Onassis Festival 2019: Μια γιορτή για τη δημοκρατία στη Νέα Υόρκη

«Αυτό το τραγούδι γράφτηκε για να το τραγουδάμε όλοι μαζί» είπε η θρυλική Αμερικανίδα τραγουδοποιός και ποιήτρια όταν ανέβηκε στη σκηνή που είχε στηθεί στο φουαγιέ του θεάτρου για το Onassis Festival 2019, ενώ τα μέλη των Choir! Choir! Choir!, Nobu Adilman και Daveed Goldman – αυτής της ιδιότυπης χορωδίας που γιορτάζει τη μουσική αμφισβητώντας τα όρια που διαχωρίζουν μια πρόβα από μια παράσταση, τους θεατές από τους καλλιτέχνες-, προέτρεψε το κοινό να κατεβάσει τα κινητά του και ν’ απολαύσει τη στιγμή: «Σίγουρα κάποιος θα τραβήξει καλύτερο βίντεο από εσάς, όποτε είναι προτιμότερο ν’ αφήσετε τα κινητά στην άκρη και να ζήσουμε αυτή τη στιγμή όλοι μαζί!».

Αυτό ήταν μόνο μία ξεχωριστή στιγμή από το πλούσιο πρόγραμμα του Onassis Festival 2019, μιας γιορτής τεχνών και ιδεών που ξεκίνησε στις 10 Απριλίου στη Νέα Υόρκη και συνενώνει καλλιτέχνες και στοχαστές από την Ελλάδα και τις ΗΠΑ με σκοπό να ερμηνεύσουν και να εκφράσουν μέσω της τέχνης τους τη δημοκρατία. Με τον υπότιτλο «Democracy is coming», η φετινή διοργάνωση του Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ επικεντρώνεται για 19 ημέρες στην έννοια της δημοκρατίας και, σε συνεργασία με το Public Theater, εξετάζει την εξέλιξή της από την Αρχαία Ελλάδα έως τη σύγχρονη Αμερική, μέσα από παραστάσεις, συναυλίες, συζητήσεις και παράλληλες εκδηλώσεις.

«Όταν κάθε ένας από εμάς εμπλέκεται στη δημόσια ζωή, όχι μόνο μέσα από την πολιτική, η οποία γίνεται ολοένα και πιο διχαστική, αλλά μέσω του πολιτισμού και της εκπαίδευσης, που οικοδομούν κοινότητες και μας ενώνουν, ασκούμε στην πράξη τη δημοκρατία. Στο Ίδρυμα Ωνάση, θεωρούμε ηθική μας ευθύνη να είμαστε ενεργοί και ευσυνείδητοι πολίτες. Οι δράσεις μας στοχεύουν στην προώθηση δημοκρατικών ιδανικών, στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών και στην ενθάρρυνση των ανθρώπων να δημιουργήσουν καλύτερες κοινωνίες, ειδικά σε περιόδους όπου η ενότητα μπορεί να δοκιμάζεται» ανέφερε σε ομιλία του, μετά την πρεμιέρα της παράστασης «Socrates», ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου.

Σύμφωνα με τον ίδιο, στο Public Theater το Ίδρυμα Ωνάση βρήκε τον ιδανικό συνεργάτη: «Στην αρχαία Ελλάδα το θέατρο ήταν ένας ιερός χώρος όπου καλλιτέχνες, πολίτες και ξένοι μπορούσαν να συγκεντρωθούν ειρηνικά και να συμμετέχουν στην τέχνη ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση, τη θρησκεία ή τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Συναντιόντουσαν για να μοιραστούν μια συναισθηματική εμπειρία που προκαλεί τη σκέψη, την οποία ακριβώς προσφέρουμε με το «Onassis Festival: Democracy is coming». Μέσω της συνεργασίας μας με το Public Theater, δίνουμε τη δυνατότητα σε καλλιτέχνες και στοχαστές από την Ελλάδα και τις ΗΠΑ να παρουσιάσουν τα δικά τους μοναδικά οράματα αυτού του θεσμού και καλούμε τους πολίτες της Νέας Υόρκης να συμμετέχουν στον εορτασμό, ο οποίος από μόνος του συνιστά μία δημοκρατική πράξη».

Ο τίτλος του φεστιβάλ είναι εμπνευσμένος από το τραγούδι του Λέοναρντ Κοέν «Democracy Is Coming to the USA», όπως σχολίασε ο επιμελητής του Φεστιβάλ, Μαρκ Ράσελ στη συνάντησή του με τους Έλληνες δημοσιογράφους. «Έχουν γίνει πολλές αλλαγές στον κόσμο από το 1992 που κυκλοφόρησε το συγκεκριμένο τραγούδι. Ποιος θα πίστευε ότι θα ανησυχούσαμε για την ανθεκτικότητα της δημοκρατίας στον 21ο αιώνα; Όπως το τραγούδι του Κοέν είναι μια πρόκληση, το ίδιο ισχύει και για το φεστιβάλ. Ποια είναι η κατάσταση της δημοκρατίας σήμερα, την οποία βλέπουμε να υπονομεύεται διαρκώς; Μέσω της μουσικής, της αφήγησης και της συζήτησης, το Democracy Is Coming είναι μια πρόσκληση προς όλους τους Νεοϋορκέζους να αναλογιστούν πού βρισκόμασταν, πού είμαστε και πού πηγαίνουμε» ανέφερε.

Από την πλευρά της, η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου τόνισε: «Στο Ίδρυμα Ωνάση η δουλειά μας δεν είναι να κάνουμε καλές παραστάσεις, είναι το να πυροδοτούμε συζητήσεις που εμπνέουν την κοινωνική αλλαγή. Να μιλάμε για δημοκρατία, για κοινωνική δικαιοσύνη, για την ανάγκη του να είμαστε αφυπνισμένοι πολίτες και αυτό προσπαθούμε να το κάνουμε μέσα από την υγεία, τον πολιτισμό και την παιδεία. Αν θέλεις να γνωρίσεις κάποιον μέσα σε πέντε λεπτά, αρκεί να τον ρωτήσεις τι του αρέσει αλλά και τι τον ενδιαφέρει, τι τον νοιάζει και για ποια πράγματα αγωνιά. Οι κοινές μας λέξεις γίνονται τα σημεία στα οποία συναντιόμαστε. Αυτές οι κοινές λέξεις είναι πολύ ουσιαστικές στη συνεργασία που έχουμε με το Public Theater».

Ένα φεστιβάλ γεμάτο ερωτήσεις

Για τον Μαρκ Ράσελ, το Onassis Festival μεταμόρφωσε μ’έναν τρόπο τo Public Theater, αφού όλα τα τμήματα του οργανισμού εμπλέκονται σε αυτό. «Τα φεστιβάλ είναι πάντα ένα είδος περιπέτειας. Ποτέ δεν ξέρω ολόκληρη την ιστορία τους μέχρι να τελειώσουν. Αν την ήξερα από την αρχή, δεν θα μ’ ενδιέφερε τόσο και θα βαριόμουν. Έχω μια ιδέα για το τι μπορεί να σημαίνει αυτό το φεστιβάλ και τι θα αφήσει πίσω του, αλλά θα περιμένω το κοινό να του προσδώσει το πραγματικό νόημά του. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες μέσα στη διοργάνωση για να το κάνει αυτό. Είναι ένα φεστιβάλ που θέτει πολλές και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις. Και όπως κάθε φεστιβάλ, χρειάζεται τη συμμετοχή του κοινού. Γιατί το θέατρο, όπως και η δημοκρατία, λειτουργεί καλύτερα όταν συμμετέχουν όλοι».

Ο ίδιος όταν επισκέφτηκε την Αθήνα του έδωσε την εντύπωση ότι είναι το Μπρούκλιν του Βερολίνου. «Θέλουμε να κάνουμε την Αθήνα μία από τις γειτονιές μας. Υπάρχει τρομερός πλούτος και ζωντάνια στην ελληνική καλλιτεχνική δημιουργία, και μακάρι να μπορούσαμε να εντάξουμε ακόμα περισσότερους Έλληνες καλλιτέχνες στο πρόγραμμα».

Η φετινή διοργάνωση περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα παραστάσεων, συναυλιών και συζητήσεων. Η έναρξη έγινε με την καινούρια παραγωγή του Public Theater, «Socrates», ένα έργο του Τιμ Μπλέικ Νέλσον, σε σκηνοθεσία του βραβευμένου με Tony, Νταγκ Χιουζ με τον Μάικλ Στούλμπαργκ να ερμηνεύει το ρόλο του Σωκράτη.

Στις σημαντικές στιγμές του φεστιβάλ «Democracy Is Coming» συγκαταλέγονται, επίσης, η παράσταση «Αντιγόνη – Lonely Planet» της Λένας Κιτσοπούλου, που παρουσιάστηκε στην πρώτη της εκδοχή στην Αμερική στο «Onassis Festival 2016: Antigone now», και τώρα ανέβηκε στη νέα της πλήρη εκδοχή, η βραδιά όπου η ίδια μαζί με το συγκρότημά της, τραγούδησαν για δύο ώρες ρεμπέτικα κάνοντας το πολυεθνικό κοινό στο Joe’s Pub του Public Theater, να χτυπάει με ρυθμό παλαμάκια και να ζητάει ακόμα ένα τραγούδι στο τέλος της βραδιάς, η σόλο περφόρμανς «Relic» του Ευριπίδη Λασκαρίδη, στην οποία ο ίδιος βουτάει σε περιπαικτικές ιδέες μεταμόρφωσης, αλλά και η νέα εικαστική εγκατάσταση του Κωστή Βελώνη με τίτλο «Life Without Tragedy» («Ζωή χωρίς τραγωδία»), που εκτίθεται στο Astor Place. Στο έργο του, ο Βελώνης ταυτίζει την έννοια της δημοκρατίας με την αρχαιοελληνική τραγωδία, μια και το θέατρο στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν μόνο μια μορφή τέχνης, αλλά επίσης ένας κοινωνικός θεσμός. Η εγκατάσταση απαρτίζεται από τρία γλυπτά, κατασκευασμένα από ξύλο, που απομιμούνται ένα αρχαιοελληνικό αμφιθέατρο.

Σχετικά με την επιλογή του προγράμματος, ο Μαρκ Ράσελ εξήγησε πως στόχος του ήταν να δημιουργήσει πολλές διαφορετικές στιγμές και σημεία συνάντησης. «Το “Socrates”, που είναι ένα δυνατό θεατρικό έργο, ήθελα να είναι η σπονδυλική στήλη του φεστιβάλ. Οι παραστάσεις του Ευριπίδη Λασκαρίδη και της Λένας Κιτσοπούλου είναι από τις πιο συναρπαστικές που παρακολούθησα στην Αθήνα, οπότε ήθελα να τις εντάξω στο πρόγραμμά μας για να γνωρίσουμε και εδώ τη δουλειά τους. Το “Relic” έχει χιούμορ, ευρηματικότητα, χωρίς να είναι διδακτικό. Μπορεί να μην μιλάει άμεσα για τη δημοκρατία, αλλά είναι μέρος του ευρύτερου στοχασμού. Είναι μία οπτική εμπειρία και έχουμε καιρό να φιλοξενήσουμε κάτι ανάλογο στο Public Theater. Η Λένα από την άλλη, είναι τελείως αναρχική, η “Αντιγόνη” της είναι εκρηκτική».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πρόγραμμα είχαν επίσης η διαδραστική παράσταση «The Fever» των 600 Highwaymen, μία απελευθερωτική εμπειρία, η οποία καθοδηγεί το κοινό σε στιγμές υπερβατικές, αφού οι ερμηνευτές προσκαλούν τους θεατές να σηκωθούν, ν’ αγγίξουν τον διπλανό τους, να χορέψουν, να στοχαστούν πάνω στη ζωή τους και να θυμηθούν το παιδί που υπήρξαν. Όπως επίσης, και η περφόρμανς «This Alien Nation» της Sofija Stefanovic, η οποία καλωσορίζει μερικούς από τους αγαπημένους της ανθρώπους για να αφηγηθούν αληθινές ιστορίες από τις ζωές τους προκειμένου να τιμήσουν τη μετανάστευση. Το κοινό ακούει ιστορίες για γλωσσικούς φραγμούς, πολιτισμικά ατοπήματα, παράπονα, έρωτα και άλλα. Από ανοιχτές επιστολές στον Πρόεδρο μέχρι τραγούδια για το πρώτο φιλί.

Το πρόγραμμα της πρώτης εβδομάδας του φεστιβάλ συμπλήρωσε μία σειρά συζητήσεων για τη δημοκρατία όπου μίλησαν από την Κάρεν Χόπκινς Μπρουκς (πρώην διευθύντρια του ΒΑΜ και νυν Senior Advisor στο Onassis USA) έως την αρχιτέκτονα του High Line και του Shed, Λιζ Ντίλερ και τον διευθυντή σύνταξης του Buzzfeed, Μπεν Σμιθ. Αλλά και μία ενδιαφέρουσα εκδήλωση στην οποία με αφορμή την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου, «Tragedy, the Greeks, and Us», ο συγγραφέας και φιλόσοφος Σάιμον Κρίτσλεϊ συνάντησε τον μετρ των συνεντεύξεων Πολ Χολντενγκρέιμπερ (και οι δυο μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ωνάση) για να συζητήσουν σχετικά με τα μαθήματα που διδασκόμαστε από την αρχαιοελληνική τραγωδία και πώς αυτά μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε το πρόβλημα στον κόσμο και στον εαυτό μας. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης ο συγγραφέας και ηθοποιός Μάικλ Ιμπεριόλι διάβασε μεταφράσεις αρχαίων κειμένων.

Όσον αφορά το θέμα του φετινού φεστιβάλ και το πόσο επίκαιρη είναι σήμερα μία συζήτηση για τη δημοκρατία, ο Μαρκ Ράσελ δήλωσε: «Η δημοκρατία είναι κάτι το οποίο στην Αμερική το είχαμε δεδομένο. Οι Αμερικανοί ψήφιζαν με βάση ποιον ήθελαν να δουν στην τηλεόραση. Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα ο κόσμος να αφυπνιστεί. Θέλω το κοινό να ταρακουνηθεί και να βγει από τη ζώνη άνεσής του. Η δημοκρατία δεν είναι “άνετη” και αυτό το φεστιβάλ έχει πολλές “άβολες” στιγμές, σε κρατάει σε εγρήγορση. Ήρθε νομίζω η ώρα να ξυπνήσουμε!».