Σύγχρονος πατριωτισμός και οικονομική ανάπτυξη

Πολλοί διεθνείς αναλυτές διαπιστώνουν την ενίσχυση της οικονομικής ισχύος της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Πολωνία, Ουκρανία, Λιθουανία, Λευκορωσία επαινούνται για τις οικονομικές τους επιδόσεις, αν και παραλείπεται συχνά η αναφορά στο στοιχείο της πατρίδας, όπως τόνισε σε πρόσφατη παρέμβασή του ο Φράνσις Φουκουγιάμα, χωρίς τις συνήθεις εθνικιστικές εξαλλοσύνες.

Από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα, μεταξύ της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας, συνυπήρχαν 8 εκατομμύρια Λιθουανοί, Πολωνοί, Λευκορώσοι και Ουκρανοί.

Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού των χωρών αυτών εργαζόταν στη γεωργία. Από αυτά τα εδάφη εξήχθησαν τεράστιες ποσότητες δημητριακών προς την Δυτική Ευρώπη, όπου πουλήθηκαν μετά την ανακάλυψη της Αμερικής και στην αρχή του αποικισμού της, σε υψηλές τιμές, εξασφαλίζοντας στη χώρα ένα κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου το μισό από αυτό της Ολλανδίας, την κατεξοχήν χώρα άνθησης των εμπορικών δραστηριοτήτων.

Μετά τις απεξαρτήσεις από τα απολυταρχικά δεσμά του παρελθόντος, τα έθνη αυτά έχουν πλέον τα δικά τους ξεχωριστά κράτη, που κατοικούνται από περισσότερους από 90 εκατομμύρια ανθρώπους. Η ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας έδωσε την δυνατότητα τόσο να ενισχύσουν την ανεξαρτησία τους από την ρωσική επεκτατικότητα, όσο και να επιτύχουν ένα σχετικά υψηλό επίπεδο ευημερίας. Ωστόσο, το επί του παρόντος παρατηρούμενο επίπεδο ανταλλαγών μεταξύ τους απέχει πολύ από το φυσικό του βέλτιστο.

Βέβαια, σε έναν φανταστικό εμπορικό κόσμο χωρίς σύνορα, η οικονομική συνεργασία τίθεται σε κίνηση αποκλειστικά και μόνον από τις εταιρείες. Στον πραγματικό κόσμο, όμως, διαμορφώνεται κυρίως από κράτη και κυβερνήσεις, που είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη των εθνικών υποδομών με την ευρεία έννοια ( δρόμοι, αεροδρόμια, λιμάνια κ.λπ.).  Εάν οι κυβερνήσεις θέλουν να τονώσουν τη μεταξύ τους συνεργασία, συμφωνούν σε έργα που θα υλοποιηθούν σε συμφωνία με τους γείτονές τους και λαμβάνουν υπ’ όψη τις αμοιβαίες ανάγκες τους.

Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα η Ουκρανία, είναι πραγματικά εύφορες περιοχές. Όντας αντιμέτωποι με τις ρωσικές βόμβες που πέφτουν στο ουκρανικό έδαφος, οι κάτοικοι της Ουκρανίας φοβούνται την έλλειψη δημητριακών ή ηλιέλαιου. Βέβαια, ο πόλεμος δεν θα κρατήσει για πάντα και οι τεράστιες αγροτικές εκτάσεις θα αξιοποιηθούν και πάλι. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι η σύγχρονη γεωργία πρέπει να είναι, επίσης, αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον και να υποστηρίζεται από έρευνα, καινοτομία και ποιοτική κατάρτιση. Το πεδίο της συνεργασίας που διανοίγεται είναι προφανές και, ήδη, πολωνικά, λιθουανικά και ουκρανικά πανεπιστήμια κινούνται προς την κατεύθυνση αυτή, γιατί αυτές οι χώρες αποδίδουν μεγάλη σημασία στην ποιότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων, βασίζονται στο ανθρώπινο κεφάλαιο και επενδύουν στη νεανική επιχειρηματικότητα.

Εντούτοις, η αναφορά στην εθνική ταυτότητα είναι εξίσου σημαντική και ο Φουκουγιάμα δεν αστοχεί όταν μας καλεί να την συνυπολογίζουμε στις προσεγγίσεις μας. Κι η οικονομική επιστήμη μάς πληροφορεί ότι το 65% του εισοδήματός μας το χρωστάμε ακόμη στο μέρος, όπου γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε. Προφανώς, αυτό δημιουργεί ένα ισχυρό ερέθισμα υπέρ της μετανάστευσης, το οποίο παρατηρείται σήμερα ιδιαίτερα στους κατοίκους της Αφρικής. Η πατριωτική αναφορά κάνει τους ανθρώπους υπομονετικούς, έτοιμους να αναπτυχθούν μέσα στην την κοινότητά τους ή, μετά από μια περίοδο παραμονής στο εξωτερικό, να επιστρέψουν για να μεταφέρουν κεφάλαιο, εργασία και επιχειρηματικότητα ζωής στην ανάπτυξη της γης τους. Πρόκειται για έναν πολιτισμικό παράγοντα, που αναφέρεται στον καλώς εννοούμενο πατριωτισμό, χωρίς εθνικιστικές εξάρσεις και πατριδοκαπηλίες, ο οποίος αποδεικνύεται στην πράξη ότι λειτουργεί ως ένας σημαντικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης.