Πανδημίες: Αυτή είναι η ιστορία τους

Όσο οι άνθρωποι εξαπλώνονται στον πλανήτη τόσο εξαπλώνονται και οι διάφορες ασθένειες και λοιμώξεις. Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, τα κρούσματα ιών είναι σχεδόν συνεχή, αλλά δεν φτάνει κάθε εστία μόλυνσης σε επίπεδο πανδημίας, όπως έχει συμβεί με τον κορωνοϊό. H παρακάτω απεικόνιση περιγράφει μερικές από τις πιο θανατηφόρες πανδημίες στην ιστορία της ανθρωπότητας, από την πανώλη του Αντωνίνου έως τον COVID-19.

Οι ασθένειες έχουν μολύνει την ανθρωπότητα από τις πρώτες της μέρες. Ωστόσο, η έκταση και η εξάπλωση των ασθενειών αυξήθηκε δραματικά όταν μετατοπίστηκε στις αγροτικές κοινωνίες. Σύμφωνα με άρθρο του δημοσιογράφου Νίκολας Λεπάν πριν από λίγες ημέρες, στην ιστοσελίδα visualcapitalist.com μια από τις αιτίες που εξάπλωσαν αλλά και επιτάχυναν τις οποιεσδήποτε επιδημίες είναι το εμπόριο, το οποίο δημιούργησε νέες ευκαιρίες αλλά ήταν και το μέσο για την αλληλεπίδραση ανθρώπων και ζώων.

Η ελονοσία, η φυματίωση, η λέπρα, η γρίπη, η ευλογιά και άλλες τόσες, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια αυτών των πρώτων ετών μεγάλης αλληλεπίδρασης των πληθυσμών . Όσο πιο «πολιτισμένοι» γίνονταν οι άνθρωποι – όσο μεγάλωναν οι πόλεις, όσο αυξάνονταν οι εμπορικές οδοί και η επαφή με διαφορετικούς πληθυσμούς ανθρώπων, ζώων και οικοσυστημάτων – τόσο πιο συχνά ξεσπούσαν πανδημίες.

Πανδημίες: Εδώ είναι μερικές από τις μεγάλες πανδημίες που έχουν συμβεί με την πάροδο του χρόνου

Παρά την επιμονή των ασθενειών και των πανδημιών καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας, υπάρχει μια σταθερή τάση με την πάροδο του χρόνου – μια σταδιακή μείωση του ποσοστού θνησιμότητας. Οι βελτιώσεις της υγειονομικής περίθαλψης και η κατανόηση των παραγόντων που επωάζουν τις πανδημίες υπήρξαν ισχυρά εργαλεία για τον μετριασμό των επιπτώσεών τους.

Πανδημίες: Η οργή των Θεών

Σε πολλές αρχαίες κοινωνίες, οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα πνεύματα και οι θεοί προκάλεσαν ασθένεια και καταστροφή σε όσους τους εξόργιζαν. Αυτή η αντιεπιστημονική αντίληψη οδήγησε συχνά σε καταστροφικές κινήσεις που οδήγησαν σε θάνατο χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια ανθρώπους.

Στην περίπτωση της πανώλης του Ιουστινιανού, ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος της Καισάρειας εντοπίζει την προέλευση της πανώλης (βακτηρίδια Yersinia pestis) στην Κίνα και τη βορειοανατολική Ινδία, μέσω χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών οδών προς την Αίγυπτο και έτσι εισήλθε στη βυζαντινή αυτοκρατορία μέσω των λιμένων της Μεσογείου. Παρά την προφανή γνώση του για τον ρόλο της γεωγραφίας και του εμπορίου, που έπαιξε σε αυτή την εξάπλωση, ο Προκόπιος έριξε την ευθύνη για το ξέσπασμα στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, αποκαλώντας τον, είτε διάβολο είτε επικαλούμενος την τιμωρία του Θεού για τους κακούς τρόπους του.

Κάποιοι ιστορικοί διαπίστωσαν ότι το γεγονός αυτό θα μπορούσε να έχει επισπεύσει τις προσπάθειες του αυτοκράτορα Ιουστινιανού για την επανένωση των δυτικών και ανατολικών υπολειμμάτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έτσι σήμανε την αρχή του Μεσαίωνα. Ευτυχώς, η κατανόηση της ανθρωπότητας για τις αιτίες των ασθενειών έχει βελτιωθεί και αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια δραστική βελτίωση στην ανταπόκριση στις σύγχρονες πανδημίες, αν και ακόμα αργή και ελλιπής.

Εισαγόμενες Ασθένειες

Η πρακτική της καραντίνας ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, σε μια προσπάθεια να προστατευθούν οι παράκτιες πόλεις από επιδημικές παθήσεις. Οι αρχές του λιμένα της Βενετίας απαιτούσαν τα πλοία που φθάνουν στη πόλη από «μολυσμένα λιμάνια» να είναι αγκυροβολημένα για 40 ημέρες πριν μπουν στο λιμάνι – η λέξη καραντίνα προέρχεται από την ιταλική φράση «quaranta giorni», δηλαδή 40 ημέρες. Μία από τις πρώτες περιπτώσεις, όπου η αναθρωπότητα στηρίχθηκε στη γεωγραφία και τη στατιστική ανάλυση ήταν στα μέσα του 19ου αιώνα, στο Λονδίνο, κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας χολέρας. Το 1854, ο Δρ. Τζον Σνόου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χολέρα εξαπλώθηκε μέσω μολυσμένων νερών και αποφάσισε να εμφανίσει δεδομένα θνησιμότητας ανά γειτονιά απευθείας σε χάρτη.

Αυτή η μέθοδος αποκάλυψε ένα σύνολο περιπτώσεων γύρω από μια συγκεκριμένη αντλία από την οποία οι άνθρωποι συνήθιζαν να αντλούν το νερό τους. Ενώ οι αλληλεπιδράσεις που δημιουργούνται μέσω του εμπορίου και της αστικής ζωής διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο για την ανθρωπότητα, αποτελούν επίσης τον παθογόνο χαρακτήρα συγκεκριμένων ασθενειών που υποδεικνύουν την τροχιά μιας πανδημίας.

Παρακολούθηση της μολυσματικότητας

Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ένα βασικό μέτρο για την παρακολούθηση της μολυσματικότητας μιας ασθένειας που ονομάζεται αριθμός αναπαραγωγής – επίσης γνωστός ως R0. Ο αριθμός αυτός μας λέει πόσους ευπαθείς ανθρώπους, κατά μέσο όρο, θα μολύνει κάθε άρρωστος με τη σειρά του. Η ιλαρά βρίσκεται στην κορυφή της λίστας, καθώς είναι η πιο μολυσματική με μια κλίμακα R0 12-18. Αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο μπορεί να μολύνει, κατά μέσο όρο, 12 έως 18 άτομα σε μη εμβολιασμένο πληθυσμό.

Ενώ η ιλαρά μπορεί να είναι η πιο μολυσματική, οι προσπάθειες εμβολιασμού και η «ανοσία της αγέλης» μπορούν να περιορίσουν την εξάπλωσή της. Όσο περισσότεροι άνθρωποι είναι ανοσοποιημένοι σε μια ασθένεια, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να πολλαπλασιαστούν, καθιστώντας τους εμβολιασμούς κρίσιμους για την αποτροπή της αναζωπύρωσης γνωστών και αντιμετωπίσιμων ασθενειών.

Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε και να προβλέψουμε τον πραγματικό αντίκτυπο του COVID-19, καθώς η εξάπλωσή του συνεχίζεται και οι ερευνητές εξακολουθούν ακόμα, να μαθαίνουν για τον κορωνοϊό.

Η αστικοποίηση και η διάδοση ασθενειών

Καταλήγουμε και πάλι εκεί όπου ξεκινήσαμε, με τις αυξανόμενες παγκόσμιες συνδέσεις και αλληλεπιδράσεις ως κινητήρια δύναμη πίσω από τις πανδημίες. Από το κυνήγι σε μια συγκεκριμένη μικρή περιοχή μέχρι τη συγκέντρωση φυλών στη μητρόπολη, η εξάρτηση που έχουν οι άνθρωποι, ο ένας από τον άλλο, έχει επίσης προκαλέσει ευκαιρίες διάδοσης ασθενειών.

Η αστικοποίηση στον αναπτυσσόμενο κόσμο φέρνει όλο και περισσότερους κατοίκους της υπαίθρου σε πυκνότερες γειτονιές, ενώ η αύξηση του πληθυσμού ασκεί μεγαλύτερη πίεση στο περιβάλλον. Ταυτόχρονα, η εναέρια κυκλοφορία των επιβατών σχεδόν διπλασιάστηκε την τελευταία δεκαετία. Αυτές οι μακροοικονομικές τάσεις έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών.

Καθώς οι οργανισμοί και οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ζητούν από τους πολίτες να ασκούν κοινωνική αποστασιοποίηση για να μειώσουν το ποσοστό μόλυνσης, ο ψηφιακός κόσμος επιτρέπει στους ανθρώπους να διατηρούν συνδέσεις και εμπόριο, όπως ποτέ άλλοτε.