Ο Άγιος Ιωάννης ήταν σύγχρονος του Ιησού Χριστού και θεωρείται ότι με τη διδασκαλία του προετοίμασε τον κόσμο να υποδεχθεί τον Μεσσία Ιησού, εξού και ο χαρακτηρισμός «Πρόδρομος».
Η διδασκαλία του υπήρξε δηκτική ιδιαίτερα προς τις ανηθικότητες της όποιας εξουσίας, γεγονός που εξανάγκασε τελικά τον τότε τετράρχη της Γαλιλαίας Ηρώδη Αντύπα αρχικά να τον φυλακίσει και στη συνέχεια να τον θανατώσει δι’ αποκεφαλισμού.
Περί της σύλληψης και της γέννησής του (που συνέβη έξι μήνες πριν από τη γέννηση του Ιησού Χριστού), ο ίδιος Ευαγγελιστής εξιστορεί θαυμαστά γεγονότα: Αν και η Ελισάβετ έδειχνε να είναι στείρα, ο αρχάγγελος Γαβριήλ διαμήνυσε στον Ζαχαρία ότι τελικά η γυναίκα του θα γεννήσει αγόρι και θα έπρεπε να του δώσει το όνομα Ιωάννης.
Στην αρχή ο Ζαχαρίας φέρεται να μην πίστεψε τα λόγια του Γαβριήλ και πιθανώς να υπέστη κάποιον κλονισμό κατά τον οποίο (ως τιμωρία) έχασε την ομιλία του. Θα παρέμενε άλαλος έως την ημέρα που θα βαπτιζόταν το παιδί που θα έφερνε στον κόσμο η Ελισάβετ. Έτσι κι έγινε. Οκτώ ημέρες μετά τη γέννηση του μωρού, όταν ζητήθηκε από τον ίδιον να φανερώσει το όνομα του παιδιού, εκείνος έγραψε σε μια πινακίδα το όνομα «Ιωάννης» και αμέσως επανήλθε η ομιλία του.
Πατρίδα του Ιωάννη κατά μία παράδοση φέρεται η Χεβρών, κατ’ άλλη όμως φέρεται η πόλη Ιούττα. Περί της νεανικής ζωής και του ιδιωτικού του βίου καμία πληροφορία δεν υπάρχει εκτός της πολύ λιτής αναφοράς του ίδιου Ευαγγελιστή ότι: «το παιδίον ηύξανε και εκραταιούτο πνεύματι και ην εν ταις ερήμοις1 έως ημέρας αναδείξεως αυτού προς τον Ισραήλ».
Κάνοντας όμως λόγο περί του Ιορδάνη ποταμού συνάγεται ότι αναφέρεται στο νότιο τμήμα της χώρας, την περιορδάνεια περιοχή, κηρύσσοντας: «Μετανοείτε, ήγγικεν γαρ η βασιλεία των ουρανών», «βαπτίζοντας τους προσερχόμενους προς αυτόν» (κατά Ματθαίον). Παράλληλα με τα κηρύγματά του ήταν και η εμφάνισή του, καθώς και ο ασκητικός βίος και η διατροφή του. Φορούσε μάλλινο ένδυμα από τρίχες καμήλου και ζώνη δερμάτινη. Η δε διατροφή του ήταν άγριο μέλι και ακρίδες. Φαίνεται δε πως δεν παρέμενε συνέχεια στο ίδιο μέρος, αλλά περιερχόταν «πάσαν την περίχωρον του Ιορδάνου κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας».
Tόσο η εμφάνιση αυτή όσο και ο ασκητικός βίος του Ιωάννη, παράλληλα με τα κηρύγματα και τις βαπτίσεις μετάνοιας στις οποίες προέβαινε, ήταν επόμενο να προκαλέσουν πλήθος ακροατών αλλά και πολλών θαυμαστών του από όλη τη Παλαιστίνη που έσπευδαν να τον ακούσουν, μεταξύ των οποίων και στρατιώτες και Σαδδουκαίοι και Φαρισαίοι τους οποίους όλους στη συνέχεια βάπτιζε στον Ιορδάνη ποταμό. Έτσι δεν άργησε αυτή η δράση του να προκαλέσει και την προσοχή του Μεγάλου Συνεδρίου των Εβραίων που έστειλε αντιπροσωπεία για να ελέγξει τι συμβαίνει.
Τα τίμια λόγια του Προδρόμου ενοχλούσαν τις διεφθαρμένες συνειδήσεις των Φαρισαίων καθώς και του τετράρχη της Γαλιλαίας και Περαίας Ηρώδη Αντύπα, όταν τον έλεγξε για την παράνομη συμβίωσή του με τη σύζυγο του ζώντος αδελφού του Ηρώδη Φιλίππου, την Ηρωδιάδα, ο οποίος και τον φυλάκισε. Σε κάποια γιορτή των γενεθλίων του, ο Ηρώδης ζήτησε από την κόρη του Σαλώμη να του χορέψει και της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι του ζητήσει. Η Ηρωδιάς, η μητέρα της, που φθονούσε τον Ιωάννη, βρήκε τότε την ευκαιρία που αναζητούσε και προέτρεψε την κόρη της να ζητήσει το κεφάλι του μέσα σ’ ένα πινάκιο (πιάτο). Έτσι ακολούθησε ο αποκεφαλισμός. Μετά το μαρτυρικό αυτό τέλος του Ιωάννη, οι μαθητές του «ήραν το πτώμα αυτού και έθηκαν αυτό εν μνημείω» (κατά Μάρκον).