Αυτοκτονίες ένα μείζον πρόβλημα για τη Δημόσια Υγεία

H 10η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας και τη διεθνή επιστημονική κοινότητα ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, προκειμένου να ενεργοποιηθεί η κοινή γνώμη με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού στα πεδία της πρόληψης της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.

Σύμφωνα με στοιχεία από τον φορέα “Κλίμακα” Περισσότεροι από 500 άνθρωποι αυτοκτονούν τα τελευταία χρόνια στη χώρα, αφήνοντας πίσω τουλάχιστον 5000 πενθούντες ετησίως. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες και μελέτες, για κάθε μία αυτοκτονία μένουν πίσω τουλάχιστον 5-10 άτομα που πενθούν, βιώνοντας όχι μόνο το συναισθηματικό φορτίο του πένθους αλλά και τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες του στίγματος της αυτοκτονίας, ενώ 135 άτομα θεωρείται ότι επηρεάζονται άμεσα από κάθε αυτοκτονία. Ακόμη, στην Ελλάδα δεν έχουμε καταγραφή των μη θανατηφόρων αποπειρών αυτοκτονίας, οι οποίες εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών.

Η αυτοκτονία είναι ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας και ως τέτοιο αναγνωρίζεται και αντιμετωπίζεται σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Δυνητικά αφορά τον καθένα, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή κοινωνικοοικονομικής τάξης. Σ’ αυτόν τον άξονα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συστήνει ήδη από το 1990 την καθολική αναγνώριση της αυτοκτονίας ως ζήτημα δημόσιας υγείας και την ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων πρόληψης, τα οποία θα είναι διασυνδεδεμένα με τις πολιτικές δημόσιας υγείας.

Η αυτοκτονία δεν είναι ένα μοιραίο γεγονός. Το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να έχει προληφθεί.

Αν και η αυτοκτονία θεωρείται ως ένα από τα πλέον πολυσύνθετα προβλήματα στον τομέα της υγείας, οι διεθνείς πρακτικές καθώς και τα σχετικά ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν ότι μπορεί να επιτευχθεί μία προληπτική προσέγγιση αυτής με εμφανή αποτελέσματα, μέσω συντονισμένων, διεπιστημονικών παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής σφαίρας καθώς και στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο της εν λόγω στρατηγικής, η υλοποίηση διασυνδεδεμένων, χαμηλού κόστους, παρεμβάσεων και δράσεων καθώς και η αναμόρφωση μηχανισμών στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της εργασίας, θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές και αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας των ευάλωτων συνανθρώπων μας, που, πληττόμενοι από τις συνέπειες της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, εκτός των ατομικών προδιαθεσικών παραγόντων, αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Αυτοκτονίες στην Ελλάδα

Τα τελευταία επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής όπως αυτά αναλύθηκαν από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, σχετικά με τις αιτίες θανάτου στην Ελλάδα υποδεικνύουν αύξηση των αυτοκτονιών, της τάξεως του 8,5%, για το έτος 2017. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των αυτοκτονιών για το 2017 ανήλθε στους 523 θανάτους σε σχέση με το προηγούμενο έτος όπου είχαν καταγραφεί 484. Κατά τα έτη 2010 – 2017 έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 4.000 αυτοκτονίες.

•  Η πλειοψηφία των αυτοχείρων για το έτος 2017 ήταν άνδρες σε ποσοστό 80%. Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας για τους άντρες ήταν 8,04 ανά 100.000 και 1,85 ανά 100.000 για τις γυναίκες.
•  Η περιφέρεια με τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας για το έτος 2017 ήταν εκείνη των Ιονίων Νήσων και ακολουθούν η Ήπειρος και η Κρήτη.
•  Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας σε επίπεδο πληθυσμού ήταν ο απαγχονισμός και ακολούθησαν η πτώση από ύψος και ο αυτοπυροβολισμός.
•  Ο απαγχονισμός αποτέλεσε την συχνότερη μέθοδο αυτοκτονίας τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, ωστόσο για τις γυναίκες η πτώση από ύψος αποτέλεσε εξίσου την συχνότερη μέθοδο.
•  Το 64% του συνόλου των αυτοκτονιών έλαβαν χώρα εντός οικίας ενώ τουλάχιστον το 14% έλαβαν χώρα σε εξωτερικούς, δημόσιους χώρους, σχολεία, ιδρύματα κλπ.
•  Η πλειοψηφία των αυτοχείρων ήταν έγγαμοι/-ες.
•  Στους άνδρες, η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες ήταν εκείνη των υπερηλίκων (άτομα άνω των 80 ετών) και ακολουθούν οι άνδρες παραγωγικής ηλικίας (45 – 49 ετών και 55 – 59 ετών).
•  Αντίστοιχα, στις γυναίκες οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας που καταγράφηκαν για το 2017 αφορούσαν τις ηλικίες των 80 και 60 ετών και ακολουθούν οι παραγωγικές ηλικίες από 40 έως 44 ετών.
•  Ο μήνας με τις περισσότερες αυτοκτονίες για το έτος 2017 ήταν ο Ιούλιος. Η πλειοψηφία των αυτοχείρων (41%) άνηκε στον οικονομικά ανενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, οικιακά, άνεργοι, μαθητές – σπουδαστές κ.λπ).
•  Ο υψηλότερος δείκτης αυτοκτονιών για τους άντρες εμφανίζεται στην περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων ενώ των γυναικών στην Θεσσαλία.

Όλοι οι δείκτες θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας που αναφέρονται ανωτέρω έχουν υπολογιστεί σε ποσοστό ανά 100.000 κατοίκους με βάση τον συνολικό υπολογιζόμενο πληθυσμό κατά φύλο, 5ετείς ομάδες ηλικιών και διοικητικές περιφέρειες την 1η Ιανουαρίου (2001 – 2019).

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας κατά τα έτη 2018, 2019 και μέχρι τις 31/8/2020:

•  Ο αριθμός των αυτοκτονιών παρουσιάζει μία σταθερή αυξητική τάση.
•  Η πλειοψηφία των αυτοχείρων ήταν άντρες.
• Οι άνθρωποι ηλικίας 80 και άνω και ηλικίας από 50 έως 59 ετών σημειώνουν τις περισσότερες αυτοκτονίες σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες
•  Οι περιφέρειες με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία είναι η Κρήτη, η Θεσσαλία και η Αττική.
•  Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας κατά την τελευταία τριετία είναι ο απαγχονισμός και ακολουθεί η πτώση από ύψος.
•  Η χρονική περίοδος κατά την οποία σημειώθηκαν τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών είναι κατά τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες (Μάρτιος έως Αύγουστος).

Covid-19 & Aυτοκτονία

Η φετινή χρονιά χαρακτηρίζεται από την εξάπλωση της νόσου Covid -19 που προκαλεί ο ιός SARS-CoV-2 σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή η κρίση της δημόσιας υγείας έφερε νέα δεδομένα και προκλήσεις τόσο στην φροντίδα των ευάλωτων πληθυσμών όσο και στην πρόληψη της αυτοκτονίας. Ο απόηχος της πανδημίας και οι συνέπειες της αποτελούν μία διαδικασία η οποία μπορεί να διαρκέσει για αρκετά χρόνια ακόμη και ο αντίκτυπός της στην ψυχική υγεία και το πεδίο της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών παραμένει ακόμη άγνωστος.

Η επιστημονική γνώση που διαθέτουμε έως τώρα από την εμπειρία προηγούμενων πανδημιών (π.χ. Ισπανική Γρίπη – 1918, Ιός Sars – 2003) αναδεικνύει την σχέση ανάμεσα του ψυχοπιεστικού αυτού παράγοντα με αύξηση των αισθημάτων φόβου, αδυναμίας, αβοηθησίας και αβεβαιότητας για το μέλλον με την επιβάρυνση του ψυχικού φορτίου των ήδη ευάλωτων ατόμων και την κινητοποίηση ακραίων ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων στον γενικό πληθυσμό.

Επιπρόσθετα, κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοιού εφαρμόστηκαν στρατηγικές προστασίας της δημόσιας υγείας που δεν είχαν εφαρμοστεί ξανά στον σύγχρονο κόσμο (π.χ. καραντίνα, κοινωνική αποστασιοποίηση) γεγονός που κίνησε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τις επιπτώσεις που θα έχουν αυτές στην αύξηση των αυτοκτονιών.  Αντίθετα με αυτό που ενδεχομένως θα περίμενε κανείς, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, δεν παρατηρείται κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση τις καταγεγραμμένες αυτοκτονίες σε σχέση με τα στοιχεία για το ίδιο διάστημα τα τελευταία χρόνια.