O Σωτήρης Σανιδάς είναι αστρονόμος και μεταδιδάκτορας ερευνητής στο Αστρονομικό Ινστιτούτο Άντον Πάνεκουκ του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ. Ειδικεύεται στη ραδιοαστρονομία, στη μελέτη των αστέρων νετρονίων, στα βαρυτικά κύματα και στην κοσμολογία.
O Σωτήρης Σανιδάς συμμετείχε στην επιστημονική ομάδα Ευρωπαίων και Αμερικανών αστρονόμων, που ανακάλυψαν δύο νέους ταχέως περιστρεφόμενους αστέρες νετρονίων (πάλσαρ). Ο ένας (J1552) περιστρέφεται σαν «σβούρα» 412 φορές το δευτερόλεπτο, ενώ ο δεύτερος (J0952) ακόμη πιο γρήγορα, 707 φορές το δευτερόλεπτο ή πάνω από 42.000 φορές το λεπτό, γεγονός που τον καθιστά το ταχύτερο πάλσαρ του γαλαξία μας και το δεύτερο ταχύτερο που έχει βρεθεί ποτέ στο σύμπαν (το ρεκόρ κατέχει ένα πάλσαρ που περιστρέφεται 716 φορές το δευτερόλεπτο).
O Σωτήρης Σανιδάς, σύμφωνα με το ellines.com, κατάγεται από την Αθήνα, πήρε το διδακτορικό του από το Τμήμα Φυσικής και Αστρονομίας του βρετανικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ το 2013 και από το 2015 πραγματοποιεί μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ.
Η νέα ανακάλυψη
Η νέα ανακάλυψη έγινε με το ραδιοτηλεσκόπιο χαμηλών συχνοτήτων LOFAR (Low-Frequency Array) στην Ολλανδία, που θεωρείται κατάλληλο για τον εντοπισμό πάλσαρ, επειδή αυτά είναι φωτεινότερα κατά την εκπομπή χαμηλής συχνότητας ραδιοκυμάτων. Η ανακάλυψη του πάλσαρ J0952 έγινε στη συχνότητα περίπου των 135 ΜHz.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Σις Μπάσα του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας της Ολλανδίας (ASTRON), έκαναν δύο σχετικές δημοσιεύσεις στο περιοδικό αστροφυσικής Astrophysical Journal Letters.
![](data:image/svg+xml;charset=utf-8,<svg height="675" width="1200" xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" version="1.1"/>)
Το ταχύτερο πάλσαρ του γαλαξία μας απέχει 3.200 έως 5.700 έτη φωτός από τη Γη και βρίσκεται στην κατεύθυνση του Αστερισμού του Εξάντα. Έχει μάζα περίπου 1,4 φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας και γύρω του κινείται ένα συνοδό άστρο, που διαγράφει μια πλήρη τροχιά κάθε εξήμιση ώρες. Το πάλσαρ τροφοδοτείται συνεχώς με ύλη από τον σύντροφό του.
Οι αστέρες νετρονίων είναι απομεινάρια τεράστιων άστρων, που τελείωσαν τη ζωή τους με μια έκρηξη τύπου σούπερ-νόβα. Ό,τι απέμεινε, είναι μια σφαίρα που έχει περίπου το μέγεθος μιας πόλης, αλλά με τρομερά συμπυκνωμένη ύλη, μεγαλύτερη από του Ήλιου μας, και με πολύ ισχυρό μαγνητικό πεδίο. Το άστρο νετρονίων περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητα γύρω από τον εαυτό του, εκπέμποντας από τους μαγνητικούς πόλους του ραδιοκύματα, ακτίνες-Χ, ακτίνες-γάμα και ορατό φως. Σε κάθε διαδοχική περιστροφή του, κάποια δέσμη ακτινοβολίας μπορεί να γίνει αντιληπτή από τη Γη, όπως το φως ενός φάρου που αναβοσβήνει.
Τι είναι τα πάλσαρ
Οι πάλσαρ είναι αστέρες νετρονίων με ισχυρό μαγνητικό πεδίο που περιστρέφονται ταχύτατα γύρω από άξονα και καθώς τους παρατηρούμε από την Γη καταγράφουμε αλληλουχία σχεδόν περιοδικών παλμών. Είναι μία κατηγορία παλλόμενων ουράνιων ραδιοπηγών, ουράνια δηλαδή σώματα που εκπέμπουν ανιχνεύσιμη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με τη μορφή ραδιοφωνικών κυμάτων.
Οι πάλσαρ ξεχωρίζουν από όλες τις άλλες ουράνιες πηγές επειδή παρατηρούμε από αυτούς ταχύτατους περιοδικούς παλμούς σε διάφορες περιοχές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, με περιόδους από χιλιοστά του sec (msec), μέχρι μερικά δευτερόλεπτα, σε αντιδιαστολή προς όλα τα άλλα ουράνια σώματα που εμφανίζουν περιόδους κάθε είδους μεταβολών (περιστροφής κλπ.) της τάξεως των ωρών και άνω. Από τη λέξη pulse (= παλμός) προέρχεται και η ονομασία τους: pulsar = PULSating stAR (παλλόμενος αστέρας), ενώ καταγράφονται με το σύμβολο PSR ακολουθούμενο με την ορθή αναφορά τους εκφρασμένη σε χρόνο δευτερολέπτων. Στην ελληνική επιχειρήθηκε, χωρίς να επικρατήσει, ο όρος παλμίτης αστέρας.
![](data:image/svg+xml;charset=utf-8,<svg height="724" width="1200" xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" version="1.1"/>)
Η ανακάλυψη, εν έτει 1967, του πρώτου πάλσαρ έγινε στο ραδιοαστρονομικό αστεροσκοπείο του Κέιμπριτζ από την Βρετανή αστρονόμο Τζόσλιν Μπελ (Jocelin Bell), τότε φοιτήτρια, και τον καθηγητή της Άντονι Χιούις (Antony Hewish), ο οποίος έλαβε και το βραβείο Νόμπελ για την υλοποίηση τεχνικής που οδήγησε στην ανακάλυψη των πάλσαρς. H παρατηρούμενη κανονικότητα της εκπομπής ακτινοβολίας από τα άστρα αυτά, οδήγησε αρχικά στην εξέταση του ενδεχόμενου να πρόκειται για προσπάθειες εξωγήινων να επικοινωνήσουν με άλλους πολιτισμούς. Σύντομα όμως έγινε αντιληπτό ότι οι πάλσαρς είναι αστέρες νετρονίων, και η κανονικότητα της περιόδου της ακτινοβολίας τους προέρχεται από το γεγονός ότι αυτή ακολουθεί την ταχύτατη περιστροφή του άστρου γύρω από τον εαυτό του.
Όπως αναφέρει η wikipedia, μέχρι σήμερα έχουν ήδη καταγραφεί περισσότεροι από 400 Πάλσαρς που ανήκουν όλοι τους στον δικό μας γαλαξία. Οι περίοδοι αυτών, δηλαδή ο μεταξύ δύο εκπομπών τους χρόνος είναι της τάξης από 1,5 ms μέχρι και 3 sec. Οι παλμοί εκπομπής τους φθάνει από 1/100 μέχρι το 1/10 της περιόδου τους. Η δε συχνότητα εκπομπής τους καλύπτει όλο το φάσμα των μηκών κύματος της Ραδιοαστρονομίας και οι μορφές τους ποικίλουν από απλές μέχρι σύνθετες. Για παράδειγμα ο πάλσαρ PSR-0532 που βρίσκεται στο νεφέλωμα του Καρκίνου εκπέμπει στη συχνότητα ορατού φάσματος και σ΄ εκείνες των ακτίνων Χ και γ. Η κανονικότητα της εκπομπής τους δεν είναι δυνατόν άλλως να ερμηνευτεί παρά ως αποτέλεσμα της ταχύτατης περιστροφής τους, που και εξ αυτού συνάγεται ότι για να είναι σταθεροί έχουν διάμετρο μόλις μερικές δεκάδες χιλιόμετρα. Τέτοιες υπάρξεις αστέρων είχαν προβλεφθεί από τους αστρονόμους από το 1934.
![](data:image/svg+xml;charset=utf-8,<svg height="720" width="1280" xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" version="1.1"/>)
Συνεπώς, οι πάλσαρς είναι αστέρες νετρονίων που έχουν δημιουργηθεί μετά από τη κατάρρευση ή εκφυλισμό προϋπάρχοντος κανονικού αστέρα που ναι μεν η μάζα τους είναι παραπλήσια του Ήλιου, πλην όμως η διάμετρός τους είναι πολύ μικρή, λίγες δεκάδες χλμ. Παρά ταύτα, η διαδικασία εκπομπής των πάλσαρς σε αντίθεση με ότι αφορά τη κίνησή τους, δεν έχει ακόμη εξηγηθεί ικανοποιητικά. Η έντονη λαμπρότητα της εκπομπής τους, που τους έχει δώσει το εκλαϊκευμένο προσωνύμιο φάροι του διαστήματος οφείλεται πιθανότατα σε ισχυρά μαγνητικά πεδία της τάξεως των 105-108τέσλα, έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτή μόνο όταν ο μαγνητικός άξονας περιστροφής τους διέρχεται από τον παρατηρητή. Έτσι κάθε αναλαμπή είναι το πέρασμα του άξονα της κατευθυνόμενης εκπομπής συγχρότρου από το μάτι του παρατηρητή.
Ανεξάρτητα των θαυμαστών αυτών παρατηρήσεων, οι πάλσαρς αποτελούν επίσης και εξαιρετικά εργαλεία στη μελέτη της μεσοαστρικής ύλης. Η διαφορά των συχνοτήτων εκπομπής τους αποτελεί άριστο μέτρο σχετικής μελέτης, λόγω της διάχυσης που παρατηρείται στη μεσοαστρική ύλη και που γίνεται αυτή αντιληπτή από τις αναλαμπές. Έτσι οποιοδήποτε αστρικό νέφος μεσολαβήσει μεταξύ πάλσαρ και παρατηρητή είναι δυνατόν να μελετηθεί.