"Σήμερα κλείνει ο κύκλος των εκδηλώσεων για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ, με τη δημιουργία μνημείων σε όλη την Ελλάδα για να τιμήσουμε τους αγώνες και τους αγωνιστές του ΔΣΕ" δήλωσε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο Δημήτρης Γόντικας μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Προανήγγειλε ότι το 2018, έτος που θα γιορταστούν τα 100 χρόνια από την ίδρυση και δράση του ΚΚΕ, θα γίνουν πολλαπλάσιες εκδηλώσεις και θα αναδειχθεί ακόμη περισσότερο η δράση του ΔΣΕ στα βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου.
Το Μουσείο και το Μνημείο στεγάζεται στο σπίτι και τον αύλειο χώρο του Κώστα Ζούνη, αντάρτη του ΕΛΑΣ, μαχητή του ΔΣΕ και μέλους του ΚΚΕ. Παραχωρήθηκε από την οικογένειά του στο ΚΚΕ και κατασκευάστηκε με εθελοντική προσφορά φίλων και μελών του κόμματος από τη δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο και την περιοχή της Αττικής. Στο Μουσείο υπάρχει έκθεση φωτογραφίας όπου παρουσιάζεται υλικό και φωτογραφικά ντοκουμέντα ανά χρονολογική περίοδο από το αρχείο του ΚΚΕ, με εικόνες από την περίοδο του εμφυλίου στην περιοχή του Γράμμου, του Σμόλικα, του Άνω Βοΐου Κοζάνης και του Βιτσίου Φλώρινας. Επίσης φιλοξενείται αρχειακό υλικό στο οποίο αποτυπώνονται οι συνθήκες της καθημερινής ζωής των κατοίκων της περιοχής που στήριξαν με τη δουλειά τους στα μετόπισθεν, τους μαχητές του ΔΣΕ.
Στον περίβολο του Μουσείου και σε ειδικές πλάκες αναγράφονται 438 ονόματα νεκρών μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ από τα γύρω χωριά του Γράμμου και του Σμόλικα, που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Μια ηλικιωμένη γυναίκα μη μπορώντας να συγκρατήσει τα δάκρυά της στάθηκε μπροστά στη στήλη με τους νεκρούς από το χωριό Λυκόραχη. Την ρωτήσαμε εάν αναγνωρίζει κάποιον συγγενή της. "Είναι ο μπαμπάς μου Νίκος Σδούνης που σκοτώθηκε στις μάχες ανακατάληψης του Γράμμου, δεν τον γνώρισα ποτέ, ήμουν μόνο 1,5 χρόνων και δεν έχω ούτε μια φωτογραφία του να τον θυμάμαι" μας λέει γεμάτη συγκίνηση. Σε λίγα μόλις λεπτά, η Ευφροσύνη Καρανίκα, μας ξετυλίγει ιστορίες που καθόρισαν τη ζωή της. "Στις αρχές του 1948 μέσα στον χειμώνα, με τα αλλά πέντε αδέλφια μου και τη μάνα μας για να γλυτώσουμε από τον πόλεμο που μαινόταν στα χωριά μας διασχίσαμε τα βουνά κα περάσαμε στην Αλβανία. Εκεί μεγάλωσα σε στρατόπεδο μαζί με άλλους Έλληνες". Η Ευφροσύνη επέστρεψε στην Ελλάδα με την μητέρα της και ορισμένα από τα αδέλφια της το 1963 σε ηλικία 16 ετών.
Η ιστορία της Ευφροσύνης αλλά και της Κωσταντούλας Μπουντόλα, η οποία υποβοηθούμενη από το μπαστουνάκι της, πλησίασε και ασπάστηκε τον γγ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσουμπα προσφέροντάς του μια φωτογραφία ντοκουμέντο από το 1947, αποκαλύπτει άγνωστες και συνάμα τραγικές στιγμές ανθρώπων, οι οποίοι δεν είχαν φανταστεί ποτέ ότι θα ζήσουν όσα τους περίμεναν. Η Κωνσταντούλα Μπουντόλα, μια εύσωμη γιαγιά με το μπαστουνάκι στο ένα χέρι και στο άλλο μια ασπρόμαυρη φωτογραφία και ένα μπουκέτο λουλούδια στεκόταν υπομονετικά κάτω από τον μεσημεριανό ήλιο στις πλαγιές του Γράμμου. Έδειξε όλο καμάρι τον εαυτό της στην φωτογραφία: Ένα δροσερό κορίτσι ντυμένο στο χακί μαζί με άλλες νεαρές κοπέλες σε κάποια ορεινή τοποθεσία. "Ξέρεις που είμαστε εδώ"; μας ρωτά με την τραχιά φωνή της. "Είμαστε στο Πυξό της Πρέσπας, εκεί συναντηθήκαμε γυναίκες και κορίτσια από όλη την Ελλάδα τον Απρίλιο του 1947 για να συζητήσουμε για τον αγώνα μας".
Φοβήθηκες ποτέ ότι θα πεθάνεις; τη ρωτήσαμε. "Σε ηλικία μόλις 17 ετών διέσχισα όλη τη Ρούμελη και την Πίνδο για να φτάσω στο Πυξό στη γραμμή των Ελληνοαλβανικών συνόρων. Ξέρεις πόσα παιδιά συμπολεμιστές μου χάθηκαν στον δρόμο; Τον αδελφό μου τον σκότωσαν οι Μάυδες μπροστά μου, στο σπίτι μου, τι να φοβηθώ;" Η Κωνσταντούλα Μπουντόλα είναι από τον Δομοκό και υπηρέτησε στο Τάγμα νεολαίας της Ρούμελης. Όταν η μονάδα της διαλύθηκε ανέβηκε προς τον Γράμμο αλλά το 1949 όταν οι επιχειρήσεις είχαν περιοριστεί προς το Βίτσι έλαβε εντολή να κατέβει με άλλους συμπολεμιστές της για αντιπερισπασμό στη Ρούμελη. "Κατεβήκαμε, αλλά κάποια στιγμή μας τέλειωσαν τα πυρομαχικά, δεν είχαμε ούτε μια σφαίρα και από πουθενά ανεφοδιασμό η βοήθεια. Πήραμε τον δρόμο της επιστροφής, ίσα που προλάβαμε να περάσουμε στην Αλβανία".
Η Κωσταντούλα παντρεύτηκε με πολιτικό γάμο στην Αλβανία και τα επόμενα 15 χρόνια της ζωής της τα πέρασε -όπως πολλοί άλλοι- ως πρόσφυγας στην Τασκένδη της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Ογδόντα οκτώ ετών σήμερα, μητέρα δύο κοριτσιών και γιαγιά, η Κωσταντούλα Μπουντόλα έφθασε με λεωφορείο από την Καρδίτσα όπου μένει με την οικογένειά της στο μνημείο πεσόντων, και κρατώντας λίγα τριαντάφυλλα που μάζεψε από τον κήπο της κοντοστάθηκε μπροστά στα ονόματα φίλων και συμπολεμιστών της που πέθαναν δίπλα της. Με όλη την ψυχή της μας λέει: "Να μην γνωρίσει ποτέ άλλο πόλεμο τούτος ο τόπος".
Ξεχωριστή είναι η περίπτωση του 92χρονου Γιάννη Τσιμογιάννη από το Ρεπετίστι Ιωαννίνων, ο οποίος από μαχητής του ΔΣΕ βρέθηκε προς το τέλος του εμφυλίου να πολεμά στο πλευρό του στρατού τούς πρώην συμπολεμιστές του. "Τραυματίστηκα από όλμο στις πολυήμερες μάχες που κάποιες φορές ήταν σώμα με σώμα το 1948 στην ανακατάληψη της Μουργκάνας". Όπως διηγείται οι συμπολεμιστές μου "δεν μπορούσαν να με μεταφέρουν μακριά" και τότε ο διοικητής του ενημέρωσε τον πατέρα του που ήταν βοσκός σε κοντινή περιοχή και που ήξερε καλά τα μέρη ότι είναι τραυματίας. "Με περιμάζεψε ο πατέρας μου και σώθηκα αλλά με συνέλαβαν στη συνέχεια οι χωροφύλακες στο χωριό και με πήγαν στο στρατόπεδο της Κορίνθου και μου φόρεσαν τη στολή του στρατιώτη.
Και πού πολέμησες; τον ρωτήσαμε. "Εντάχθηκα σε μονάδα στην περιοχή της ορεινής Ναυπακτίας και κτυπήσαμε την μονάδα του καπετάν Διαμαντή που οπισθοχωρούσε προς την περιοχή της Πίνδου". Το τέλος του εμφυλίου βρίσκει τον Γιάννη Τσιμογιάννη στις φυλακές της Αίγινας και στη συνέχεια στις φυλακές της Καλλιθέας. "Δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου εκείνη την νύκτα που πήραν τον Μπελογιάννη και τους άλλους συντρόφους για εκτέλεση. Τραντάχτηκαν οι φυλακές από την ένταση". Ο Γιάννης Τσιμογιάννης δύο χρόνια μετά, με απόφαση του Στρατοδικείου αφέθηκε ελεύθερος.
Στις εκδηλώσεις εγκαινίων του νέου Μουσείου στη Θεοτόκο Κόνιτσας βρέθηκαν εκατοντάδες μέλη και φίλοι του ΚΚΕ από τη Δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο, την Καρδίτσα, τα Τρίκαλα και τη Θεσσαλονίκη.