Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά: Ευχές για το νέο έτος – Καλή χρονιά

Η Δόμνα Σαμίου έχει καταγράψει πολλές από τις παραλλαγές για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. Η σπουδαία τραγουδίστρια και μουσικολόγος έχει αφήσει και σε αυτόν τον τομέα το σημάδι της. Στο site που είναι αφιερωμένο στη δουλειά της domnasamiou.gr, υπάρχει η κλασική παραλλαγή των καλάντων για την Πρωτοχρονιά που γνωρίζουμε οι περισσότεροι.

Οι στίχοι για τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά

κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκεν ο Χριστός Άγιος και πνευματικός

στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες τον κατέχεται

από την Καισαρεία, συ ’σαι αρχόντισα κυρία.

Βαστάει πένα και χαρτί, ζαχαροκαντιοζυμωτή

χαρτί και καλαμάρι, δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε, πολίτικέ μου κατηφέ,

και το χαρτί εμίλιε, άσπρε μου χρυσέ μου ήλιε.

Εδώ που τραγουδήσαμε και σας εκαλαντίσαμε

τούτο σας λέμε μόνο καλά να ‘στε και του χρόνου.

Όμως, στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές παραλλαγές από τα κάλαντα για αυτή την ιδιαίτερη μέρα του χρόνου. Η Δόμνα Σαμίου κατέγραψε το κάλαντο στη Σκιάθο το 1975 με τον καπετάν-Γιώργη Τζούμα. Ο καπετάν-Γιώργης γεννήθηκε στον Τσεσμέ και μετά την Μικρασιατική καταστροφή έζησε στη Σκιάθο. Εκεί τον βρήκε η Δόμνα Σαμίου, εβδομηντάχρονο πια, το 1975 και –μεταξύ πολλών άλλων τραγουδιών– της είπε και κάλαντα της πατρίδας του. Με βάση την καταγραφή αυτή η Κατερίνα Παπαδοπούλου το δίδαξε στη χορωδία και επιμελήθηκε τη μουσική του.

Ακούστε αυτή την πολύ ωραία παραλλαγή

Το ίδιο είχε γίνει και με τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα από το Λασίθι στην Κρήτη. Η καταγραφή έγινε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της εκπομπής «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου – Ανατολική Κρήτη» που προβλήθηκε από την ΕΡΤ το 1977. Οι φωτογραφίες που εμφανίζονται στο βίντεο είναι από το αρχείο της Δόμνας Σαμίου.

Δείτε το βίντεο και διαβάστε τους στίχους παρακάτω

Αρχιμενιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία

βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι

το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε.

Παινέματα για τον αφέντη

Μα σένα αφέντη πρέπει σου καρέκλα καρυδένια

για ν’ ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια.

Και πάλι ξαναπρέπει σου τρικούβερτο καράβι

να ’ναι η πλώρη μάλαμα κι η πρύμνη του λουβάρι

και τα πανιά και τα σκοινιά να ’ναι μαργαριτάρι.

Παινέματα για την κυρά

Επό ’παμε τ’ αφέντη σας να πούμε τση κερά σας

κερά ψηλή, κερά λιγνή και καστανομαλλούσα

π’ όταν σε γέννα η μάνα σου όλα τα δέντρ’ ανθούσαν

κι όταν σε κοιλοπόνησε ήταν ημέρα σχόλη

και δώκανέ σου την ευχή οι δώδεκ’ αποστόλοι.

Παινέματα για τον γιό και την κόρη

Έχετε το γιό στα γράμματα και σέρνει το κοντύλι

να του τ’ αξιώσει ο Θεός να βάλει πετραχήλι.

Επόπαμε τα και του γιου να πούμε και τση κόρης

έχετε κόρη όμορφη γραμματικός τη θέλει

μα αν είναι και γραμματικός πολλά προυκιά γυρεύει

γυρεύει αμπέλια ατρύγητα αμπέλια τρυγημένα

γυρεύει μύλους δώδεκα και μέσα οι μυλωνάδες

γυρεύγει και τη θάλασσα μ’ όλα τζι τα καράβια

γυρεύγει και τον κυρ Βοριά να τα καλαρμενίζει.