Ριζοσπαστικοποίηση στην ΕΕ: Πώς τροφοδοτείται και πώς προλαμβάνεται

Η ριζοσπαστικοποίηση δεν είναι νέο φαινόμενο, αποτελεί όμως ολοένα και μεγαλύτερη πρόκληση, με τις νέες τεχνολογίες και την αυξανόμενη πόλωση της κοινωνίας να την καθιστούν σοβαρή απειλή σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στην Γηραιά Ήπειρο, πολλές από τις οποίες διαπράχθηκαν από Ευρωπαίους πολίτες, υπογραμμίζουν τη συνεχή απειλή της “εγχώριας” ριζοσπαστικοποίησης.

Ως ριζοσπαστικοποίση ορίζεται το φαινόμενο του ενστερνισμού απόψεων, θέσεων και ιδεών που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη διάπραξη τρομοκρατικών ενεργειών.

Η ιδεολογία είναι εγγενές μέρος της ριζοσπαστικοποίησης, με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό να βρίσκεται συχνά στον πυρήνα της. Ωστόσο, η ριζοσπαστικοποίηση σπάνια τροφοδοτείται μόνο από την ιδεολογία ή τη θρησκεία. Τα άτομα που έχουν ροπή στη ριζοσπαστικοποίηση είναι συχνά απογοητευμένα με τη ζωή τους, την κοινωνία ή τις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές των κυβερνήσεών τους.

Παρότι υπάρχουν πολλοί δρόμοι που οδηγούν στη ριζοσπαστικοποίηση, τα άτομα που προέρχονται από περιθωριοποιημένες κοινότητες, που βιώνουν διακρίσεις ή κρίση ταυτότητας προσφέρουν γόνιμο έδαφος για στρατολόγηση ριζοσπαστών. Η συμμετοχή της Δυτικής Ευρώπης σε ζώνες συγκρούσεων, όπως στο Αφγανιστάν και τη Συρία, θεωρείται επίσης ότι έχει συντελέσει στη ριζοσπαστικοποίηση ατόμων, ιδιαίτερα σε κοινότητες μεταναστών.

Πού και πώς ριζοσπαστικοποιούνται οι άνθρωποι;

Οι διαδικασίες ριζοσπαστικοποίησης βασίζονται στα κοινωνικά δίκτυα για συμμετοχή και συνδεσιμότητα. Τα φυσικά και διαδικτυακά δίκτυα παρέχουν χώρους στρατολόγησης ατόμων και όσο πιο κλειστοί είναι αυτοί οι χώροι, τόσο περισσότερο λειτουργούν ως θάλαμοι αντήχησης. Δηλαδή χώροι όπου αυτές οι πεποιθήσεις (σαν ηχώ) υποστηρίζονται από τη συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων, χωρίς να τίθενται υπό αμφισβήτηση.

Το διαδίκτυο είναι ένα από τα κύρια κανάλια διάδοσης εξτρεμιστικών απόψεων και στρατολόγησης ατόμων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο τόσο της τζιχαντιστικής όσο και της ακροδεξιάς εξτρεμιστικής προπαγάνδας, παρέχοντας εύκολη πρόσβαση σε ένα ευρύ κοινό και δίνοντας στις τρομοκρατικές οργανώσεις τη δυνατότητα να στρατολογούν στοχευμένα (narrowcasting) ή να δημιουργούν στρατούς από trolls για τη διάδοση της προπαγάνδας τους. Σύμφωνα με την έκθεση του 2020 για την κατάσταση και τις τάσεις της τρομοκρατίας στην ΕΕ, τα τελευταία χρόνια, οι κρυπτογραφημένες εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων, όπως το WhatsApp ή το Telegram, έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως για συντονισμό, σχεδιασμό επιθέσεων και την προετοιμασία εκστρατειών.

Ορισμένες εξτρεμιστικές οργανώσεις στοχεύουν επίσης σχολεία, πανεπιστήμια και χώρους λατρείας, όπως είναι τα τζαμιά. Οι φυλακές μπορούν επίσης να αποτελέσουν γόνιμο έδαφος για τη ριζοσπαστικοποίηση ατόμων, λόγω του κλειστού περιβάλλοντος. Στερούμενοι από τον κοινωνικό τους περίγυρω, οι τρόφιμοι είναι πιο πρόθυμοι να ασπαστούν νέες ιδέες και να πέσουν θύματα ριζοσπαστικοποίησης. Ταυτόχρονα, πολλές φυλακές δεν έχουν το απαραίτητο προσωπικό για να μπορέσουν να μετριάσουν τον κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης και να αντιμετωπίσουν εξτρεμιστικές ενέργειες.

Ο αγώνας της ΕΕ για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης:

Παρότι την πρωταρχική ευθύνη για την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης φέρουν τα κράτη – μέλη, η ΕΕ διαδραματίζει σημαντικό υποστηρικό και συντονιστικό ρόλο, παρέχοντας τα εργαλεία και τις πληροφορίες που χρειάζονται:

• Το ∆ίκτυο Ευαισθητοποίησης για τη Ριζοσπαστικοποίηση, είναι ένα δίκτυο πρωτοπόρων επαγγελματιών από όλη την Ευρώπη, όπως εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί λειτουργοί και σωφρονιστικές αρχές, που εργάζονται με άτομα που έχουν ήδη ριζοσπαστικοποιηθεί ή που είναι ευάλωτα στη ριζοσπαστικοποίηση.
• Η μονάδα της Europol για την αναφορά διαδικτυακού περιεχομένου, σαρώνει το διαδίκτυο για τον εντοπισμό τρομοκρατικού υλικού και το αναφέρει στις πλατφόρμες που το φιλοξενούν. Από την ίδρυσή της, το 2015, η εν λόγω μονάδα έχει αναφέρει πάνω από 130.000 τεμάχια περιεχομένου σε διαδικτυακές εταιρείες (πάνω από 25.000 το 2019).
• Το Δεκέμβριο του 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ένωση Ασφάλειας για την περίοδο 2020-2025 και τη νέα Αντιτρομοκρατική Ατζέντα, με σκοπό την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, παρέχοντας για παράδειγμα ευκαιρίες στους νέους που διατρέχουν κίνδυνο και στηρίζοντας την αποκατάσταση των ριζοσπαστικοποιημένων κρατουμένων.
• Στα τέλη του 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία σχετικά με κανόνες που υποχρεώνουν τις διαδικτυακές πλατφόρμες να αφαιρούν το τρομοκρατικό περιεχόμενο εντός μίας ώρας από την ανάρτηση του. Η συμφωνία, η οποία εγκρίθηκε από την κοινοβουλευτική επιτροπή πολιτικών ελευθεριών, θα πρέπει να εγκριθεί επίσημα από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο πριν τεθεί σε ισχύ.