Λούλα Αναγνωστάκη: Η γυναίκα πίσω από τα μαύρα γυαλιά

H Λούλα Αναγνωστάκη (Αγγελική-Θεανώ) (Θεσσαλονίκη 1934 – Αθήνα 8 Οκτωβρίου 2017) ήταν Ελληνίδα θεατρική συγγραφέας και από τις σπουδαιότερες γυναικείες μορφές των ελληνικών γραμμάτων. Η σπουδαία θεατρική συγγραφέας Λούλα Αναγνωστάκη έφυγε από τη ζωή το πρωί της Κυριακής.

H Λούλα Αναγνωστάκη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του 1930 και είναι μικρότερη αδελφή του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Η Λ. Αναγνωστάκη σπούδασε και πήρε πτυχίο από τη Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Παντρεύτηκε τον συγγραφέα και καθηγητή ψυχιατρικής Γιώργο Χειμωνά και είναι η μητέρα του συγγραφέα Θανάση Χειμωνά.

Τα έργα της

Τα πρώτα τρία μονόπρακτα έργα της Αναγνωστάκη ανέβηκαν για πρώτη φορά στη σκηνή το 1965 και εκδόθηκαν σε βιβλίο το 1974: ήταν η Η διανυκτέρευση, Η πόλη και Η παρέλαση, τα οποία πρωτοπαρουσιάσθηκαν σε μία ενιαία παράσταση στο Θέατρο Τέχνης από τον Κάρολο Κουν. Ακολούθησε το τρίπρακτο έργο Η συναναστροφή, που παρουσιάσθηκε στο Εθνικό Θέατρο το 1967.

Η Αναγνωστάκη αποτυπώνει επί σκηνής το εσωτερικό τοπίο του σύγχρονου Έλληνα και τις μεταβολές του υπό την επίδραση της Ιστορίας. Πραγματεύτηκε τα σημαντικότερα θέματα της μεταπολεμικής περιόδου στη χώρα μας, όπως το τραύμα, η ενοχή, η μοναξιά και η ήττα. Παρακολουθώντας την εξέλιξη της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, η Αναγνωστάκη συγκεντρώνει την προσοχή της στον εγκλωβισμό των ανθρώπων και στα αδιέξοδα του σύγχρονου κόσμου: τη μοναξιά, την έλλειψη επικοινωνίας και το αίσθημα ασφυξίας του ατόμου.

Τα μεταγενέστερα έργα της έχουν ανεβεί στο Εθνικό Θέατρο, στο Θέατρο Τέχνης και σε άλλες χώρες, όπως η Κύπρος, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και η Πολωνία.

Αυτά είναι τα εξής:

Αντόνιο ή το μήνυμα (1972) Η νίκη (1978) Η κασέτα (1982) Ο ήχος του όπλου (1987) Διαμάντια και μπλουζ (1990) Το ταξίδι μακριά (1995) Ο ουρανός κατακόκκινος (μονόπρακτο, 1998) Σ’ εσάς που με ακούτε (2003) Ο Γιώργος ως Άμλετ, Τα κείμενα των Φιλίππων 2009-2014 (2015) Κάπα Εκδοτική

Σε βιβλία Η διανυκτέρευση. Η πόλη. Η παρέλαση, εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 1999, Σ’ εσάς που με ακούτε, εκδ. «Η Νέα Σκηνή», Αθήνα 2003 Θέατρο: Η νίκη. Ο ουρανός κατακόκκινος. Σ’ εσάς που με ακούτε., εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2007, Θέατρο: Ο ήχος του όπλου, εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2007, Θέατρο: Η κασέτα, εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2008, Θέατρο: Διαμάντια και μπλουζ. Το ταξίδι μακριά., εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2008.

Υπήρξε η γνωστότερη θεατρική συγγραφέας της μεταπολεμικής περιόδου τα περίπου 40 χρόνια της παρουσίας της στο θέατρο. Σύμφωνα με την Καθημερινή και τον Δημήτρη Αθηνάκη, τα έργα της, σχεδόν σε όλο τους το εύρος, εγχείριζαν προσεκτικά, με ένα σκοτεινό σαρκασμό, την ταυτότητα του Νεοέλληνα, όπως εκείνη διαμορφωνόταν από τις μεγάλες ιστορικές μεταβολές της περιόδου από το ’60 και μετά. Η Λούλα Αναγνωστάκη εξερεύνησε εις βάθος τα κοινά, συλλογικά τραύματα του Νεοέλληνα: την ενοχή, την ήττα, τη μοναξιά, όλα οικεία δείγματα των μεταπολεμικών λογοτεχνικών γενεών.

Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό που συνέβαλε στο μύθο της. Λεπτή κι αέρινη, μυστηριώδης πίσω από τα μαύρα της γυαλιά, υπήρξε μια χαρακτηριστική φιγούρα της τέχνης που άρχισε, ωστόσο, σταδιακά να αποτραβιέται από τον κόσμο από το 2000 όταν χάθηκε πρόωρα στα 60 του χρόνια ο καθηγητής ψυχιατρικής και γοητευτικός διανοούμενος, Γιώργος Χειμωνάς, με τον οποίο είχαν «συγκροτήσει» ένα εκκεντρικό ζευγάρι μέσα σε μια πολυτάραχη ζωή.

«Μια ζωή μέσα στον έρωτα. Με τον Χειμωνά, πιο πολύ;», θα ερωτηθεί το 2016 από τη δημοσιογράφο, Σόνια Ζαχαράρου, για λογαριασμό συνέντευξής της στο ΒΗΜΑgazino.«Με τον Χειμωνά, πάρα πολύ», θα απαντήσει. Ο έρωτάς τους άνθισε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 όταν εκείνη ήταν παντρεμένη με τον κριτικό θεάτρου και ηθοποιό Μηνά Χρηστίδη και κράτησε γερός μέχρι το χαμό εκείνου. Καρπός του, ο Θανάσης Χειμωνάς, συγγραφέας και πολιτικός.

«Στην οικογένεια γράφαμε πάντα κρυφά ο ένας από τον άλλο. Ο γιος μου ο Θανάσης μόνο δημοσιευμένα τα δείχνει. Το ίδιο έκανε και ο αδερφός μου, ο Μανόλης. Περίεργος άνθρωπος ο Μανόλης. Είχε έναν κρυμμένο δυναμισμό. Τον έπιανε ο ενθουσιασμός, αλλά τον τραβούσε η γυναίκα του πίσω. Άλλα πράγματα ήθελε από τη ζωή του. Δεν ήθελε να έχει παντρευτεί, ήθελε να πάει στον ένοπλο αγώνα. Ο άντρας μου, ο Γιώργος ο Χειμωνάς, μου τα έδειχνε πριν δημοσιευτούν. Αλλά σαν τελειωμένα. Εγώ τα έδειχνα στον Γιώργο. Ήθελα τη γνώμη του. Μου έλεγε πάντα ότι ήταν ωραία, πράγμα που δεν ξέρω καθόλου αν ήταν αλήθεια», έχει πει στο Γιώργο Διοσκουρίδη και στη Lifo.

Σπάνιες ήταν οι φορές που η Λούλα Αναγνωστάκη έδινε συνεντεύξεις. Γιατί; «Δεν έδινα, γιατί ρωτούσαν πολλά, έπρεπε να πω πολλά, να απαντήσω σε ορισμένα πράγματα που δεν ήθελα. Ενώ τώρα, όταν δεν θέλω να πω κάτι, το ρίχνω αλλού, απαντάω άλλα σε αυτά που με ρωτάνε και είμαι εντάξει. Βρίσκω δικαιολογίες», έχει πει στο ΒΗΜΑgazino.

Συλλυπητήρια από τον πολιτικό κόσμο

Συλλυπητήρια μηνύματα για τον θάνατο της Λούλας Αναγνωστάκη έστειλαν τα κόμματα και ο πρόεδρος της Βουλής στους οικείους της.

Ο Αλέξης Τσίπρας: Ο πρωθυπουργός, με ανάρτησή του στο Twitter, εξέφρασε τα συλλυπητήριά του για τον θάνατο της Λούλας Αναγνωστάκη. «Έφυγε σήμερα η Λούλα Αναγνωστάκη, μια διανοούμενη, μια σημαντική μορφή του θεάτρου. Συλλυπητήρια στην οικογένειά της», σημείωσε.

Ο Νίκος Βούτσης: Ο πρόεδρος της Βουλής, Νίκος Βούτσης, έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Μία σπουδαία θεατρική συγγραφέας, μία σπουδαία γυναίκα, η Λούλα Αναγνωστάκη έφυγε σήμερα από τη ζωή, προκαλώντας θλίψη στον κόσμο της τέχνης και καθιστώντας φτωχότερα τα ελληνικά γράμματα.

Η Λούλα Αναγνωστάκη υπήρξε από τις κορυφαίες γυναικείες μορφές της τέχνης. Η διαπραγμάτευση ψυχολογικών θεμάτων, όπως η μοναξιά και η ενοχή ενταγμένα στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι άγγιξαν τις ψυχές και το νου θεατών και αναγνωστών. Τα θεατρικά της, που αναδείχθηκαν κυρίως από το Θέατρο Τέχνης και το Εθνικό Θέατρο, σφράγισαν το σύγχρονο ελληνικό θέατρο και βρήκαν απήχηση και στο εκτός συνόρων θεατρόφιλο κοινό. Τα θερμά συλλυπητήριά μου στον γιο της, γνωστό συγγραφέα Θανάση Χειμωνά, τους οικείους της και τον χώρο του Θεάτρου».

Η υπουργός Πολιτισμού: Η υπουργός Πολιτισμού, Λυδία Κονιόρδου, στο δικό της συλλυπητήριο μήνυμα, τονίζει ότι η Λούλα Αναγνωστάκη «υπήρξε αναμφισβήτητα μια από τους σημαντικότερους συγγραφείς στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου. Ήδη, από την πρώτη της εμφάνιση με την τριλογία της “Πόλης” (τα μονόπρακτα “Η διανυκτέρευση”, “Η Πόλη”, “Η Παρέλαση”), το 1965, στην ιστορική παράσταση του Καρόλου Κουν, θα παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά εκείνα του θεατρικού της τοπίου, τα οποία θα την τοποθετήσουν στην ιστορία του δραματικού λόγου ως μια από τις πιο σημαντικές, ιδιαίτερες και επιδραστικές φυσιογνωμίες στο νεοελληνικό θέατρο».

Η κ. Κονιόρδου σημειώνει ότι η Λούλα Αναγνωστάκη μπήκε στο θεατρικό στίβο ώριμη, ήδη, από το πρώτο της κείμενο «με μια όμως ωριμότητα που δεν θα την εμποδίσει να αλλάζει από έργο σε έργο, -“Η Νίκη”, “Η Κασέτα”, “Ο Ήχος του Όπλου”, “Διαμάντια και μπλουζ”, “Το ταξίδι μακριά”, “Ο Ουρανός Κατακόκκινος”, “Σ΄εσάς που με ακούτε”- εξερευνώντας τη φόρμα και τους δεσμούς ανάμεσα στα πρόσωπα, συντηρώντας την πρωτοτυπία και τη διάθεση για το μονίμως και διαρκώς νέο».

«Στα θεατρικά της έργα», συνεχίζει μεταξύ άλλων η κ. Κονιόρδου, «η Αναγνωστάκη συνδύασε αρμονικά τα επιτεύγματα του μοντερνιστικού θεατρικού λόγου, του θεάτρου του Παραλόγου, του υπαρξιακού θεάτρου, ακόμα και του θεάτρου-ντοκουμέντο με μια προβληματική για τις σύγχρονες κοινωνίες και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε αυτές.

Κατάφερε να μιλήσει για την περιρρέουσα ελληνική ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα για την κάθε δυτική κοινωνία. Ελληνικοί και συνάμα παγκόσμιοι, οι ήρωες που δημιούργησε υπάρχουν ως αυτοτελείς χαρακτήρες αλλά και ως ενσαρκώσεις της εποχής και του περιβάλλοντός τους, ως φορείς συλλογικών υπαρξιακών προβλημάτων και αδιεξόδων».

Ο ΣΥΡΙΖΑ: Στην ανακοίνωσή τους ο ΣΥΡΙΖΑ και το Τμήμα Πολιτισμού του κόμματος αναφέρουν τα εξής: «Η Λούλα Αναγνωστάκη έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών το πρωί της Κυριακής 8 Οκτωβρίου, λίγο πριν τα ενενήντα της χρόνια. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε νομικά, μα ποτέ δεν ασχολήθηκε μ’ αυτά. Πλάι στις ισχυρότατες λογοτεχνικές παρουσίες του αδελφού της Μανόλη Αναγνωστάκη και του συζύγου της, συγγραφέα και ψυχίατρου Γιώργου Χειμωνά, η Αναγνωστάκη πέτυχε να διατηρήσει την αυθεντικότητα της δικής της φωνής, την ξεχωριστή ματιά της στον κόσμο, τον ιδιαίτερο τρόπο της να προσεγγίζει τα πρόσωπα των έργων της.

Πρωτοεμφανίστηκε με τρία μονόπρακτα (Διανυκτέρευση, Η πόλη, Η παρέλαση) το 1965 στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης και το 1967 συνεργάστηκε για πρώτη φορά με το Εθνικό Θέατρο (Η συναναστροφή). Η συνεργασία της με τον Κάρολο Κουν συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια και μέχρι το θάνατο του Κουν (ο Ήχος του όπλου ήταν το τελευταίο έργο που σκηνοθέτησε).

Τα έργα της Αναγνωστάκη, από τη δεκαετία του ’60 μέχρι πριν λίγα χρόνια οπότε σταμάτησε να γράφει, σφράγισαν την ελληνική δραματουργία και συνέβαλαν στον συγχρονισμό της με τα διεθνή θεατρικά ρεύματα της εποχής της. Ανεβάστηκαν από σπουδαίους Έλληνες σκηνοθέτες και ερμηνεύτηκαν από λαμπρούς ηθοποιούς, μεταφράστηκαν και διάβηκαν τα σύνορα, αγαπήθηκαν πολύ και εξακολουθούν να συγκινούν βαθιά τη νέα γενιά των θεατρικών δημιουργών.

Με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο, η Αναγνωστάκη κατάφερε να αναδείξει τις θεματικές που κυριαρχούσαν, στο χώρο της Αριστεράς κυρίως αλλά και στην ελληνική κοινωνία ευρύτερα, στις πρώτες δεκαετίες της δημιουργικής της πορείας, την ήττα, το τραύμα, την ενοχή, την απομόνωση· μετά τη μεταπολίτευση στο έργο της κυριάρχησαν θεματικές που αφορούσαν τα αδιέξοδα της σύγχρονης εποχής, τον εγκλωβισμό των ανθρώπων στις μεγάλες πόλεις, τη νοσταλγία, τη ματαίωση, τη μοναξιά, την έλλειψη επικοινωνίας.

Διέθεται μια σπάνια ευαισθησία που της επέτρεπε να περνά από το καθημερινό και το ιδιωτικό, από τις μικρές ιστορίες των ανθρώπων, στα δημόσια της ζωής μας, στην κοινωνία και την πολιτική· χωρίς ίχνος ψυχολογισμού, με μια γραφή σπάνιας μουσικότητας, αφαιρετική και ποιητική, πάντα όμως συνδεδεμένη με το ρεαλιστικό υπόβαθρό του, το έργο της Αναγνωστάκη ανατέμνει την ψυχολογία των προσώπων της αλλά και την ψυχή της εποχής της, την ελληνική και την παγκόσμια.

Η απώλεια της Λούλας Αναγνωστάκη αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό στο ελληνικό θέατρο, το έργο της ωστόσο, αγέραστο και πάντα μοντέρνο, θα είναι πάντα εδώ, θα ζει για πάντα στο σανίδι της σκηνής.

Το τμήμα Πολιτισμού και ο ΣΥΡΙΖΑ εκφράζουν τη βαθιά τους θλίψη για το θάνατο της Λούλας Αναγνωστάκη και απευθύνουν τα ειλικρινή τους συλλυπητήρια στον γιο της, τον συγγραφέα Θανάση Χειμωνά, και σε όλους τους οικείους της».

Η Νέα Δημοκρατία: Η Τομεάρχης Πολιτισμού και Αθλητισμού της Νέας Δημοκρατίας, Όλγα Κεφαλογιάννη, έκανε την ακόλουθη δήλωση για τον θάνατο της Λούλας Αναγνωστάκη: «Μια σπουδαία προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών έφυγε σήμερα από τη ζωή.

Η Λούλα Αναγνωστάκη αποτύπωσε στα έργα της με τον πιο διεισδυτικό τρόπο μια ολόκληρη περίοδο της μεταπολεμικής Ελλάδας. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους της».

Δημοκρατική Συμπαράταξη: Συλλυπητήριο μήνυμα εξέδωσαν οι Τομείς Πολιτισμού της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Στην ανακοίνωσή του αναφέρουν τα εξής: «Από σήμερα το ελληνικό θέατρο γίνεται φτωχότερο. Στέλνουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια και την αγάπη μας στο γιο της Θανάση.

Ο λόγος της, ζωντανός, άμεσος, ρεαλιστικός που τον διαπερνά μια ανεπαίσθητη ποιητική αύρα και τα πρόσωπα της ομιχλώδη, εγκλωβισμένα, μοναχικά με έναν ιδιαίτερο ψυχισμό. Πραγματεύτηκε τα σημαντικότερα θέματα της μεταπολεμικής Ελλάδας χρησιμοποιώντας μικρές στιγμές από την καθημερινή ζωή, κατάφερε να συνθέσει τη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας».

Το Ποτάμι: Το Ποτάμι από την πλευρά του αναφέρει τα εξής: «Στη Λούλα Αναγνωστάκη, που έφυγε σήμερα, δεν θα άρεσαν ούτε οι αποχαιρετισμοί, ούτε οι αποτιμήσεις. Αντί για αντίο, δυο λέξεις που έγραψε ο Νίκος Μπακόλας στο αφιέρωμα της “Λέξης” τον Ιούνιο του 1987, στη μέση περίπου του δημιουργικού της κύκλου: “Μέσα από τα δράματά της η Αναγνωστάκη πετυχαίνει να είναι ένας από τους πιο καίριους και έντιμους εκφραστές της ελληνικής περιπέτειας ή της περιπέτειας των Ελλήνων μεταπολεμικά”.

Για όλα τα άλλα, όπως και για τον Γιώργο, τον Μανόλη, τη Νόρα, τους ανθρώπους της που έφυγαν νωρίτερα, είχε μιλήσει η ίδια. Τα θερμά μας συλλυπητήρια στον Θανάση Χειμωνά».

Να σημειωθεί ότι η νεκρώσιμος ακολουθία για την Λούλα Αναγνωστάκη θα τελεστεί την Τρίτη 10 Οκτωβρίου στο πρώτο νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00 το απόγευμα.