Βιβλιοκριτική: Στην Ήπειρο των Βαλκανικών Πολέμων και του Εθνικού Διχασμού

Βιβλιοκριτική: Ο Πάνος Μπαΐλης έχει ασχοληθεί πολλά χρόνια με την ερευνητική δημοσιογραφία κι έχει αναλάβει κατ’ επανάληψη δημοσιογραφικές αποστολές, ταξιδεύοντας από την Τουρκία, την Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο μέχρι την Αίγυπτο, τη Ρωσία, το Ιράκ και τη Σρι Λάνκα.

Το βιβλίο του «Αμαρτωλοί άγιοι, άδοξοι ήρωες», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Δρόμων, δεν είναι δημοσιογραφικό, αλλά προϋποθέτει μακρά και επίμονη έρευνα.

Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα με κέντρο δράσης την Ήπειρο των Βαλκανικών Πολέμων, του Εθνικού Διχασμού, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Συνθήκης της Λοζάνης.

Με ήρωα τον Στάθη Παράσχο, που σκοτώνει έναν Τούρκο μπέη κι εγκαταλείπει το χωριό του, αναζητώντας καταφύγιο στα Γιάννενα, ο συγγραφέας ξεδιπλώνει το μωσαϊκό μιας ολόκληρης εποχής, συμπλέκοντας πυκνά τα πραγματικά γεγονότα με τη μυθοπλασία και τους αφηγηματικούς του χαρακτήρες.

Τα Γιάννενα της ιστορικής περιόδου που ζωντανεύει το βιβλίο είναι μια πολιτεία που διαφέρει πολύ από την υπόλοιπη Ελλάδα. Όταν απελευθερώνονται το 1913 αποτελούν ένα ψηφιδωτό φυλών, εθνών και πολιτισμών.

Ο Στάθης κινείται ανάμεσα στους πιο διαφορετικούς ανθρώπους: χριστιανούς που προσβλέπουν στην ένωση με τη βόρεια Ήπειρο, μουσουλμάνους που νιώθουν πανικόβλητοι με την απώλεια της προστασίας την οποία τούς εξασφάλιζε το προηγούμενο διοικητικό καθεστώς, εβραίους που προσπαθούν να εξασφαλίσουν τη θέση τους στον καινούργιο κόσμο, Βλάχους που αγωνίζονται για τη δική τους επιβίωση και Τσάμηδες που στρέφουν πάντοτε τον νου και τη ματιά τους προς την Αλβανία.

Η Αλβανία κηρύσσει την ανεξαρτησία της το 1912, αλλά η ένταξη της βόρειας Ηπείρου στην επικράτειά της ύστερα από τις διπλωματικές μεθοδεύσεις των Άγγλων και των Ιταλών (με τα Πρωτόκολλα του Λονδίνου και της Φλωρεντίας) προκαλεί μεγάλη αναστάτωση στον ελληνικό πληθυσμό των Ιωαννίνων που προχωρεί σε οργισμένες κινητοποιήσεις: κινητοποιήσεις που πηγαίνουν κόντρα στις ισορροπίες τις οποίες προσπαθεί να κρατήσει ο Βενιζέλος στην περιοχή, συγκεντρώνοντας την προσοχή του σε άλλο σημείο του χάρτη – οι δικές του βλέψεις έχουν να κάνουν με το Αιγαίο και τη Μικρά Ασία.

Η ιστορία θα τραβήξει μέσα στον χρόνο, για να περάσει μέχρι και τη δεκαετία του 1920. Μαζί της θα συνεχιστούν οι περιπέτειες του Στάθη, αλλά και των πολλών προσώπων που συνδέονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μαζί του.

Η Ήπειρος την οποία εικονογραφεί με πολλαπλά χρώματα και πλήθος αποχρώσεις ο Μπαΐλης δεν είναι μόνο ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, αλλά και ένας τόπος αδιάκοπων πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αντιθέσεων.

Μια τοιχογραφία όπου ισχυροί και αδύνατοι ή καταξιωμένοι και παραμερισμένοι οφείλουν, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, πληρώνοντας αναπόφευκτα το κόστος.

Και να πώς ο ιστορικός ιστός ενός μυθιστορήματος μπορεί να περιβάλλει την καθημερινή ζωή μιας μεταιχμιακής πόλης, αναδεικνύοντας ποικιλίες και λεπτομέρειες που μένουν συνήθως στα αζήτητα για τους ιστοριογράφους. Πριν και πάνω απ’ όλα, όμως, ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί.

Tου Βαγγέλη Χατζηβασιλείου