23 Ιουλίου 1974: Η μέρα που κατέρρευσε η Χούντα

Στις 23 Ιουλίου 1974 η επτάχρονη δικτατορία της 21ης Απριλίου, υπό το βάρος της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, κατέρρευσε. Οι στρατιωτικοί παρέδωσαν την εξουσία στους πολιτικούς και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός της χώρας, επικεφαλής της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας» τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου. Από την ημέρα αυτή αρχίζει η εποχή της «Μεταπολίτευσης».

23 Ιουλίου 1974: Τι προηγήθηκε

Η γενική επιστράτευση που κηρύχτηκε στις 21 Ιουλίου, μία ημέρα μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ήταν χαώδης και ανοργάνωτη και κατέδειξε την τραγική κατάσταση που βρισκόταν ο Ελληνικός Στρατός, μετά από επτά χρόνια δικτατορίας. Η κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου, που ήταν υποχείριο του «αόρατου δικτάτορα» Δημητρίου Ιωαννίδη, ήταν ανίκανη να πάρει σοβαρές αποφάσεις. Έτσι, η προσφυγή στους πολιτικούς ήταν μονόδρομος για τη στρατιωτική ηγεσία της χώρας.

Το πρωί της 23ης Ιουλίου, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Γρηγόριος Μπονάνος και οι αρχηγοί του Στρατού, αντιστράτηγος Ανδρέας Γαλατσάνος, Ναυτικού, αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης και Αεροπορίας, αντιπτέραρχος Αλέξανδρος Παπανικολάου, σε σύσκεψη με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη διατύπωσαν την άποψη ότι είναι επιτακτική ανάγκη η ανάθεση της διακυβέρνησης της χώρας στους πολιτικούς. Στη συνέχεια, ο Γκιζίκης κάλεσε τον Ιωαννίδη και του ανακοίνωσε την απόφαση της ηγεσίας του στρατεύματος, χωρίς αυτός να αντιδράσει.

Στις 2 μετά το μεσημέρι κλήθηκαν σε σύσκεψη από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σημαίνουσες πολιτικές προσωπικότητες της προδικτατορικής περιόδου. Στη σύσκεψη συμμετείχαν οι αρχηγοί των δύο μεγαλυτέρων κομμάτων Παναγιώτης Κανελλόπουλοςτης ΕΡΕ και Γεώργιος Μαύρος της «Ενώσεως Κέντρου», καθώς και οι Ευάγγελος Αβέρωφ, Σπύρος Μαρκεζίνης, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, Στέφανος Στεφανόπουλος, Πέτρος Γαρουφαλλιάς και Ξενοφών Ζολώτας. Η δικτατορία της 21ης Απριλίου είχε ήδη καταρρεύσει.

23 Ιουλίου 1974: Η άφιξη Καραμανλή στο αεροδρόμιο του Ελληνικού

Στη σύσκεψη αποφασίστηκε ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης υπό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, ο οποίος έλαβε προθεσμία έως τις 8 το βράδυ να ανακοινώσει τη σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου. Εν τω μεταξύ, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, που προέκρινε τη λύση Καραμανλή, ήλθε σε επαφή με τον πρώην πρωθυπουργό, που ζούσε αυτοεξόριστος στο Παρίσι από το 1963, και του ζήτησε να επιστρέψει το ταχύτερο δυνατό στην Ελλάδα. Στις 6:30 το απόγευμα, ο Αβέρωφ, με υπόδειξη του Γκιζίκη, τηλεφώνησε στον Κανελλόπουλο και του ανακοίνωσε την άρση της εντολής που του είχε ανατεθεί.

Στις 8 το βράδυ επαναλήφθηκε η σύσκεψη με τους πολιτικούς αρχηγούς και επικυρώθηκε η απόφαση για την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ντ’ Εστέν διέθεσε πάραυτα το προσωπικό του αεροπλάνο για την άμεση επιστροφή του Καραμανλή, ο οποίος αφίχθη στο αεροδρόμιο του Ελληνικού στις 2 το πρωί της 24ης Ιουλίου κι έγινε δεκτός από ένα τεράστιο πλήθος πολιτών, που τον χαιρετούσε κυριολεκτικά ως ελευθερωτή. Στις 4 το πρωί, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σεραφείμ, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, στρατηγού Φαίδωνα Γκιζίκη.

Το μεσημέρι της ίδιας μέρας ορκίστηκε το πρώτο κλιμάκιο της κυβέρνησής του, αποτελούμενο από πολιτικά πρόσωπα της δεξιάς και του κέντρου. Ο Καραμανλής δίσταζε να συμπεριλάβει στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» πολιτικούς της Αριστεράς, για να μην προκαλέσει τους σκληροπυρηνικούς χουντικούς, που κατείχαν ακόμα καίρια πόστα στον κρατικό μηχανισμό. Στις 26 Ιουλίου συμπληρώθηκε η σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου, με την ορκωμοσία του δευτέρου κλιμακίου της κυβέρνησης.

Αμέσως μετά ανακοινώθηκαν τα πρώτα μέτρα για την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος: κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, απόλυση όλων των κρατουμένων, αμνήστευση όλων των πολιτικών αδικημάτων και απόδοση της ιθαγένειας στους πολίτες από τους οποίους την είχε στερήσει η δικτατορία του 1967.

Στις άμεσες επιδιώξεις της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας συμπεριλαμβάνονταν η αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας και η διαμόρφωση κλίματος εθνικής ενότητας, η αποδιοργάνωση του πλέγματος εξουσίας της δικτατορίας και η αποκατάσταση του πολιτικού ελέγχου στο στράτευμα, η προετοιμασία για τη διενέργεια εκλογών και η αντιμετώπιση της κρίσης στην Κύπρο.

Η σύνθεση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας

• «Πρωθυπουργός» – («Πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου»): Κωνσταντίνος Καραμανλής – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» : Γεώργιος Ράλλης – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» : Παναγιώτης Λαμπρίας – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» : Ιωάννης Μπούτος – (Ε.Ρ.Ε)
• «Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης» : Γεώργιος Μαύρος – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υπουργός Συντονισμού και Προγραμματισμού» : Ξενοφών Ζολώτας – (ανεξάρτητος)
• «Υφυπουργός Συντονισμού και Προγραμματισμού» : Ευάγγελος Δεβλέτογλου – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Εξωτερικών» : Γεώργιος Μαύρος
• «Υφυπουργός Εξωτερικών» : Δημήτριος Μπίτσιος (από 3 Αυγούστου 1974) – (ανεξάρτητος)
• «Υπουργός Εθνικής Αμύνης» : Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσας – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» : Ιωάννης Κατσαδήμας (από 28 Αυγούστου 1974) – (ανεξάρτητος)
• «Υπουργός Εσωτερικών» : Γεώργιος Ράλλης – αντικαταστάθηκε στις 26 Ιουλίου από τον Χριστόφορο Στράτο – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υφυπουργός Εσωτερικών» : Ιωάννης Βαρβιτσιώτης – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Δικαιοσύνης» : Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Δημοσίας Τάξεως»: Σόλων Γκίκας – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών»: Κωνσταντίνος Τσάτσος – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υφυπουργός Πολιτισμού και Επιστημών»: Βασίλειος Βασιλείου (από 28 Αυγούστου 1974) – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»: Νικόλαος Λούρος – (ανεξάρτητος)
• «Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»: Δημήτριος Θ. Τσάτσος – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»: Κωνσταντίνος Αποσκίτης – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Οικονομικών»:Γιάγκος Πεσμαζόγλου – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υφυπουργός Οικονομικών»: Γεώργιος Λιανόπουλος – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Γεωργίας» : Δημήτριος Παπασπύρου – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υφυπουργός Γεωργίας»: Γεώργιος Παπαγιαβής – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υπουργός Βιομηχανίας (και Ενέργειας)» : Χαράλαμπος Πρωτόπαπας – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υφυπουργός Βιομηχανίας (και Ενέργειας)» : Αθανάσιος Ταλιαδούρος – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Εμπορίου»: Αθανάσιος Κανελλόπουλος – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υφυπουργός Εμπορίου»: Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Απασχολήσεως» : Κωνσταντίνος Λάσκαρης – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Ανδρέας Κοκκέβης – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Αθανάσιος Τσαλδάρης – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Δημοσίων Έργων»: Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης – (Ένωσις Κέντρου}
• «Υφυπουργός Δημοσίων Έργων»: Κωνσταντίνος Ν. Αλαβάνος – (ανεξάρτητος)
• «Υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών» : Γεώργιος Μυλωνάς (πολιτικός) – (ανεξάρτητος)
• «Υφυπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών» : Εμμανουήλ Β. Κεφαλογιάννης – (Ε.Ρ.Ε)
• «Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας» : Ιωάννης Μηναίος – (ανεξάρτητος)