Σάββατο του Λαζάρου 2020: Έθιμα, Κάλαντα και τι τρώμε σήμερα

Σάββατο του Λαζάρου 2020: Το Σάββατο του Λαζάρου ο χριστιανισμός γιορτάζει την Ανάσταση του Λάζαρου, τον οποίο ο Χριστός έφερε ξανά στη ζωή, σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη. Σχετικά, οι παραδόσεις στην Ελλάδα περιλαμβάνουν ένα πολύ πλούσιο συμβολισμό σχετικά με την ημέρα αυτή «του θανάτου και της ζωής» πέραν αυτού που απορρέει από τα έθιμα της Εκκλησίας.

Παλιότερα οι εκδηλώσεις εορτασμού ήταν πολλές και ποικίλες, ωστόσο σήμερα έχουν λησμονηθεί ως επί το πλείστον.

• Τα κάλαντα

Για παράδειγμα τα κάλαντα για το Σάββατο του Λαζάρου τραγουδιούνται σε ελάχιστες περιοχές, ενώ παλιότερα ήταν από τα πιο ζωντανά έθιμα και έδιναν ιδιαίτερο τόνο στις μικρές κοινωνίες. Τα κάλαντα του Λαζάρου ήταν αποκλειστικά σχεδόν γυναικεία και τα τραγουδούσαν κοπέλες διαφόρων ηλικιών ακόμα και κορίτσια τις παντρειάς που ονομάζονταν «Λαζαρίνες». Την παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες ξεχύνονταν στα χωράφια έξω από τα χωριά για να μαζέψουν λουλούδια που με αυτά θα στόλιζαν το καλαθάκι τους την άλλη μέρα ντυμένες με τοπικές ενδυμασίες φορώντας ειδική στολή. Γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας το Λάζαρο και εισέπρατταν μικρό φιλοδώρημα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα φαγώσιμα. Σε πολύ λίγες περιοχές της χώρας τραγουδιούνται σήμερα τα Λαζαριάτικα κάλαντα. Τα λόγια του τραγουδιού άλλοτε αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου και είναι συνήθως μέτρια στιχουργήματα και άλλοτε πάλι αποτελούν παινέματα προσώπων που αγγίζουν τα όρια υψηλής ποιητικής δημιουργίας.

Ένα τέτοιο τραγούδι είναι το ακόλουθο

Σήμερον έρχεται ο Χριστός

ο επουράνιος θεός.

Εν τη πόλει Βηθανία

Μάρθα κλάει και Μαρία.

Λάζαρο τον αδελφό της

τον γλυκύ και καρδιακόν της.

Τον μοιρολογούν και λένε

τον μοιρολογούν και κλαίνε.

Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν

και τον εμοιρολογούσαν

Και τη μέρα την Τετάρτη

κίνησε ο Χριστός για να ‘ρθει.

Τότε εβγήκε η Μαρία

έξω από τη Βηθανία

και εμπρός του γονατίζει

και τα πόδια του φιλεί.

-Αν εδώ ήσουν, Χριστέ μου

δεν θα πέθαιν’ ο αδελφός μου.

Μα και πάλιν εγώ πιστεύω

και καλότατα ηξεύρω

ότι δύνασαι αν θελήσεις

και νεκρούς να αναστήσεις.

Τότε ο Χριστός δακρύζει

και τον Άδη φοβερίζει.!

Δεύρο έξω Λάζαρέ μου

φίλε και αγαπητέ μου.

Παρευθύς επελυτρώθη

ανεστήθη κι εσηκώθη

Τότε τον Θεόν δοξάζουν

και τον Λάζαρο εξετάζουν.

Πες μας, Λάζαρε, τι είδες

εις τον Άδην απού πήγες;

Είδα φόβους, είδα τρόμους,

είδα βάσανα και πόνους,

Δώστε μου νερό λιγάκι

να ξεπλύνω το φαρμάκι

της καρδιάς και των χειλέων

και μην μ’ ερωτάτε πλέον.

Του χρόνου πάλι να ‘ρθουμε,

με υγεία να σας βρούμε,

και ο νοικοκύρης του σπιτιού

χρόνια πολλά να ζήσει,

να ζήσει χρόνια εκατό

και να τα ξεπεράσει.

• Έθιμα από διαφορετικά μέρη της Ελλάδας

Ο λαός γιορτάζει την πρώτη Λαμπρή, την «Έγερση» του φίλου του Χριστού, του «αγέλαστου» Λάζαρου. Ο φόβος και ο τρόμος για όσα γνώρισε στον άλλο κόσμο άφησαν τόσο βαθιά σημάδια στην ψυχή του Λάζαρου που, λέει η παράδοση, μετά την Ανάσταση του δε γέλασε παρά μόνο μια φορά. Είδε κάποιον χωρικό στο παζάρι να κλέβει μια στάμνα και να φεύγει κρυφά.

«Βρε τον ταλαίπωρο, είπε. Για ιδές τον πώς φεύγει με το κλεμμένο σταμνί. Ξεχνάει ότι κι αυτός είναι ένα κομμάτι χώμα, όπως και το σταμνί. Το ‘να χώμα κλέβει τ’ άλλο. Μα δεν είναι να γελούν οι πικραμένοι;» και χαμογέλασε.

Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας για να απεικονίσουν την Ανάσταση του Λάζαρου, να συμβολίσουν δηλαδή τη Νίκη του Χριστού απέναντι στο θάνατο, αλλά παράλληλα και για να υποδηλώσουν την ανάσταση της φύσης, έφτιαχναν ένα ομοίωμα του Λάζαρου. Την παραμονή της γιορτής ή, σε πολλά μέρη, ανήμερα την «πρώτη Λαμπρή», τα παιδιά, κρατώντας το «Λάζαρο», έκαναν τους αγερμούς τους. Γύριζαν στα σπίτια και τραγουδούσαν τα «λαζαρικά», για να διηγηθούν την ιστορία του αναστημένου φίλου του Χριστού και να πουν παινέματα στους νοικοκυραίους. Στην Ήπειρο μάλιστα, στις κτηνοτροφικές περιοχές, χτύπαγαν ταυτόχρονα και μεγαλοκούδουνα.

• Τι φτιάχνουμε σήμερα

Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν ανήμερα το πρωί ειδικά κουλούρια, τους «λαζάρηδες», τα «λαζαρούδια» ή και «λαζαράκια». «Λάζαρο αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις» έλεγαν, μια και ο αναστημένος φίλος του Χριστού πίστευαν πως είχε παραγγείλει: «Όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει…»

Τα υλικά που θα χρειαστούμε για να φτιάξουμε τα Λαζαράκια είναι:

• 440 γρ. αλεύρι γ.ο.χ.,
• 1 φακελάκι ξερή μαγιά,
• 225 γρ. ζάχαρη κρυσταλλική μπορείτε να χρησιμοποιήσετε στέβια ή και σιρόπι αγαύης για να τα κάνετε πιο υγιεινά και με λιγότερες θερμίδες,
• 110 γρ. ελαιόλαδο,
• 120 γρ. κανελόζουμο (βρασμένο νερό με 1 ξύλο κανέλας),
• 1/2 κ. γλ. αλάτι
• 3 κ. σ. σταφίδες ξανθές,
• 3 κ. σ. καρύδι τριμμένο,
• 1/2 σφηνάκι κονιάκ,
• 2 κ. σ. κανέλα ή σμυρνιό

Πώς φτιάνουμε τα λαζαράκια:

• Φτιάχνουμε το κανελόζουμο και το αφήνουμε να κρυώσει λιγάκι.
• Μέσα σε αυτό διαλύουμε τη μαγιά.
• Σε ένα μπωλ ρίχνουμε το αλεύρι με το αλάτι κοσκινισμένα, κάνουμε λακουβίτσα και τοποθετούμε τα υπόλοιπα υλικά και ζυμώνουμε μέχρι να έχουμε μία μαλακή ζύμη που να ξεκολλάει από τα χέρια μας. Γίνεται αμέσως γιατί τη βοηθάει το ελαιόλαδο.
• Αφήνουμε σκεπασμένο το μπωλ σε ζεστό μέρος να φουσκώσει η ζύμη μου για περίπου 2 ώρες και μετά πλάθουμε ανθρωπάκια με τα χεράκια τους.
• Μπήγουμε τα γαρύφαλλα για ματάκια, στόμα και στα χέρια τους και τα αφήνουμε να «ξεκουραστούν» για περίπου μια ώρα περίπου, σε αντικολλητικό χαρτί στη λαμαρίνα του φούρνου μέσα σε προθερμασμένο φούρνο στους 50 βαθμούς.
• Αμέσως μετά, τα τοποθετούμε με σχετική απόσταση μεταξύ τους γιατί απλώνουν λίγο.
• Ψήνουμε στους 180 βαθμούς για 20 λεπτά στις αντιστάσεις σε μεσαία σχάρα.
• Μόλις τα αποσύρουμε από το φούρνο και τα αφήνουμε να κρυώσουν για να σφίξουν λίγο.
• Η παραπάνω δοσολογία θα σας βγάλει 10 λαζαράκια περίπου. Επίσης έχετε υπόψη σας ότι μπορείτε να τα κάνετε με όποια κουλουρένια ζύμη σας αρέσει. Το σκεπτικό είναι να έχουν χεράκια σταυρωμένα και γαρυφαλλάκι, ενώ κάποιοι τα φτιάχνουν και με ποδαράκια.