίο, εάν τα όρια των χωρικών υδάτων επεκταθούν από την Ελλάδα, τότε πραγματικά δεν έχουμε πολλά ανοιχτά ύδατα για να συζητήσουμε – κάτι που κάνει την προσφυγή στα δικαστήρια ουσιαστικά χωρίς νόημα. Η Τουρκία είναι έτοιμη να προσφύγει στα δικαστήρια, αλλά για όλα τα σχετικά ζητήματα», είπε ο Οζουγκέργκιν στο Al Jazeera.
«Δεν νομίζω ότι μπορούμε να πείσουμε ο ένας τον άλλον για τη θέση μας διμερώς», πρόσθεσε. «Πρέπει να πάμε στα δικαστήρια».
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φίλης σχολιάζει σχετικά ότι «η Ελλάδα χρειάζεται μια στρατηγική για την επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια. Πρέπει να είναι μια κλιμακωτή στρατηγική, που θα επιτρέπει στην Ελλάδα να εφαρμόσει το Δίκαιο της Θάλασσας αντί απλώς να το επικαλείται».
Το δημοσίευμα υπενθυμίζει το 2020 η Ελλάδα προχώρησε στην επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια στο Ιόνιο, «στο απόγειο της τελευταίας της κρίσης με την Τουρκία». Τότε -σημειώνεται- ότι ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας είπε ότι τα χωρικά ύδατα ανοιχτά της Κρήτης θα είναι τα επόμενα που θα επεκταθούν. Μια άλλη κρίση, σχολιάζει το Al Jazeera, θα μπορούσε να είναι αυτό που περιμένει η Ελλάδα για να κάνει αυτή την κίνηση.