Τώρα που πέρασε η εθνική επέτειος της 28 ης Οκτωβρίου είναι χρήσιμο να πούμε μερικά πράγματα για ορισμένες αναλογίες που είχε εκείνη η περίοδος, όταν ο Μεταξάς είπε το «Όχι», με τη σημερινή, σε ό,τι αφορά επιλογές οι οποίες τότε αποδείχθηκαν καθοριστικές και το ίδιο θα αποδειχθούν και σήμερα.
Υπάρχουν βέβαια διαφορές σε διάφορα επίπεδα, από το πως ήταν η Ελλάδα και η Ευρώπη και τα πολιτικά ήθη της εποχής στη χώρα μας και διεθνώς, μέχρι την ιστορική φάση καθαυτή καθώς η Γηραιά Ήπειρος και ο κόσμος είχαν ήδη μπει σε έναν δεύτερο μεγάλο πόλεμο, με τους ίδιους βασικούς πρωταγωνιστές, σε λιγότερο από μία εικοσαετία.
Η Ελλάδα στη σημερινή συγκυρία εν μέσω ανακατατάξεων στο διεθνές σύστημα οι οποίες είναι δομικές και θα διαμορφώσουν το παγκόσμιο σκηνικό για τις επόμενες δεκαετίες έχει επιλέξει να συμμετάσχει σε έναν από τους δύο αναδυόμενους άξονες και μάλιστα σε ένα ρόλο ο οποίος γεωγραφικά ως συνδετικός και στρατηγικός χώρος και γεωπολιτικά λόγω μίας σειράς ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, δεν είναι διόλου αδιάφορος, κάθε άλλο.
Εξάλλου μία χώρα με την οποία συνάπτουν αμυντικές ή ευρύτερες συμφωνίες και μάλιστα κάποιες στρατηγικού χαρακτήρα δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία, τα ΗΑΕ, το Ισραήλ η Αίγυπτος, οσονούπω η Σαουδική Αραβία και η Ινδία, πόσο αδιάφορη μπορεί να είναι; Η Ελλάδα, όπως μαρτυρούν οι μέχρι τώρα και οι σχεδιαζόμενες κινήσεις, στο πλαίσιο της εν εξελίξει διαμόρφωσης δύο άτυπων και ρευστών εισέτι στρατοπέδων αλλά με εμφανή ήδη την εκατέρωθεν έστω χαλαρή σύμπηξη, επιλέγει εκείνο που είχε επιλέξει και στους δύο ΠαγκοσμίουςΠολέμους και στον Ψυχρό: Αυτό που με βάση τη γενική γεωπολιτική θεώρηση ονομάζεται των «θαλασσίων δυνάμεων» στο οποίο δεσπόζουν οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Βρετανία και συμμετέχουν και άλλες, όχι μόνο ευρωπαϊκές χώρες, όπως αυτές που προαναφέρθηκαν.
Για μία ακόμα φορά η Ελλάδα δεν επέλεξε το αντίπαλο στρατόπεδο, αυτό των «χερσαίων δυνάμεων» στο οποίο στην εποχή μας κυριαρχούν η Κίνα και η Ρωσία – με όλες τις αντιθέσεις και ανταγωνισμούς που υφίστανται μεταξύ τους-, οι οποίες αφενός με τη γεωπολιτική τους βαρύτητα ελκύουν και άλλα κράτη της ασιατικής χερσαίας μάζας (υπάρχουν και ευρωπαϊκές επαμφοτερίζουσες δυνάμεις όπως η Γερμανία) , αφετέρου όλες αυτές τις χώρες ενώνει η αντιδυτική τους και κυρίως η αντι-αμερικανική τους θέση και στάση.
Η σύνθεση των δύο στρατοπέδων μπορεί ιστορικά να μεταβάλλεται εν μέρει με την προσθήκη, αποχώρηση ή «μεταγραφή» κρατών, αλλά το γενικό πλαίσιο και οι βασικοί πρωταγωνιστές παραμένουν. Αυτή την επιλογή είχε κάνει και ο Ιωάννης Μεταξάς το 1940 και εξάλλου όπως δήλωνε ο ίδιος ακολουθούσε «την πολιτική του αείμνηστου Ελευθέριου Βενιζέλου».
Δύο ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου, στις 30 Οκτωβρίου 1940 καλεί σε απόρρητη ενημέρωση, στο υπόγειο του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετάνια όπου ήταν το Αρχηγείο, τους διευθυντές και αρχισυντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων προκειμένου να τους ενημερώσει για τους λόγους που πήρε την απόφαση να συνταχθεί με τους Συμμάχους, με τις «ναυτικές δυνάμεις».
Στα αποσπάσματα από την ομιλία του που ακολουθούν αποτυπώνεται καθαρά το γεωπολιτικό σκεπτικό του Μεταξά ο οποίος προεξοφλεί μετά βεβαιότητας την ήττα του Άξονα, όπως επίσης επιβεβαιώνεται η διαχρονική επιδίωξη της Γερμανίας να διαμελίσει την Ελλάδα ακόμα και στην περίπτωση που συντασσόταν μαζί της στον πόλεμο! Εν ολίγοις, επιβεβαιώνονται οι γεωπολιτικές σταθερές οι οποίες οριοθετούν τα διαχρονικά εθνικά συμφέροντα και επιβάλλουν το πλαίσιο αποφάσεων των κρατών που επηρεάζονται «Από τον περασμένο Μάιο είπα καθαρά στον κ. Γκράτσι ότι αν προσεβαλλόμεθα εις τα εθνικά κυριαρχικά μας δικαιώματα, θα ανθιστάμεθα αντί πάσης θυσίας και δι’ όλων των μέσων(…)Ομολογώ ότι εμπρός εις την φοβεράν ευθύνην της αναμίξεως της Ελλάδος εις τέτοιον μάλιστα πόλεμον, έκρινα πώς καθήκον μου ήτο να δω εάν θα ήτο δυνατόν να προφυλάξω τοv τόπον από αυτόν έστω και δια παντός τρόπου, ο οποίος όμως θα συμβιβάζετο με τα γενικώτερα συμφέροντα του Έθνους. Εις σχετικάς βολιδοσκοπήσεις προς την κατευθυνσιν τον Άξονος μου έδόθη να εννοήσω σαφώς ότι μόνη λύσις θα μπορούσε να είναι μία εκουσία προσχώρησιν της Ελλάδος εις την «Νέαν Τάξιν» (…). Συγχρόνως όμως μου εδόθη να εννοήσω ότι η ένταξις εις την Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικήν άρσιν όλων των παλαιών διαφορών με τους γείτονάς μας, και ναι μεν αυτό θα συνεπήγετο φυσικά θυσίας τινάς δια την Ελλάδα, αλλά αι θυσίαι θα έπρεπε να θεωρηθούν απολύτως «ασήμαντοι» εμπρός εις τα «οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα» τα οποία θα είχεν δια την Ελλάδα ή Νέα Τάξις εις την Ευρώπην και εις την Βαλκανικήν. Φυσικά με πάσαν περίσκεψιν και ανεπισήμως επεδίωξα δι’ όλων των μέσων να κατατοπισθώ συγκεκριμένως ποίαι θα ήσαν αι θυσίαι αυταί, με τας οποίας η Ελλάς θα έπρεπε να πληρώση την ατίμωσιν της εξ ιδίας θελήσεως προσφοράς της να υπαχθή υπό την Νέαν Τάξιν(…)Όταν επέμεινα να κατατοπισθώ, πόσον επί τέλους θα μπορουσε να είναι αύτο το έλάχιστον τελικώς, μάς εδόθη να καταλάβωμεν ότι τούτο συνίστατο εις μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς την Βουλγαρίαν ανατολικώς μέχρι Δεδεαγάτς . Δηλαδή θα έπρεπε δια να αποφύγωμεν τov πόλεμον, να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν την τιμήν… με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς ακρωτηριασμόν από την Ιταλίαν και του αριστερού προς ακρωτηριασμόν από την Βουλγαρίαν.
Φυσικά δεν ήτo δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν οι Άγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το δίκαιόν των. Κυρίαρχοι πάντοτε της θαλάσσης δεν θα παρέλειπον, υπερασπίζοντες πλέον τον εαυτόν των, έπειτα από μίαν τοιαύτην αυτοδούλωσιν της Ελλάδος εις τους εχθρούς των να καταλάβουν την Κρήτην και τας άλλας νήσους μας τουλάχιστον(…)πιστεύω ακράδαντα ότι τελικώς η νίκη θα είναι με το μέρος μας. Γιατί οι Γερμανοί δεν θα νικήσουν. Δεν μπορεί να νικήσουν. Υπάρχουν πολλά εμπόδια. Η Ελλάς είναι αποφασισμένη να μη προκαλέση, μεν, με κανένα τρόπο κανένα, αλλά και με κανένα τρόπο να μη υποκύψη. Προ παντός είναι αποφασισμένη να υπερασπίση τα εδάφη της, έστω και αν πρόκειται να πέση (…)Ο καιρός όμως δεν δουλεύει για τον Άξονα. Δουλεύει για τους αντιπάλους του. Τέλος δια την Γερμανίαν η νίκη θα ήτο εν πάση περιπτώσει δυνατή μόνο με κοσμοκρατορίαν. Αλλ’ η κοσμοκρατορία δια την Γερμανίαν κατέστη οριστικά αδύνατος. στην Δουνκέρκη. Ο πόλεμος δια τον Άξονα έχει χαθή, από την στιγμήν που η Αγγλία διεκήρυξε: «Θα πολεμήσωμεν έστω και μόνον εις το νησί μας και πέραν των θαλασσών, θα πολεμήσωμεν μέχρι της νίκης» . Αλλά επί πλέον και ημείς οι Έλληνες πρέπει να γνωρίζωμεν ότι δεν πολεμούμεν μόνον δια την νίκην, αλλά και δια την δόξαν .(…) όπως επαρκώς σας εξήγησα, ετήρησα μέχρι σήμερον την πολιτικήν του αειμνήστου Βασιλέως Κωνσταντίνου, δηλαδή την πολιτικήν της αυστηράς ουδετερότητος. Έκαμα το παν δια να κρατήσω την Ελλάδα μακράν της συγκρούσεως των μεγάλων κολοσσών. Ήδη μετά την άδικον επίθεσιν της Ιταλίας, η πολιτική την οποίαν ακολουθώ είναι η πολιτική του αειμνήστου Βενιζέλου. Διότι είναι η πολιτική του συνταυτισμού της Ελλάδος με την τύχην της δυνάμεως, δια την οποίαν η θάλασσα είναι ανέκαθεν όπως και δια την Ελλάδα, όχι το εμπόδιον που χωρίζει αλλά η υγρά λεωφόρος που συνδέει(…)Θα είναι νίκη του Αγγλοσαξωνικού κόσμου, απέναντι του οποίου η Γερμανία, η οποία αφού έως τώρα δεν ηδυνήθη να επιτύχηοριστικόν αποτέλεσμα, είναι καταδικασμένη να συντριβή. Διότι από τώρα και πέρα ο ορίζων δεν πρέπει να θεωρήται δια τον Άξονα ανέφελος ούτε προς Ανατολάς και η Ανατολή είναι πάντοτε μυστηριώδης. Πάντοτε ήτο, αλλά σήμερον υπέρ ποτέ είναι γεμάτη απρόοπτα και μυστήριο. Τελικώς λοιπόν θα νικήσωμεν(…)Η Ελλάς δεν πολεμά δια την νίκην. Πολεμά δια την Δόξαν. Και δια την τιμήν της. Έχει υποχρέωσιν προς τον εαυτόν της να μείνη αξία της ιστορίας της9…)Ξέρω με βεβαιότητα ότι από την φοβεράν αυτήν δοκιμασίαν η Ελλάς θα υποφέρη. Ξέρω όμως επίσης με βεβαιότητα ότι τελικώς θα εξέλθη όχι μόνον ένδοξος αλλά και μεγαλύτερη.»